فساد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: فساد، إفساد، مفسدان.
پرسش: آیات قرآن که در آنها راجع به فساد بحث شده، کدام‌اند؟
پاسخ: فساد در مقابل صلاح است و به هر کار تخریبی فساد می‌گویند. بنابراین هر کاری که در جهت نقص و تخریب باشد و یا
افراط و
تفریط در مسائل فردی و اجتماعی باشد، عنوان فساد بر او صدق می‌کند. وقتی دانستیم که هدف و رسالت قران کریم نجات انسان‌ها از هر نوع فساد است، از‌این‌رو می‌بینیم که
قرآن کریم در آیات فراوانی این مسئله را به‌صورت مستقیم و غیر مستقیم بیان کرده است. از آنجا که این مختصر جای بیان تمام
آیات راجع به فساد نیست؛ بنابراین به بیان آیاتی اکتفا می‌کنیم که در آنها کلمه
فساد به‌صورت مستقیم و صریح آمده است. در ذیل به تفصیل آیات می‌پردازیم.
قبل از بیان آیاتی که درباره فساد و افساد در قرآن کریم آمده است، ضروری است به بیان معنای فساد بپردازیم تا از این رهگذر دریابیم که آیا قرآن کریم فقط به همان معنای لغوی فساد بسنده کرده و یا این‌که در قران به معنای تازه و جدیدی آمده است؟
در مجمع البحرین فساد چنین معنا شده است: فساد معنای مقابل درستکاری است.
و همین معنا در لسان العرب آمده؛ ولی بعدش اضافه نمود: و مفسده خلاف
مصلحت و فسادخواهی در مقابل اصلاح‌طلبی است.
راغب در مفردات می‌گوید: فساد خارج شدن از حد اعتدال است، چه زیاد باشد یا کم و ضدش صلاح است. مورد استعمالش در
جان ،
بدن و اشیائی است که از حد اعتدال و مستقیم خارج شده‌اند.
و در هر عمل تخریبی استعمال می‌شود. بنابراین به هر کاری که در او نقص باشد و هر افراط و تفریط در مسائل فردی و اجتماعی فساد می‌گویند و مصداق فساد هستند.
در آیات فراوانی از
قرآن کریم إفساد در مقابل اصلاح ذکر شده است. همان‌ها که در زمین فساد می‌کنند و اصلاح نمی‌کنند!،
خداوند، مفسدان را از مصلحان، بازمی‌شناسد،
و (آنها) را اصلاح کن! و از روش
مفسدان ، پیروی منما!
هم‌چنان که
ایمان و
عمل صالح در مقابل فساد ذکر شده است، آنجا که خداوند می‌فرماید: آیا کسانی را که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند، همچون مفسدان در زمین قرار می‌دهیم
و
هنگامی که دانستیم رسالت
قرآن خارج نمودن مردم از هر آنچه را که موجب مفسده است، چه در امور دینی باشد یا دنیوی و دانستیم که رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ برای دعوت مردم به سوی
حق و مبارزه با فساد و ترویج خوبی‌ها و
اخلاق صحیح بلند مبعوث شده است: « همانا من مبعوث شدم تا
مکارم اخلاق را به اتمام برسانم »؛
در قرآن کریم آمده است:
خداوند به
برکت آن، کسانی را که از خشنودی او پیروی کنند، به راه‌های
سلامت ، هدایت می‌کند و به فرمان خود، از تاریکی‌ها به‌سوی روشنایی می‌برد و آنها را به‌سوی راه راست،
رهبری می‌نماید.
از‌این‌رو است که امکان برشمردن آیات فساد و افساد مقدور نیست. برای این‌که این آیات بسیار فراوان است و قسمت اعظم قرآن را به خود اختصاص داده است. به‌عنوان نمونه می‌بینیم که بعضی از اصطلاحاتی که به معنای فساد آمده با واژه فساد بیان نشده؛ بلکه در قالب لفظ دیگر آمده است؛ مانند واژه «خبال» یعنی زیادی در فساد. کلمه «لا تعثوا» به معنای شدت در فساد.
