مغلوب بودن عقل در برابر طمع
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حرص،
عقل،
طمع، اندیشه.
پرسش: آیا عقل انسان در برابر حرص و طمع مغلوب می‌شود؟
پاسخ: منظور امام (علیه‌السّلام) در این‌جا هشدار دادن به انسان است که وقتی طمع‌ها بر او ظاهر می‌شوند استوار و مقاوم باشد تا بدان‌ها مایل نگردد و جز به طمع‌هایی که شایسته است، به گونه‌ای شایسته نزدیک نشود.
امام علی (علیه‌السّلام) در یکی از سخنانش در ارتباط با آفات حرص و طمع می‌فرماید:
«اَکْثَرُ مَصَارِعِ الْعُقُولِ تَحْتَ بُرُوقِ الْمَطَامِع؛
بیشتر لغزشگاه‌های عقل‌ها، زیر درخشش حرص و آزها است.»
معنای سخن امام علی (علیه‌السّلام) این است که خداوند به
انسان عقل داده تا خوبی‌ها را از بدی‌ها و هنجارها را از ناهنجاری‌ها بازشناسد. اما این عقل گاهی دچار لغزش شده و قربانی حرص و طمع می‌شود. گفتنی است که لغزش عقل می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، اما طمع‌ورزی اصلی‌ترین دلیل آن است.
از خصوصیت عقل آن است که شایستگی دارد تا در برابر
نفس اماره بایستد، آن‌را از پای درآورد و در مسیر خواسته‌های شایسته خود به کار گیرد. و از ویژگی‌های نفس، فریب دادن عقل و گول زدن آن به وسیله آراستن زندگانی و‌اندوخته‌های
دنیا و دل‌بستن بدان‌ها است. پس خردهای سستی که از طرف خدا پشتیبانی نشده‌اند، بیشتر فریب می‌خورند و در ستیز با نفس امّاره - وقتی که چیزی طمع برانگیز و خواسته‌ای از امور دنیا بدرخشد- به خاک می‌افتند.
بنابر این، امام علی (علیه‌السّلام) در این‌جا کلمه «مصارع» را به جهت مغلوبیّت عقول و تحت تاثیر قرار گرفتن آنها از نفوس،
استعاره آورده است، و در خواری و فرمانبری از نفوس و تاب مقاومت نیاوردن در برابر نفوس، عقل را به مردی که در
جنگ به خاک می‌افتد تشبیه کرده است. همچنین لفظ «بروق» (درخشش‌ها) را استعاره برای آنچه از موارد
طمع، آورده است که در تصوّر انسان می‌درخشد. و بیشتر اوقات علوم و خاطره‌های ذهنی را - به جهت لطافت، درخشش و سرعت حرکت- به برق‌ها
تشبیه می‌کنند. اما این که کلمه تحت را به کار برده، برای آن است، که از خصوصیت به خاک افتادن‌ها، پایین بودن است.
منظور امام (علیه‌السّلام) در این‌جا هشدار دادن به انسان است که وقتی طمع‌ها بر او ظاهر می‌شوند استوار و مقاوم باشد تا بدان‌ها مایل نگردد و جز به طمع‌هایی که شایسته است، به گونه‌ای شایسته نزدیک نشود. حضرت این نکته را یادآور می‌شود که سر چشمه و آغاز بیشتر اشتباهات
عقل، کشش نیروی شهوانی به طرف خواسته‌های خود است، با این اعتقاد که آنها را به دست می‌آورد.
خلاصه این‌که معمولاً لغزش‌های عقل در جایی است که طمعی باشد، و اگر آن طمع عقل را به غلط اندازد و بر وفق آن حکم کند، پس دچار خطا می‌شود، و در جایی که طمعی نباشد خطاهای عقل کمتر است؛ لذا انسان باید در هر کاری‌اندیشه کند و دست از حرص و طمع بردارد تا حکم عقل در آن کار مورد اعتماد باشد.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «مغلوب بودن عقل در برابر طمع»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۱۱.
