• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

فرق خشم پسندیده و خشم ناپسند

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: رضایت خدا، غضب، خشم، آفات خشم، فرونشاندن خشم.

پرسش: فرق و مرز بین «خشم پسندیده» و «خشم ناپسند» چیست؟

پاسخ: خشمی‌که در راستای اطاعت از خداوند باشد و انسان در خشم خود، خشنودی خدا را در نظر داشته باشد آن خشم، خشمی‌پسندیده است؛ مثل خشم مؤمن نسبت به دشمنان خدا و هنگام انجام گناهان، امّا خشمی‌که جهت اطاعت از خداوند نباشد، بلکه در راستای پیروی از شیطان باشد و شخص رضا و خشنودی شیطان را مد نظر داشته باشد آن خشم، خشمی‌ناپسند است مانند خشم انسان نسبت به برادر دینی خود.



نظر به این‌که از یک سو در آموزه‌های دین اسلام، پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به عنوان سرمشق و الگو تعیین شده «لَقَدْ کانَ لَکُمْ فی‌ رَسُولِ اللَّهِ اُسْوَةٌ حَسَنَةٌ» و از سوی دیگر، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و همراهانشان نسبت به دشمنان خدا سخت‌گیر، امّا با دوستان خداوند، مهربان بوده‌اند، «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ اَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَینَهُم» ما نیز به پیروی از آن اسوه یگانه باید خشممان را به دشمنانمان اختصاص بدهیم و با دوستانمان (و حتی آنانی که هم‌کیش ما نبوده اما بنای دشمنی نیز ندارند) مهربان باشیم.
در همین راستا، خشمی‌که برای خدا و در راستای اطاعت از خدا باشد پسندیده و نیکو است، امّا خشمی‌که در راستای هوای نفس و اطاعت از شیطان باشد، ناپسند است.
در این مقال به چند مطلب پیرامون غضب و خشم به طور اختصار اشاره می‌شود.


در روایات اسلامی‌ به مواردی برای خشم و غضب ناپسند اشاره شده است:

۲.۱ - غضب از روی هوای نفس

در روایات اسلامی‌نوعاً خشم و غضب به طور مطلق مورد مذمت و نکوهش قرار گرفته است، اما مشخص است که مراد از آنها، غضبی است که برای هوای نفس و منافع شخصی باشد، ولی خشمی‌که برای رضای حق باشد نه تنها مذموم نیست، بلکه بسیار پسندیده و در برخی موارد، لازم و ضروری است.

۲.۲ - غضب در زمان عصبانیت

زمانی که انسان غضبناک می‌شود عقل وی تحت الشعاع قرار می‌گیرد؛ چنان‌چه امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «خشم و غضب، دل حکیم را تاریک می‌کند و هر کس غضب خود را در اختیار نگرفت، نمی‌تواند عقل خود را در اختیار بگیرد». بر این اساس، فکرش به درستی کار نمی‌کند؛ همان‌طور که امام علی (علیه‌السّلام) فرمود: «الْحِدَّةُ ضَرْبٌ مِنَ الْجُنُونِ، لاَِنَّ صَاحِبَهَا یَنْدَمُ، فَاِنْ لَمْ یَنْدَمْ فَجُنُونُهُ مُسْتَحْکِمٌ؛ تندخویی، بخشی از دیوانگی است؛ زیرا صاحب آن (در غالب موارد)، بعداً پشیمان می‌گردد و اگر چنانچه پشیمان نشد جنون او ریشه می‌دواند!». بسیاری از تصمیم‌هایی که شخص خشمگین می‌گیرد درست نبوده و او دست به کارهایی می‌زند که بعداً پشیمانی را به دنبال خواهد داشت؛ بر این اساس باید از چنین خشمی‌ به خدا پناه برد؛ امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هر روز از شش چیز به خداوند پناه می‌بردند و آنها عبارت‌اند از: شک، شرک، تعصب، غضب، ظلم، و حسد».

۲.۳ - خشم سرچشمه گناهان دیگر

برخی از گناهان زمینه‌ساز گناهان دیگر می‌باشند. خشم و غضب ناپسند نیز از طرفی می‌توانند موجب گناهان دیگری شده و از طرف دیگر، گناهانی نیز وجود دارند که غضب ناپسند، از آنها سرچشمه می‌گیرد، از این‌رو؛ افرادی که می‌خواهند افسار خشم و غضب را به دست گرفته و آن را تحت کنترل خود در‌آورند نخست لازم است عوامل پیدایش آن‌را بشناسند که برخی از آنها عبارتند از: حسادت، تکبر، زورگویی و تحقیر مردم. در روایتی از امام صادق (علیه‌السّلام) آمده است: «حواریون به عیسی بن مریم گفتند: ‌ای معلم نیکی‌ها! به ما بگو، غضب از کجا شروع‌ می‌شود، فرمودند: از تکبر، زورگویی و تحقیر مردم».