و کلمات دیگری؛ مانند «الدخل» در قول خدای متعال «دخلا بینکم" و الفحشا، الثبور، البوار، که همه اینها إفاده معنای فساد می‌دهد. بنابراین اگر بخواهیم تمام آیاتی که به‌صورت مستقیم و غیر مستقیم مسئله فساد را مطرح کرده‌اند متعرض بشویم، نیاز به نوشتاری مفصل است؛ از‌این‌رو در این‌جا به آیاتی که فقط ماده «فسد» در آنها آمده است، اکتفا می‌کنیم:
در این‌جا این آیات را که در آیات زیادی آمده ضمن عناوینی که در پی می‌آید، دسته‌بندی کردیم:
برخی از عوامل که منجر به ظهور فساد در زمین می‌شوند، عبارت‌اند از:
مخالفت مردم با اوامر خداوند و انحراف آنها از طریق
حق خداوند متعال می‌فرماید: فساد، در خشکی و دریا به‌خاطر کارهایی که مردم انجام داده‌اند، آشکار شده است.
سلطه بر مردم از جمله عواملی است که باعث ظهور فساد است؛ خداوند متعال می‌فرماید: (نشانه آن، این است که) هنگامی‌که روی برمی‌گردانند (و از نزد تو خارج می‌شوند)، در راه فساد در زمین، کوشش می‌کنند و زراعت‌ها و چهارپایان را نابود می‌سازند (با این‌که می‌دانند) خدا فساد را دوست نمی‌دارد.
اگر (از این دستورها) روی‌گردان شوید، جز این انتظار می‌رود که در زمین فساد و قطع
پیوند خویشاوندی کنید.
پادشاهان هنگامی‌که وارد منطقه آبادی شوند، آن را به فساد و تباهی می‌کشند و عزیزان آنجا را ذلیل می‌کنند (آری) کار آنان همین‌گونه است!
و فرعونی که قدرتمند و شکنجه‌گر بود، همان اقوامی که در شهرها طغیان کردند و فساد فراوان در آنها به بار آوردند.
تعدد خدایان و پیروی از خواسته‌های نفسانی کافران موجب فساد در آسمان‌ها و زمین می‌شود.
خدای متعال در این باره می‌فرماید: و اگر
حق از هوس‌های آنها پیروی کند، آسمان‌ها و زمین و همه کسانی که در آنها هستند، تباه می‌شوند! ولی ما قرآنی به آنها دادیم که مایه یادآوری (و عزت و شرف) برای آنها است؛ اما آنان از (آنچه مایه) یادآوریشان (است) روی‌گردانند.
اگر در
آسمان و زمین ، جز «اللَّه» خدایان دیگری بود،
فاسد می‌شدند (و نظام
جهان به هم می‌خورد).
(لوط) عرض کرد: «پروردگارا! مرا در برابر این قوم تبهکار یاری فرما!».
نسبت دادن فساد به پیامبران برای مخدوش کردن دعوت آنان، یکی دیگر از این عوامل است.
خدای متعال در این باره می‌فرماید: و اشراف قوم فرعون (به او) گفتند: «آیا موسی و قومش را رها می‌کنی که در زمین فساد کنند.
باز‌می‌فرماید:و فرعون گفت:«بگذارید
موسی را بکشم، و او پروردگارش را بخواند (تا نجاتش دهد)! زیرا من می‌ترسم که
آیین شما را دگرگون سازد و یا در این سرزمین فساد بر پا کند!».
کسانی که کافر شدند و (مردم را) از راه خدا بازداشتند، به‌خاطر فسادی که می‌کردند، عذابی بر عذابشان می‌افزاییم!.
باز می‌فرماید:
کیفر آنها که با خدا و پیامبرش به
جنگ برمی‌خیزند و اقدام به فساد در روی زمین می‌کنند، (و با تهدید اسلحه، به جان و مال و ناموس مردم حمله می‌برند،) فقط این است که اعدام شوند یا به دار آویخته گردند یا (چهار انگشت از) دست (راست) و پای (چپ) آنها، بعکس یکدیگر، بریده شود و یا از
سرزمین خود تبعید گردند. این رسوایی آنها در
دنیا ست و در
آخرت ،
مجازات عظیمی دارند.
