مصادیق اهل ذکر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: اهل‌بیت،
اهل الذکر.
پرسش: آیا حدیثی داریم که
اهل‌بیت (علیه‌السّلام) را مصادیق «اهل الذکر» در
سوره نحل،
آیه ۴۳ معرفی کرده باشند؟
«وَ مَا اَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ اِلاَّ رِجَالاً نُّوحِی اِلَیهِمْ فَسْٔلُواْ اَهْلَ الذِّکرِ اِن کنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ؛
و ما پیش از تو، جز مردانی که به آنان
وحی می‌کردیم، نفرستادیم. پس اگر نمی‌دانید، از اهل ذکر بپرسید.»
در روایات متعدّدی که از
شیعه و
اهل تسنّن وارد شده است، اهل‌بیت (علیه‌السّلام)، مصادیق «اهل الذکر»، شمرده شده‌اند. برای نمونه، از
امام باقر (علیه‌السّلام) نقل شده که در باره (فَسْئَلُوا اَهْلَ الذِّکْرِ اِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ) فرمود:
«قالَ رسولُ اللّهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): الذِّکرُ انا، وَ الاَئِمَّةُ (علیه‌السّلام) اهلُ الذِّکرِ؛
پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «من، ذکر هستم و امامان (علیه‌السّلام) اهل ذکر هستند.»
از
امام صادق (علیه‌السّلام) روایت شده که درباره این آیه فرمود:
«الذکرُ محمّد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و نحنُ اهلُه المَسؤولون؛
ذکر، محمّد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است و ما، اهل او (اهل الذکر) و مرجع سؤالات هستیم.»
نیز از ایشان نقل شده که فرمود:
«ذِکر»، دو معنی دارد: قرآن و محمّد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، و به هر دو مفهوم، اهل‌ذکر، ما هستیم. امّا ذکر به‌معنای
قرآن،
خداوند می‌فرماید: «و انزَلنا الَیکَ الذِّکرَ لِتُبَینَ لِلنّاسِ ما نُزِّلَ الَیهِم؛
بر تو قرآن را نازل کردیم تا آنچه را برای مردم نازل شده است، برایشان بیان کنی» و این سخن پروردگار که «اِنَّهُ لَذِکْرٌ لَّکَ وَ لِقَوْمِکَ وَ سَوْفَ تُسْاَلُونَ؛
و قرآن، سبب بلند آوازه‌گشتن تو و قوم توست و زودا که بازخواست شوید.» امّا ذکر به معنای محمّد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در
سوره طلاق آمده است: «فَاتَّقُوا اللهَ یا اُولِی الاَلبابِ الَّذینَ آمَنوا قَد انزَلَ اللهُ الَیکُم ذِکرًا رَسولًا یَتلُو عَلَیکُم آیاتِ اللّهِ مُبَیِّناتٍ لِیُخرِجَ الَّذینَ آمَنوا و عَمِلُوا الصّالِحاتِ مِنَ الظُّلُماتِ الَی النّورِ؛
پس‌ای خردمندانی که ایمان آورده‌اید! از خدا بترسید. خدا، قرآن را بر شما نازل فرموده است و پیامبری که آیات روشن خدا را برایتان می‌خواند تا کسانی را که
ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند، از تاریکی به روشنایی در آورد.»
در بسیاری از تفاسیر و کتاب‌های
اهل سنّت نیز روایاتی به همین مضمون می‌خوانیم. از جمله
ابن جریر طبری از
امام باقر (علیه‌السّلام) نقل کرده که فرمود:
«نحنُ اهلُ الذکر؛
ما اهل ذکر هستیم.»
ابن جریر، همچنین از
جابر بن یزید جعفی نقل کرده که چون این آیه نازل شد،
علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) فرمود:
«نَحنُ اهلُ الذِّکرِ؛
ما اهل ذکر هستیم.»
همچنین از علی (علیه‌السّلام) نقل کرده‌اند در پاسخ کسی که در باره این
آیه پرسید، فرمود:
«وَ اللّهِ! انّا لَنَحنُ اهلُ الذِّکرِ، نَحنُ اهلُ العِلمِ، وَ نحنُ مَعدِنُ التَّاویلِ وَ التَّنزیلِ، وَ لَقَد سَمِعْتُ رَسولَ اللّهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یَقولُ: ”انا مَدینةُ العِلمِ وَ عَلِیُّ بابُها؛ فَمَنْ ارادَ العِلمَ فَلْیَاتِهِ مِن بابِهِ"؛
به خدا سوگند، ما اهل ذکر هستیم. ما اهل‌دانش هستیم. ما معدن تأویل و تنزیل هستیم. از پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شنیدم که فرمود: «من، شهر دانش هستم و علی، دروازه آن است. هر که خواهان دانش است، باید از درِ آن وارد شود.»
تفسیر «اهل ذکر» در این روایات به اهل‌بیت (علیه‌السّلام)، منافاتی با تطبیق آن بر
علمای اهل‌کتاب ندارد؛ زیرا پیام آیه در ارجاع جاهل به عالم، ویژه امر خاصّی نیست و به اصطلاح، لسان آیه در این ارجاع جاهل به عالم، تخصیص‌بردار نیست و علمای اهل‌کتاب، تنها مصداقی از این عام هستند، آن‌هم در موردی خاص، یعنی موضوع جنس پیامبران سَلَف و این‌که آنان نیز
فرشته نبودند، بلکه مردانی بودند که خداوند سبحان، بر آنان
وحی می‌فرستاده است.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «مصادیق اهل ذکر» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۴/۲۹.
