علم روانشناسی از دیدگاه اسلام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: روانشناسی ،
اسلام .
پرسش: روانشناسی روز تا چه حد، مورد تأیید اسلام است و روانشناسی اسلام کدام است؟
پاسخ: قسمت زیادی از توصیه‌ها و یافته‌های روانشناسی روز مورد تأیید اسلام نیست و با اهداف عالی اسلام که
سعادت دنیا و
آخرت انسان است، سازگار نمی‌باشد.
قبل از پاسخ به این سؤال مناسب است نکاتی را به عنوان مقدمه بیان کنیم:
اسلام
دینی است جهانی و کامل که این دین برنامه
هدایت انسانی را تا روز
قیامت به همراه دارد و برای تمام ابعاد
زندگی انسان
برنامه و قانون دارد، منتها این قوانین باید استخراج شود و استنباط گردد و از طریق تحقیق و پژوهش ابعاد آن و دستور العمل‌های و راهکارهای تبیین شود.
روانشناسی که امروزه مطرح است، بیشتر قوانین و اصول آن فرضیات است و پایه تجربی دارد و نمی‌تواند به عنوان توصیه‌ای صد در صد اطمینان آور مطرح باشد.
قوانین و احکام اسلام طوری تنظیم شده است که سعادت دنیوی و اخروی انسانی را در پی دارد و با توجه به نیازها و مصالح افراد انسانی وضع شده، به طوری که اگر به آن‌ها عمل کند، هم آبادانی و
خوشبختی دنیا و هم
آخرت را به دست می‌آورد.
با توجه به مقدمات فوق در جواب قسمت اول سؤال که فرموده‌اید:روان شناسی روز تا چه حد مورد تأیید اسلام است؟ باید عرض کنم که قسمت زیادی از توصیه‌ها و یافته‌های روانشناسی روز مورد تأیید اسلام نیست و با اهداف عالی اسلام که سعادت دنیا و آخرت انسان است، سازگار نمی‌باشد.
زیرا اولاً روانشناسی امروزه، حاصل کار کشورهای غربی است و آن ها هم در تدوین نظریات خود به ابعاد وجودی انسان و نیازهای عالی انسان و توانایی‌های انسان توجه نکرده‌اند و انسان را بعضاً در حدّ حیوان تنزل داده‌اند و از طرف دیگر محور کار خود را فقط رفتار انسان قرار داده و به بقیه ابعاد وجودی او توجه نکرده‌اند.
ثانیاً در تدوین فرضیات خود گاهی افراط کرده و گاهی تفریط و نتوانسته‌اند حق مطلب را ادا کنند، ولذا تناقض‌های زیادی بین روان شناسی غربی مشاهده می‌شود. مثلا فروید به عنوان یک روان تحلیل‌گر مشهور انسان را مجبور می‌داند و قائل است که خیلی از کارهای انسان جبری است و
اراده‌ای از خود ندارد و یا رفتارگراها که کارهای انسان را عبارت از محرک و پاسخ می‌دانند و برای شناخت و
عقل انسان ارزش چندانی قائل نیستند.
ثالثا، روانشناسان غربی
علم را منحصر در علوم
تجربه کرده و اعتقاد دارند هر چه را بتوان از طریق تجربه مشاهده یا آزمایش کرد علم است و علومی که قابل آزمایش نسبت نمی‌تواند به عنوان علم مطرح شود و لذا از خیلی مسائل معرفتی محروم شده و نتوانسته‌اند فرمولی اطمینان بخش و محکم و همیشگی ارایه دهند و لذا نظریات روانشناختی آنان هر روز در حال تغییر است و در زمان واحد هم توصیه‌های متناقض و متضاد دارند.
و امّا در جواب قسمت دوم سؤال که فرمودید:(
روان شناسی اسلامی کدام است؟) باید عرض کنم، روانشناسی مورد تأیید اسلام آن روانشناسی است که از منبع غنی و سرشار
قرآن مجید و روایات
معصومین و عمل آنان نشأت گرفته باشد و نظرات خود را محدود به رفتار ظاهری انسان نکند، بلکه تمام مسائل انسانی را ( فردی و اجتماعی) بر اساس
فطرت و ارزش‌های مطلق تحلیل کند و دستور العمل‌های خود را بر طبق
مصلحت دنیوی و اخروی انسان‌ها و سعادت آنان تنظیم نماید و در ارایه راهکارها به تمام ابعاد وجودی انسان از قبیل
عواطف ، نیازها،
عقل ،
حافظه ،
دین ،
اخلاق ،
وجدان ،
روح و روان و غیره توجه داشته باشد و سعی کند انسان را به خلیفة الله شدن و قرب الی الله که
کمال نهایی انسان است نزدیک کند و در دستورات بهداشتی هم به نیازهای واقعی و مصلحت‌دار او توجه نماید.
البته لازم به تذکر است که تاکنون نتوانسته‌ایم روانشناسی اسلام به معنای واقعی آن ارایه دهیم و این کار احتیاج به پژوهش و تحقیق فراوان دارد و الحمدلله این کار در دفتر همکاری
حوزه و دانشگاه و
مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) شروع شده است که امیدواریم هر چه زودتر به ثمر برسد.
• محمد تقی جعفری، روانشناسی اسلامی، انتشارات پیام آزادی، ۱۳۷۸.
• دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، مکتبهای روانشناسی و نقد آن، انتشارات سمت، ۱۳۷۲.
• محمد آل اسحاق، اسلام و روانشناسی، انتشارات آل اسحاق خویینی، ج۱، ۱۳۶۹.
• علی اصغر احمدی، روانشناسی شخصیت از دیدگاه اسلامی، انتشارات امیر کبیر، ۱۳۷۴.
اندیشه قم.