در جای دیگر می‌فرماید: کسانی که
کافر شدند و (مردم را) از راه خدا بازداشتند، به‌خاطر فسادی که می‌کردند، عذابی بر عذابشان می‌افزاییم.
در قرآن
ثواب کسانی که از فساد دوری می‌کنند، چنین بیان می‌شود: (آری،) این سرای آخر تو را (تنها) برای کسانی قرار می‌دهیم که اراده برتری‌جویی در
زمین و فساد را ندارند و عاقبت نیک برای پرهیزکاران است!.
و برای فساد در زمین، تلاش می‌کنند و خداوند، مفسدان را
دوست ندارد.
باز می‌فرماید: در زمین در جست‌وجوی فساد مباش، که خدا مفسدان را دوست ندارد!.
آیا کسانی را که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند، همچون مفسدان در زمین قرار می‌دهیم، یا
پرهیزکار ان را همچون فاجران؟
و هنگامی که به آنان گفته شود: «در زمین فساد نکنید»، می‌گویند «ما فقط اصلاح‌کننده‌ایم»!
و همان‌گونه که خدا به تو نیکی کرده، نیکی کن و هرگز در زمین در جست‌وجوی فساد مباش که خدا مفسدان را دوست ندارد!
باز می‌فرماید: و موسی به برادرش هارون گفت: «جانشین من در میان قومم باش و (آنها) را اصلاح کن! و از روش مفسدان،
پیروی منما!».
ما به
بنی‌اسرائیل در
کتاب (
تورات ) اعلام کردیم که دو بار در زمین فساد خواهید کرد و برتری‌جویی بزرگی خواهید نمود.
درباره چیزهایی که موجب دفع فساد می‌شود، در قرآن این‌گونه آمده است: و اگر خداوند، بعضی از مردم را به‌وسیله بعضی دیگر دفع نمی‌کرد، زمین را فساد فرامی‌گرفت؛ ولی خداوند نسبت به جهانیان،
لطف و
احسان دارد.
خداوند متعال می‌فرماید:
فرعون در زمین برتری‌جویی کرد، و اهل آن را به گروه‌های مختلفی تقسیم نمود؛ گروهی را به ضعف و ناتوانی می‌کشاند، پسرانشان را سر می‌برید و زنانشان را (برای کنیزی و خدمت) زنده نگه می‌داشت؛ او به‌یقین از مفسدان بود.
خداوند متعال می فرماید:
قارون از قوم موسی بود، اما بر آنان ستم کرد...و در آن چه خدا به تو داده، سرای آخرت را بطلب و بهره‌ات را از دنیا فراموش مکن و همان‌گونه که خدا به تو نیکی کرده
نیکی کن و هرگز در زمین در جست‌وجوی
فساد مباش، که خدا مفسدان را دوست ندارد!.
خداوند متعال می‌فرماید: و
یهود گفتند: «دست خدا (با زنجیر) بسته است.»...هر زمان
آتش جنگی افروختند، خداوند آن را خاموش ساخت و برای فساد در زمین، تلاش می‌کنند و خداوند، مفسدان را دوست ندارد.
خداوند متعال می‌فرماید: آیا ندیدی پروردگارت با قوم «عاد» چه کرد؟! و با آن شهر «ارَم» با عظمت، همان شهری که مانندش در شهرها آفریده نشده بود! و قوم «ثمود» که صخره‌های عظیم را از (کنار) دره می‌بریدند (و از آن خانه و کاخ می‌ساختند)! و فرعونی که
قدرتمند و شکنجه‌گر بود، همان اقوامی که در شهرها طغیان کردند و فساد فراوان در آنها به بار آوردند به همین سبب خداوند تازیانه
عذاب را بر آنان فرو ریخت!.
