فلسفه اسلام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلید واژه: فلسفه، فلسفه اسلامی،
پرسش: مدتی است که افکار ها و جریان های متفاوتی در زمینه فلسفه با هم بحثث می کنند که آیا اصولا فلسفه خوب است یا بد؟ می خواهم بدانم آیا فلسفه اسلامی داریم ؟ اگر وجود دارد برای مطالعه پیرامون آن منبعی مطمئن ارائه کنید. لزوم فلسفه چیست؟لطفا در جواب به سخنان رهبر معظم انقلاب و سخنان امام راحل استناد کنید.
پاسخ: جای تردید نیست که در میان
علوم عقلی اسلامی فلسفه یکی از بهترین علوم است؛ البته برخی گمان می کنند که
فلسفه ساخته و پرداخته
ارسطو و دیگر
حکمای یونان است. ولی در پاسخ باید گفت: فلسفه در یونان باستان آغاز نشده، بلکه ریشه های آن به بزرگان اهل معرفت مصر یا
فهلویون و
خسروانیان که
حکمای ایرانی بودند نسبت داده شده، لکن با همه این اوصاف فلسفه در قرن های آغازین هنوز در آغاز راه بود. تا رسیدن به مقاصد بلند و گذراندن راه های درست فاصله بسیار داشت. بخشی از این مسیر در طول تاریخ علم اسلامی و به همت بزرگان مکاتب گوناگون فلسفه اسلامی سپری شد.
در ابتدا باید اشاره شود که جای تردید نیست که در میان
علوم عقلی اسلامی فلسفه یکی از بهترین علوم است؛ البته برخی گمان می کنند که
فلسفه ساخته و پرداخته
ارسطو و دیگر
حکمای یونان است.
باید گفت: فلسفه در یونان باستان آغاز نشده، بلکه ریشه های آن به بزرگان اهل معرفت مصر یا
فهلویون و
خسروانیان که
حکمای ایرانی بودند نسبت داده شده، لکن با همه این اوصاف فلسفه در قرن های آغازین هنوز در آغاز راه بود. تا رسیدن به مقاصد بلند و گذراندن راه های درست فاصله بسیار داشت. بخشی از این مسیر در طول تاریخ علم اسلامی و به همت بزرگان مکاتب گوناگون فلسفه اسلامی سپری شد.
چه بسا در این مسیر اشکالات عدیده
فلاسفه یونان تصحیح شد یا مبانی خام آن ها پرورش یافته،به حقیقت نزدیک تر گشت. ما توقع نداریم همه حقیقت مباحث پیچیده علیت در کلام ارسطو بیان شده باشد، بلکه او و سایر حکمای متقدم پایه گذار این مباحث بودند. در طول تاریخ فلاسفه بزرگ متاخر این مباحث را به سرانجام های خاص خود رساندند. این نقصی به این مباحث نبوده، بلکه نشانه کمال آن هاست.
حکیم ژرف اندیش معاصر
امام خمینی می‌گوید:
این سخن که زبانزد بعضی‌ها است که فلسفه از یونان اخذ شده، غلط است. کی فلاسفه یونان از این حرف‌ها سر در آورده، و چه کسی سراغی از این حرف‌ها در کتاب آن ها دارد؟ آنچه در فلسفه اسلامی مطرح است، خاستگاه وحیانی دارد و در
قرآن کریم و
نهج البلاغه ،
صحیفه سجادیه و سایر مناجات ائمه بهتر از آن چه در کتاب‌های فلسفی آمده، بیان شده است.
علامه طباطبایی در این باره می‌گوید:
همچنان که
شیعه در آغاز برای پیدایش تفکر فلسفی عاملی مؤثر بوده است، در پیشرفت این گونه تفکر و ترویج علوم عقلی نیز نقش داشته است. همه علوم به ویژه فلسفه الهی در اثر کوشش خستگی ناپذیر شیعیان پیشرفت عمیق کرده است، چنان که عامل مؤثر در پیدایش
تفکر فلسفی و عقلی در میان شیعیان و به وسیله آن ها در میان دیگران، ذخایر علمی بوده که از
پیشوایان شیعه به یادگار مانده است. عامل مؤثر در بقای این طرز تفکر در میان شیعه نیز همان ذخایر علمی است که پیوسته شیعه به سوی آن ها با نظر تقدیس و احترام نگاه می‌کند. برای روشن شدن این مطلب کافی است که ذخایر علمی
اهل بیت(علیهم السلام) را با کتاب‌های فلسفی که در مرور زمان نوشته شده، مقایسه و سنجیده شود، آن گاه معلوم خواهد شد که روز به روز فلسفه به ذخایر علمی نامبرده نزدیک‌تر شده تا این که در قرن یازدهم هجری (تأسیس
حکمت متعالیه توسط
صدرالمتألهین ) تقریباً به همدیگر منطبق گردید و فاصله‌ای جز اختلاف در تعبیر و نحوه بیان مسایل آن ها وجود ندارد.
