• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اعتبار کتب اربعه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: اعتبار کتب اربعه، اصول اربع‌ماه.

پرسش: کتب اربعه (کافی، تهذیب الاحکام، استبصار و من لا یحضره الفقیه) که از بهترین و معتبرترین کتب احادیث شیعه است: «و هی التی مرجع الامامیة فی اصولهم و فروعهم من الصدر الاوّل الی هذا الزمان» علت این اعتبار در نزد علمای شیعه چیست؟

پاسخ: علت اصلی اعتبار کتب اربعه این است که از اصول اربع‌ماة که به دید ائمه معصومین‌ (علیهم‌السلام) از جمله امام رضا (علیه‌السلام) رسیده است، اخذ شده‌اند و عین همان روایات به صورت دسته‌بندی شده و با ذکر سند در کتب اربعه منعکس شده‌اند و موجود می‌باشند. هم‌چنین بیش‌تر روایات آن دارای سند صحیح یا دست‌کم ممدوح و موثق باشند و حتی بعضی اخباری‌مسلکان تمام آن را صحیح می‌دانند. در هر روایت، یا تمام راویان آن عادل و امامی‌اند و یا بعضی راویان آن، موثق یا ممدوح هستند.



اعتبارسنجی کتاب‌های حدیثی بر پایه معیارهایی است که در این‌جا به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

۱.۱ - جمع‌آوری احادیث

اولین کسی که در زمان پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) گفته‌های حضرت را جمع‌آوری نمود، امام علی (علیه‌السلام) در کتابی به نام «الصحیفة الجامعه» بود و هم‌چنین افرادی چون ابورافع، سلمان و ابوذر دارای کتاب‌هایی بودند؛
[۱] عاملی، حر، وسائل الشیعه، ج۱، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ چهارم، ۱۳۹۱.
ولی چون در زمان خلفا تا زمان عمربن عبدالعزیز نقل حدیث ممنوع شد و احادیث را از بین می‌بردند،
[۳] طباطبایی، سید محمدحسین، شیعه در اسلام، ص۱۱، پاورقی، قم، دارالتبلیغ اسلامی، ۱۳۴۸ش.
کتاب‌های مذکور آشکار نمی‌شدند، تا در زمان عمربن عبدالعزیز که شاگردان امام صادق (علیه‌السلام) احادیث زیادی را جمع‌آوری نمودند که در مجموعه چهارصد کتاب به نام «الاصول» گردآوری شده
[۴] عاملی، حر، وسائل الشیعه، ج۱، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ چهارم، ۱۳۹۱.
بود که تنها «محمد بن مسلم» کتابی به نام «اربع‌ماة» چهارصد مسئله و «جابر بن یزید جعفی» هشت کتاب
[۵] پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، ص۳۳۲ـ۳۳۳، قم، مؤسسه اما صادق (علیه‌السلام)، چاپ دوم، ۱۳۷۴.
و ابان بن تغلب سی هزار حدیث نقل نموده‌اند. بعدها در زمان امام رضا (علیه‌السلام) احادیث جدید در «جوامع» تهیه شد. در اوایل قرن چهارم، عده‌ای از بزرگان شیعه از احادیث موجود در این اصول و جوامع، کتب اربعه یادشده و «مدینة العلم» ابی‌جعفر صدوق را تألیف کردند.
[۶] عاملی، حر، وسائل الشیعه، ج۱، ص۵ به بعد (مقدمه)، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ چهارم، ۱۳۹۱.


۱.۲ - اقسام روایات

از نظر علمای شیعه، روایات به چهار دسته تقسیم می‌شوند:

۱.۲.۱ - صحیح

صحیح و عالی‌سند که عبارت است از: روایتی که تمام راوی‌های آن شیعه و عادل، و سند آن به یکی از امام‌ها متصل باشد.

۱.۲.۲ - حسن

حسن که سند متصل است؛ ولی همه یا بعضی راوی‌ها ممدوح‌اند.