خداوند متعال می‌فرماید: و به‌خاطر بیاورید که شما را جانشینان قوم «عاد» قرار داد و در زمین مستقر ساخت، که در دشت‌هایش، قصرها برای خود بنا می‌کنید و در کوه‌ها، برای خود خانه‌ها می‌تراشید! بنابراین
نعمت های خدا را متذکر شوید! و در زمین، به فساد نکوشید!».
خداوند متعال می‌فرماید: و ای قوم من! پیمانه و وزن را با
عدالت ، تمام دهید! و بر اشیا (و اجناس) مردم،
عیب نگذارید و از حق آنان نکاهید! و در زمین به فساد نکوشید.
خداوند متعال می فرماید: و
لوط را فرستادیم هنگامی که به قوم خود گفت:«شما عمل بسیار زشتی انجام می‌دهید که هیچ یک از مردم
جهان پیش از شما آن را انجام نداده است! آیا شما به سراغ مردان می‌روید و راه (تداوم نسل انسان) را قطع می‌کنید و در مجلستان اعمال ناپسند انجام می‌دهید؟! «اما پاسخ قومش جز این نبود که گفتند:» اگر راست می‌گویی عذاب الهی را برای ما بیاور! (لوط) عرض کرد:«پروردگارا! مرا در برابر این قوم تبهکار یاری فرما!».
خداوند درباره کسی که بر امام
عادل خروج کند، متعال می‌فرماید:
کیفر آنها که با خدا و پیامبرش به
جنگ برمی‌خیزند و اقدام به فساد در روی
زمین می‌کنند، (و با تهدید اسلحه، به جان و
مال و ناموس مردم حمله می‌برند،) فقط این است که اعدام شوند.
خداوند متعال می‌فرماید: گفت: پادشاهان هنگامی که وارد منطقه آبادی شوند آن را به فساد و تباهی می‌کشند.
خداوند متعال می فرماید:و هنگامی که به آنان گفته شود:«در زمین فساد نکنید» می‌گویند:«ما فقط اصلاح کننده‌ایم».
خداوند متعال می فرماید:و فرمان مسرفان را اطاعت نکنید! همان ها که در زمین فساد می‌کنند و
اصلاح نمی‌کنند!».
خداوند درباره کسانی که قطع
رحم می‌کنند، می‌فرماید: اگر (از این دستورها) روی گردان شوید، جز این انتظار می‌رود که در زمین فساد و قطع پیوند خویشاوندی کنید؟!.
خداوند متعال می‌فرماید: فاسقان کسانی هستند که پیمان خدا را، پس از محکم ساختن آن، می‌شکنند و پیوندهایی را که خدا دستور داده برقرار سازند، قطع نموده و در روی زمین فساد می کنند، اینها زیانکارانند.
خداوند متعال می‌فرماید: هنگامی‌که
ساحران (به میدان مبارزه) آمدند، موسی به آنها گفت: «آنچه (از وسایل سحر) را می‌توانید بیفکنید، بیفکنید!» هنگامی‌که افکندند، موسی گفت: «آنچه شما آوردید،
سحر است که خداوند به‌زودی آن را
باطل می‌کند؛ چرا‌که خداوند (هرگز)
عمل مفسدان را اصلاح نمی‌کند!.
- علاوه بر این موارد آیات دیگری نیز وجود دارد که به جهات دیگر اشاره دارد و ما جهت اختصار بیان نکردیم.
شایان ذکر است که فساد و افساد دارای مراتب مختلف است؛ به عنوان مثال بدیهی است که افساد شخص اسراف‌کننده در ردیف افساد فرعون نیست.
خداوند متعال می‌فرماید: سپس به دنبال آنها (پیامبران پیشین) موسی را با آیات خویش به‌سوی فرعون و اطرافیان او فرستادیم اما آنها (با عدم پذیرش)، به آن (آیات)
ظلم کردند. ببین
عاقبت مفسدان چگونه بود!
آنها که عهد الاهی را پس از محکم کردن می‌شکنند و پیوندهایی را که خدا دستور به برقراری آن داده قطع می‌کنند و در روی زمین فساد می‌نمایند،
لعنت برای آنهاست و بدی (و مجازات) سرای
آخرت .
پایگاه اسلام کوئست.
