فقر و دینداری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: فقر، فقر ذاتی، فقر مالی، فقر و نیازمندی به خدا، دینداری، ایمان.
پرسش: در برخی
احادیث ائمه اطهار (علیهمالسلام) میخوانیم: أ. فقر افتخار من است؛ ب. اگر فقر وارد خانهای شود، از در دیگر کفر وارد میشود؛ ج. فقیر در قیامت مقرب درگاه حق است. احادیث فوق چهگونه قابل جمع میباشند و آیا انسان میتواند فقیر باشد، ولی دیندار یا نه؟
پاسخ: فقر در چهار معنا به کار میرود: أ. فقر ذاتی؛ ب. فقر مالی؛ ج. فقر نفس؛ د. فقر و نیازمندی به خدا.
فقر به معنای
گرسنگی و تهیدستی نکوهش شده و در
حکومت اسلامی یک
بیماری به شمار میرود که باید آن را درمان کرد؛ زیرا یک ملت فقیر، گرسنه و محتاج به بیگانه، هرگز
استقلال، عظمت و سربلندی نخواهد یافت و ناداری در برخی موارد ممکن است به
اعمال کفرآمیز نیز منجر شود. بنابراین احادیثی که رابطه تنگاتنگی میان فقر و کفر قائل شده است، ناظر به این معناست.
اگرچه در
اسلام فقر نکوهش شده است و توصیه
دین این است که
انسان در جهت تأمین معاش تلاش کند، ولی فقر لزوماً منجر به کفر و بیدینی نخواهد شد. فقر مالی ممکن است آزمایشی برای افراد متدین باشد و چه بسیارند فقیران آبرومند و دینداری که به صورت گمنام
زندگی میکنند.
آنچه اهمیت دارد این است که انسان در حالت فقر و
غنی (گرسنگی و سیری) همواره
ایمان خود را حفظ کند و همواره مطیع خدای متعال باشد، در چنین شرایطی میتواند مقرب درگاه خدا باشد.
فقر در چهار معنا به کار میرود:
این معنا شامل تمام انسانها، بلکه تمام موجودات میشود.
قرآن کریم میفرماید:
«
یَا اَیُّهَا النَّاسُ اَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ اِلَی اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ؛
ای مردم همه شما به
خدا محتاجید و خداوند بینیاز و شایسته
حمد و
ستایش است».
انسان به گونهای آفریده شده است که سراسر وجودش نیاز است، نیاز به
غذا،
آب، هوا،
خواب و ... از بدیهیات است و اینگونه نیازمندیها در سایر موجودات نیز مشاهده میشود. خدای متعال برای تامین نیازهای موجودات نعمتهای گوناگونی آفریده است که بدون آنها،
حیات انسان و موجودات ممکن نیست.
فقر مالی به معنای تهیدستی است. عموم مردم با شنیدن حکم فقر معمولاً این معنا در ذهنشان تداعی میشود؛ در صورتی که در
قرآن و
احادیث فقر در معانی مختلف استعمال شده است.
قرآن کریم نیز به معنای یادشده اشاره دارد: «
اِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاکِینِ ...؛
صدقات در حقیقت از آنِ نیازمندان و مستمندان است».
فقر به معنای گرسنگی و تهیدستی مورد نکوهش واقع شده و در حکومت اسلامی یک بیماری به شمار میرود که باید آن را درمان کرد. به همین منظور در
آیات و روایات فراوانی نسبت به صدقه، پرداخت
زکات و توجه به
فقرا توصیه شده است؛ زیرا یک ملت
فقیر، گرسنه و محتاج به بیگانه، هرگز استقلال، عظمت و سربلندی نخواهد یافت و ناداری در برخی موارد ممکن است به
اعمال کفرآمیز نیز منجر شود. بنابراین احادیثی که رابطه تنگاتنگی میان فقر و
کفر قائل شده است، ناظر به این معناست.
فقر نفس که عبارت از آزمندی و سیریناپذیری است.
امام علی (علیهالسلام) در حدیثی فقر نفس را بدترین فقر دانسته است.
امام حسن (علیهالسلام) در پاسخ به این سؤال که فقر چیست، فرمود: آزمندی نفس به هر چیزی.
در احادیثی چون: «نزدیک است فقر به کفر انجامد»،
و
احادیث مشابه آن، همین معنا اراده شده است و در برابر آن، حدیث «توانگری، استغنای نفس است»
قرار دارد و مراد از توانگری نفس در مقابل فقر نفس،
قناعت میباشد؛ زیرا کسی که قناعت نداشته و به آزمندی مبتلا باشد، مال و
ثروت او را توانگر و بینیاز نخواهد ساخت.
درباره فقر و نیازمندی به خدا، احادیثی بیان میشود:
حدیثی که از
پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) نقل شده است: «بار خدایا! با نیازمندی به خودت مرا بینیاز گردان و با بینیازی از خودت مرا نیازمند مگردان» اشاره به همین معنا دارد.
در
حدیث دیگری از پیامبر نقل شده است که فرمود: «فقر افتخار من است» همین معنا مورد نظر میباشد؛ زیرا احساس نیاز به خدای متعال و توجه به این نکته که
انسان در سراسر وجودش محتاج به خدای متعال است، موجب تقرب به سوی خدای متعال و زمینهساز
کمال انسانیت خواهد بود.
در نتیجه
فقر ممدوح در
روایات میتواند ناظر به معنای اول و چهارم و
فقر مذموم ناظر به معنای دوم و سوم باشد.
اما در پاسخ به این سؤال که آیا انسان میتواند هم فقیر باشد و هم دیندار؟ باید گفت اگرچه در
اسلام فقر نکوهش شده است و توصیه دین این است که انسان در جهت تأمین معاش تلاش کند، ولی فقر لزوماً منجر به کفر و بیدینی نخواهد شد.
فقر مالی ممکن است آزمایشی برای افراد متدین باشد و چه بسیارند فقیران آبرومند و دینداری که به صورت گمنام
زندگی میکنند.
قرآن کریم میفرماید: «(انفاق شما مخصوصاً باید) برای نیازمندانی باشد که در راه خدا فرو ماندهاند و نمیتوانند در
زمین مسافرت کنند و از شدت خویشتنداری، افراد بیاطلاع، آنها را غنی میپندارند».
آنچه اهمیت دارد این است که انسان در حالت فقر و غنی (
گرسنگی و سیری) همواره ایمان خود را حفظ کند و همواره مطیع خدای متعال باشد، در چنین شرایطی میتواند مقرب درگاه خدا باشد.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «فقر و دینداری»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۴/۱۸.