۱.۲.۳ - موثق

موثق که در سند، غیر امامی و یا فاسد المذهبی ثقه باشد.

۱.۲.۴ - ضعیف

ضعیف آن است که یکی از شرایط اقسام قبلی را دارا نباشد؛ بلکه فاسق و کذّاب و مجهول الحال در سند باشد.
[۷] حسن زین‌الدین، معالم‌الدین، ص۲۱۶ـ۲۱۷، قم، مؤسسة مطبوعات دارالعلم، چاپ افست.



برخی امتیازات کتب اربعه، عبارت است از:

۲.۱ - برگرفته از اصول اربع‌ماه

کتب اربعه («الکافی، محمد بن یعقوب کلینی «م ۳۲۹ ق» من لا یحضره الفقیه، تهذیب الاحکام و الاستبصار، شیخ طوسی «۴۶۰») که از قدیمی‌ترین کتاب‌های روایی و اولین کتاب‌های روایی موضوع‌بندی و باب و فصل‌بندی‌شده هستند و علت اصلی اعتبار آن‌ها این است که از اصول اربع‌ماة که به دید ائمه معصومین (علیهم‌السلام) از جمله امام رضا (علیه‌السلام) رسیده است، اخذ شده‌اند و عین همان روایات به صورت دسته‌بندی شده و با ذکر سند در کتب اربعه منعکس شده‌اند و موجود می‌باشند.

۲.۲ - صحیح بودن روایات

امتیاز دیگر کتب اربعه این است که بیش‌تر روایات آن دارای سند صحیح یا لااقل ممدوح و موثق باشند و حتی بعضی اخباری‌مسلکان تمام آن را صحیح می‌دانند.در هر روایت، یا تمام راویان آن عادل و امامی‌اند و یا بعضی راویان آن، موثق یا ممدوح هستند.

۲.۲.۱ - سخن شیخ صدوق

مرحوم صدوق در آغاز کتاب «من لا یحضره الفقیه» می‌فرماید: بینی و بین‌الله روایاتی را در اینجا نقل می‌کنم که بدان‌ها عمل می‌کنم.
[۸] شیخ صدوق، محمدبن علی، من لایحضره الفقیه، ج۹۰، بیروت، دارالاضواء، چاپ دوم، ۱۴۱۳.



۱. علم الحدیث، دکتر سیدرضا مؤدب.
۲. آشنایی با حدیث، مهریزی.
۳. درس‌نامه علم حدیث، علی نصیری.


۱. عاملی، حر، وسائل الشیعه، ج۱، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ چهارم، ۱۳۹۱.
۲. طباطبایی، سید محمدحسین، شیعه در اسلام، ص۳۷، پاورقی، قم، دارالتبلیغ اسلامی، ۱۳۴۸ش.    
۳. طباطبایی، سید محمدحسین، شیعه در اسلام، ص۱۱، پاورقی، قم، دارالتبلیغ اسلامی، ۱۳۴۸ش.
۴. عاملی، حر، وسائل الشیعه، ج۱، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ چهارم، ۱۳۹۱.
۵. پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، ص۳۳۲ـ۳۳۳، قم، مؤسسه اما صادق (علیه‌السلام)، چاپ دوم، ۱۳۷۴.
۶. عاملی، حر، وسائل الشیعه، ج۱، ص۵ به بعد (مقدمه)، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ چهارم، ۱۳۹۱.
۷. حسن زین‌الدین، معالم‌الدین، ص۲۱۶ـ۲۱۷، قم، مؤسسة مطبوعات دارالعلم، چاپ افست.
۸. شیخ صدوق، محمدبن علی، من لایحضره الفقیه، ج۹۰، بیروت، دارالاضواء، چاپ دوم، ۱۴۱۳.




سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «علت اعتبار کتب اربعه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۲/۰۶.    



جعبه ابزار