عقل زنان و جمال مردان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه:جمال زن، عقل، جمال مرد.
پرسش: لطفاً در مورد
حدیث «جمال الرجال فی عقولهم و عقول النساء فی جمالهنّ» توضیح داده و سند آن را بنویسید؟
پاسخ: ۱. روایت فوق یک امر دستوری و اخباری نیست؛ بلکه یک امر تعریفی است؛ ۲. جمال
مرد و زن در
عقل نظری، و هم‌چنین در عقلی است که به
عبادت رحمن پرداخته شود؛ ۳. این روایت ناظر به
عرف عام و ایده مردم است؛ یعنی این‌که عامه مردم
عقل زنان را در جمالشان جست‌وجو می‌کنند و هر زنی از نظر جمال ظاهری و جسمی بهتر باشد،
رشد او و پذیرش او در عرصه اجتماعی مانند
ازدواج،
شغل و ... بیش‌تر است و
عقل او را کامل‌تر می‌دانند؛ ۴. با توجه به معنای لغوی عقل (منع)، می‌توان حدیث را این‌گونه
تفسیر کرد: زن به واسطه
جمال و
زیبایی خود،
غرایز و امیال و
هوای نفس خود را مهار کرده و مانع
رشد گناه و سوء استفاده هوا‌پرستان شود. در نتیجه می‌توان گفت: این حدیث هیچ جسارت و توهینی به زن‌ها ننموده و یک امر تعریفی به دیدگاه عرف عامه مردم دارد.
بیش از دویست
آیه از
قرآن، نقش
زن و مرد را در مسائل فردی، خانوادگی و اجتماعی و ... تبیین کرده و
شخصیت و
انسانیت زن و مرد را مساوی می‌داند؛ برای مثال،
خداوند، زن و مرد را
خلیفه و جانشین خود معرفی کرده است.
هر دو برخوردار از
روح الهی،
تسویه و تعدیل در
خلقت،
داشتن ابزار ادراکی،
و
فطرت الهی،
وجدان اخلاقی،
حامل امانت،
می‌باشد و ارسال رسل،
تنزیل کتاب،
عبودیت هدف آفرینش،
امتحان بندگان،
حیات طیبه،
شناخت قدرت الهی،
ایمان و
عمل صالح،
علم و دانش،
سبقت در ایمان،
تقوا و پارسایی،
هجرت،
جهاد،
هم برای زن مطرح است و هم مرد، و هم‌چنین
قرآن زن و مرد را مکمل هم‌دیگر معرفی می‌کند.
با توجه به موارد فوق، زن و مرد از لحاظ شخصیت و
ارزش معنوی و رسیدن به
مقام معنویت و
عقل نظری یکسان‌اند و هیچ برتری بر یک‌دیگر ندارند.
حدیث فوق توسط
شیخ صدوق (۳۰۶ تا ۳۸۱) در دو
کتاب معانی الاخبار و امالی
با ذکر سند و نام
راویان نقل شده است و کتاب‌های روایی دیگر مانند
بحارالانوار،
از شیخ صدوق نقل کرده است.
شیخ صدوق (رحمة‌الله‌علیه) که به واسطه دعای
امام زمان (عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) متولد شده، یکی از راویانی است که به
معصوم نزدیک بود؛ تا جایی که [[|شیخ طوسی (رحمة‌الله‌علیه)]] می‌گوید: او دانشمندی جلیل‌القدر و حافظ
احادیث بود. از احوال
رجال کاملاً آگاه بود و در سلسله احادیث نقادی علمی داشت.
ایشان حدیث را با ذکر
سند، چنین بیان می‌کند: «حدثنا محمد بن عمر بن محمد بن سالم بن البراء الجبابی الحافظ بغدادی قال حدثنی احمد بن عبیدالله الثقفی ابوالعباسی قال حدثنا عیس بن محمد بن الکاتب قال حدثنی الموائنی عن غیاث بن ابراهیم عن جعفر بن محمد عن ابیه عن جده، قال علی بن ابی‌طالب: عقول النساء فی جمالهن...».
با توجه به سند حدیث و نقل آن از شیخ صدوق (رحمة‌الله‌علیه) (که مورد وثوق
علما بود و در نقل حدیث نیز دقیق بود) و هم‌چنین توجه علمای بزرگ به این
روایت مانند
علامه مجلسی در
بحارالانوار و
آیت‌الله جوادی آملی در کتاب
زن در آیینه جلال و جمال، می‌توان گفت: این
حدیث از نظر سند مشکلی ندارد.
ظاهر روایت بیانگر این است که «عقل زن‌ها در جمال و زیبایی‌شان قرار دارد و جمال مردها در عقلشان است».
برای این‌که بهتر با حدیث آشنا شویم، ضرورت دارد به طور اختصار به مسئله
عقل بپردازیم.