از بیان این دو
اسلام‌شناس حکیم نامدار به دست می‌آید که خاستگاه آموزه‌های
فلسفه اسلامی ، معارف
اهل بیت(علیهم السلام) است. از این رو علامه طباطبایی کتابی به نام «
علی و فلسفه الهی » نوشته، روایات و خطبه‌های توحیدی
حضرت امیر المؤمنین (ع) را به عنوان دلیل ذکر کرده است، همچنین
آیت الله جوادی آملی کتابی به نام «
علی بن موسی الرضا والفلسفه الالهیه » نوشته است.
دیدگاه و هم چنین
مقام معظم رهبری نظرشان در باره اهمیت فرا گیری فلسفه را بارها در سخنرانی های بیان فرموده اند از جمله این که از نظر ایشان «فلسفه اسلامی
فقه اکبر است مبنای معارف دینی در ذهن و عمل انسان است و باید گسترش و استحکام یابد.» از دید رهبری«فقه فقط فروع نیست،
فقه اکبر توحید و معارف است، چیزهایی است که با غور در مسائل عقلی باید آنها را به دست آورد و با تهذیب نفس آنها را صیقل داد.»
از نظر ایشان فلسفه شرط لازم برای دفاع از دین و مقابله با شبهات:ایشان با تبیین دو وظیفه عمده
روحانیت یعنی تبیین و تعلیم دین و مقابله با شبهات، چالش امروز روحانیت را مقابله با شبهات دانسته و در نیل به این هدف، فراگیری علوم عقلی را ضروری می دانند. همچنین شیوه مفیدتر آن را نیز پیشگیری معرفی کرده اند. «مقابله با شبهات یا به نحو پیشگیری است یا به نحو درمان و پیشگیری بهتر از درمان است.
علمای بزرگ ما مقابله با شبهات را از مسئولیت های خود می دانسته اند... این که کلام را تعلیم می دادند، فلسفه را تعلیم می دادند و شخصیتی مانند
علامه حلی که فقیه عالیقدری است- هم در کلام کتاب دارد، هم در فلسفه کتاب دارد به خاطر این بود که با بارور کردن عقلانیت مخاطبان خودشان بتوانند از ورود یا جایگیر شدن شبهه ها در ذهن پیشگیری کنند.»
ایشان همچنین کشف اولویت ها و نیازهای زمان و منطبق کردن فعالیت های آموزشی و پژوهشی با آنها را از شاخصه های عمده موفقیت مرحوم طباطبایی و شهید مطهری معرفی کرده و ضمن لازم دانستن دروس سنتی حوزه، آنها را برای نیل به اهداف بلندتر ناکافی می دانند. «برعهده ما طلبه هاست که این شبهه ها را با پیشگیری یا درمان برطرف کنیم. چالش امروز شما این است... درس را باید خواند یقیناً مطول و شرح لمعه و رسائل و مکاسب و کفایه و درس های خارج معمول سنتی ما لازم است. علوم عقلی و کلام و فلسفه حتماً لازم است. اما کافی نیست.
با توجه به آنچه بیان شد بدست آمد که وجود علمی به نام فلسفه اسلامی حقیقت غیر قابل انکار است. گرچه بر خی آموزه های فلسفی مطرح در فلسفه اسلامی ممکن است خاستگاه بیرون اسلامی داشته و قبل از اسلام نظیر یونان و مانند آن وارد گفتمان فلسفه اسلامی شده و پرورش یافته و کامل تر شده باشد.
برای مطالعه فلسفی کتاب های ذیل بسیار مفیدند:
۱
شهید مطهری ، مجموعه آثار، ج۶، نشر صدرا.
۲.
علامه مصباح ،
آموزش فلسفه ، نشر سازمان تبلیغات
۳.
عبد الرسول عبودیت ، در آمد بر فلسفه اسلامی، نشر موسسه امام خمینی قم.
سایت:مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