۲.۴ - غضب ناپسند دام شیطان

شیطان دشمن قسم خورده انسان‌ها است و به طور طبیعی تلاش دارد از هر راه و دامی‌برای انحراف و گمراهی انسان بهره ببرد. یکی از این دام‌ها خشم و غضب ناپسند است. در روایتی می‌خوانیم: «شیطان می‌گوید: غضب، دام من است و هر کس از نیکان را بدان وسیله صید می‌کنم و راه آنها را به طرف بهشت می‌بندم». بنابر این، کسانی که به دنبال تهذیب نفس بوده و در نهایت خشنودی خداوند را طلب می‌کنند شایسته است هنگام غضب آن‌را فرو نشانند تا مشمول آثار مثبت مادی و معنوی قرار گیرند. پروردگار یکی از اوصاف مؤمنان را فروبردن خشم می‌داند:
«وَ اِذا ما غَضِبُوا هُمْ یَغْفِرُون‌»


خشم و غضب نابجا پیامدهایی دارد که با شناخت بهتر می‌توان از آنها دوری جست؛ مانند این‌که انسان خشمگین و غضبناک از روی تفکر و‌ اندیشه کار نمی‌کند و چه بسا ایمانش نیز مورد خطر قرار بگیرد؛ رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در این‌باره می‌فرماید: «غضب، ایمان را فاسد می‌کند همان‌گونه که سرکه عسل را فاسد می‌گرداند».
و یا ممکن است به دنبال غضب، گناهان بزرگتری از او صادر ‌شود؛ چنان‌چه امام صادق (علیه‌السّلام) به نقل از پدر بزرگوارشان فرمود: «کدام چیز بدتر از غضب است؟! هر گاه مردی غضب کند آدم می‌کشد و زن پارسا را متهم می‌کند».


فرو نشاندن خشم، مهربانی خدا را به همراه دارد. روایاتی ناظر به این مطلب است:

۴.۱ - روایت زید بن علی

زید بن علی روایت می‌کند: «خداوند به پیامبرش داود (علیه‌السّلام) وحی فرستاد و گفت: هر گاه بنده من در حال خشم و غضب، مرا یاد آورد، من هم روز قیامت او را به یاد ‌آورده و از نظر دور نمی‌دارم».

۴.۲ - روایت امام باقر

و امام باقر (علیه‌السّلام) می‌فرماید:«... خداوند به موسی (علیه‌السّلام) فرمود: ‌ای موسی! به مردم غضب نکن تا تو را از غضب خود حفظ کنم».
امام باقر (علیه‌السّلام) به نقل از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «هر کس خود را از بدگویی به مردم حفظ کند خداوند روز قیامت او را آزاد می‌گذارد و هر کس با مردم به تندی رفتار نکند خداوند روز قیامت او را عذاب نمی‌کند».

۴.۳ - روایت امام صادق

امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «هر کس خشم خود را فرو برد خداوند لغزش‌های پنهانی او را می‌پوشاند».


الف. عبارت «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم» را بر زبان آورد.
ب. تغییر حالت دهد مثلاً اگر در حال ایستاده خشم گرفت بنشیند، اگر در حال نشسته خشم گرفت بایستد.
ج. وضو گرفته و دست و صورتش را آب بزند.
د. برای برطرف شدن خشم دعا کند.


همان‌طور که خشم از روی هوا و هوس ناپسند و مذموم است، اگر خشم بجا و برای خدا باشد پسندیده و لازم خواهد بود. امام علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «... جهاد چهار شعبه دارد: امر به معروف، نهی از منکر، پایداری در جبهه‌ها، و کینه‌توزی با فاسقان. پس هر که امر به معروف کند پشت مؤمن را محکم ساخته، و هر که نهی از منکر کند بینی کافر را به خاک مالیده، و هر که در جبهه‌ها پایداری کند به عهد و وظیفه خود عمل نموده، و هر که با فاسقان کینه توزد برای خدا خشم گرفته، و هر که برای خدا خشم بگیرد حقیقتاً مؤمن است‌. پس این است ایمان و پایه‌های آن».


۱. احزاب/سوره۳۳، آیه۲۱.    
۲. فتح/سوره۴۸، آیه۲۹.    
۳. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۳، ص۷۴۵، دار الحدیث‌، قم‌، چاپ اول، ۱۴۲۹ق.    
۴. امام علی، نهج البلاغه‌، ص۵۱۴، محقق و مصحح:صبحی صالح، هجرت‌، قم‌، چاپ اول، ۱۴۱۴ق‌.    
۵. شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، ج۱، ص۳۲۹، محقق و مصحح:علی اکبر غفاری، دفتر نشر اسلامی‌، قم‌، چاپ اول‌، ۱۳۶۲ش‌.    
۶. شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، ج۱، ص۶، محقق و مصحح:علی اکبر غفاری، دفتر نشر اسلامی‌، قم‌، چاپ اول‌، ۱۳۶۲ش‌.    
۷. شعیری، محمد بن محمد، جامع الاخبار، ص۱۶۰، مطبعة حیدریة، چاپ اول، نجف‌.    
۸. شوری/سوره۴۲، آیه۳۷.    
۹. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۳، ص۷۳۸.    
۱۰. شیخ مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، ص۲۴۳، محقق و مصحح:غفاری، علی اکبر، محرمی‌زرندی، محمود، الموتمر العالمی‌ لالفیة الشیخ المفید، قم‌، چاپ اول‌، ۱۴۱۳ق‌.    
۱۱. کوفی اهوازی، حسین بن سعید، الزهد، ص۲۸، محقق و مصحح:عرفانیان یزدی، غلامرضا، المطبعة العلمیة، قم، چاپ دوم، ۱۴۰۲ق‌.    
۱۲. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج‌۳، ص۷۴۱.    
۱۳. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج‌۳، ص۷۴۵.    
۱۴. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج‌۳، ص۷۴۱.    
۱۵. مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول‌، ج۱۰، ص۱۴۶، ناشر:دار الکتب الاسلامیة، چاپ دوم، تهران‌، ۱۴۰۴ ق‌.    
۱۶. شیخ مفید، محمد بن محمد، الامالی، ص۲۷۸، کنگره شیخ مفید، قم‌، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.    



پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «فرق خشم پسندیده و خشم ناپسند»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۴/۱۸.    



جعبه ابزار