«عقل» در لغت به معنای «منع» آمده و
عرب نیز برای این‌که
شتر چموش را مهار کند، به پاهای او عقال می‌بندد.
و به معنای خرد،
دانش دریافت صفات اشیا از
حُسْن و قُبْح، کمال و نقصان، و
خیر و شر و ... آمده است.
به عبارت دیگر، عقل چیزی است که
انسان به وسیله آن نیرو و
غرایز و امیال را مهار کند.
در مورد انواع
عقل، سی نوع عقل ذکر شده است؛
مانند: عقل اعلی،
عقل الهی،
عقل انسان،
عقل هیولانی و ... آن‌چه به بحث ما مرتبط است
عقل نظری و
عقل عملی می‌باشد که به آن می‌پردازیم.
انسان شأنی دارد به نام عقل نظری که به واسطه آن شأن، می‌اندیشد و شأن دیگری دارد به نام عقل عملی که به واسطه آن شأن، می‌پذیرد. بخش عقل نظری، عهده‌دار بینش و
اندیشه و
تفکر است؛ و بخش عملی، عهده‌دار پذیرش، کوشش، گرایش و ... می‌باشد. هرچه کار است، به
عمل برمی‌گردد و هر چه
فکر است، به نظر برمی‌گردد.
روان‌شناسان
با توجه به تفاوت‌های جسمی و روحی
زن و مرد به این نکته پی برده‌اند که اندیشه و تفکر زن‌ها در بعضی مواقع از مردها بالاتر است؛ اما به خاطر
احساسات و
عاطفه شدید، قوه عقل عملی آن‌ها کاهش می‌یابد و در مسائل مدیریتی، اجتماعی و
قضاوت و در تصمیم‌گیری‌ها با مشکل مواجه هستند؛ اما مردها به خاطر عدم وابستگی به احساسات و عاطفه، در مسائل اجرایی و مدیریتی عملی‌تر فکر می‌کنند و تصمیم می‌گیرند؛ اما این یک قاعده کلی نیست. به سبب این‌که اگر
انسان به
مقام والا نائل شد، عقل نظری و عملی را هم‌سطح می‌سازد. در آن زمان دیواری بین اندیشه و کوشش نیست؛ خواه
زن باشد مانند:
فاطمه (علیها‌السلام) خواه مرد باشد مانند:
حضرت علی (علیه‌السلام)؛ اما اگر از آن مقام تنزل یافت، آن
حجاب بیش‌تر می‌شود.
احادیث نیز، عقلی را کامل می‌دانند که «یُعبَدُ به الرحمان و یُکتَسَبُ به الجنان؛ یعنی به واسطه عقل به عبادت رحمن بپردازد و
بهشت را به دست آورند». این
عقل در وجود زن و مرد نهفته است و جمال مرد و زن می‌باشد.
درباره
روایت به چند نکته مهم اشاره می‌کنیم:
۱. روایت فوق یک امر دستوری و اخباری نیست؛ بلکه یک امر تعریفی است.
۲. جمال مرد و زن در عقل نظری، و هم‌چنین در عقلی است که به عبادت رحمن پرداخته شود.
۳. این
روایت ناظر به عرف عام و ایده مردم است؛ یعنی این‌که عامه مردم
عقل زنان را در جمالشان جست‌وجو می‌کنند و هر زنی از نظر جمال ظاهری و جسمی بهتر باشد،
رشد او و پذیرش او در عرصه اجتماعی مانند
ازدواج،
شغل و ... بیش‌تر است و عقل او را کامل‌تر می‌دانند (مثال معروف که عقل مردم در چشم‌هایشان است؛ قابل تطبیق بر این روایت است) یا این‌که مردم از جمال و ظاهر
زن و رفتار و منش و
حیای زن به عقل او پی می‌برند؛ یعنی جمال و ظاهر زن را سنجش و میزان عقل او می‌دانند.
۴. با توجه به معنای لغوی عقل، یعنی منع، می‌توان حدیث را این‌گونه
تفسیر کرد: زن به واسطه جمال و
زیبایی خود،
غرایز و امیال و
هوای نفس خود را مهار کرده و مانع رشد
گناه و سوء استفاده هوا‌پرستان شود.
در نتیجه می‌توان گفت: این حدیث هیچ جسارت و توهینی به زن‌ها ننموده و یک امر تعریفی به دیدگاه عرف عامه مردم دارد.
۱. زن در آیینه جلال و جمال، جوادی آملی، انتشارات اسراء.
۲. روان‌شناسی زن در نهج‌البلاغه، ناهید طیبی و معین‌الاسلام، انتشارات بهشت بینش.
۳. مسئله حجاب، مطهری، انتشارات صدرا.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «عقل زنان و جمال مردان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۳/۲۷.
