عقل از دیدگاه پیامبر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه:پیامبر اسلام، جهل، عقل، شمعون راهب، خلقت عقل.
پرسش :
پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) در جواب
شمعون مسیحی ،
عقل را چگونه معرفی می‌کند؟
آیا
حدیث «قَالَ النَّبِیُّ فِی جَوَابِ شَمْعُونَ بْنِ لاوَی بْنِ یَهُودَا مِنْ حَوَارِیِّی عِیسَی حَیْثُ قَالَ:أَخْبِرْنِی عَنِ الْعَقْلِ مَا هُوَ وَ کَیْفَ هُوَ وَ...»، در کتاب
تحف العقول حدیث یازدهم و کتاب
بحار الانوار ص ۱۱۷، جزو احادیث معتبر است؟ راوی این حدیث کیست؟ متنش را توضیح دهید.
اصل روایت مذکور این‌گونه نقل شده است:«
شمعون راهب از
پیامبر پرسید:به من بگو عقل چیست و چگونه است. چه چیز از آن منشعب می‌شود و چه چیز منشعب نمی‌شود.
اقسام و
انواع عقل را برایم توصیف نما؟
رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود:«همانا عقل، زانوبندی است بر نادانی و
نفس -
امّاره - مانند پلیدترین جانوران است که اگر پایش بسته نشود، بی‌راهه می‌رود و سرگردان می‌شود، پس عقل زانوبند نادانی است. براستی،
خداوند عقل را آفرید و به او فرمود:رو کن و او رو کرد؛ سپس فرمود:برگرد و او برگشت، آن‌گاه خدای تبارک و تعالی به او فرمود:به عزّت و جلالم سوگند که من آفریده‌ای از تو بزرگ‌تر و فرمان‌بردارتر نیافریدم، به تو آغاز کنم و تو را به درگاه خود برگردانم، معیار پاداش و کیفر تویی، پس، از عقل،
بردباری نشأت گرفت و از بردباری،
دانش و از دانش،
هوشیاری و از هوشیاری،
پاکدامنی و از پاکدامنی،
خویشتن‌داری و از خویشتن‌داری،
حیا و از حیا،
وقار و از وقار، پایداری بر کار خوب و از پایداری بر کار خوب، بیزاری از کار بد، و از بیزاری از کار بد، پیروی از
اندرزگو ، پس این ده دسته از انواع
اخلاق نیکو است و هر کدام از این ده دسته، ده نوع دیگر را در بر دارد...».
در ادامه این روایت پیامبر(صلی الله علیه وآله) تمام این ده نوع را ذکر کرده و خصایصی را که از آنها نشأت گرفته بیان کرده که به جهت طولانی شدن کلام، از بیان آن صرف نظر می‌شود.
این روایت در کتاب تحف العقول
نقل شده است و منابع متأخر، این روایت را از این کتاب نقل کرده‌اند.
اما می‌دانیم که کتاب تحف العقول برای اختصار، سند روایات را ذکر نکرده است.
در ابتدای نقل این حدیث این‌گونه بیان شده است:«در یک خبر طولانی و مسائل متعددی که شخص راهبی به نام شمعون بن لاوی بن یهودا که (این یهودا)
حواری عیسی بوده، از پیامبر پرسیده است؛ پس پیامبر به همه آنها جواب داد که در نهایت موجب
ایمان آوردن و تصدیق او توسط شمعون گشت».
البته می‌دانیم فاصله زمانی
نبوّت پیامبر اسلام و
حضرت عیسی حدود شش‌صد سال بوده که وجود نوه یک حواری حضرت عیسی در زمان پیامبر اسلام، بعید به نظر رسیده و با
طول عمر رایج در آن زمان نیز همخوانی ندارد، مگر آن‌که احتمال دهیم که مانند برخی موارد مشابه، برخی از اجداد در نسب شمعون ذکر نشده باشد.
این روایت به لحاظ محتوا، مطالب نغزی را بیان کرده و از این جنبه می‌تواند مورد توجه قرار گیرد، هرچند که در کتاب، سند آن بیان نشده باشد. همچنین برخی از عبارات این روایت را می‌توان در دیگر روایات مستند یافت:
حسن بن جهم گوید:جمعی از یاران ما در حضور
امام رضا (علیه السلام) به گفت‌وگو پرداختند و ذکر عقل به میان آمد. امام رضا(علیه السلام) فرمود:«
دینداری که عقل ندارد مورد اعتنا نباشد»، گفتم:قربانت، برخی از مردم که به آیین ما گروند و به نظر ما خوش عقیده باشند آن مقام از
خردمندی را ندارند، فرمود:«
خدا با آنان سخن ندارد؛ زیرا خدا عقل را آفرید و به او فرمود:رو آور، رو آورد و به او فرمود:پشت کن، پشت کرد، خدا فرمود:به عزّت و جلالم قسم، بهتر و یا محبوب‌تر از تو خلقی نیافریدم نسبت به خودم، به‌وسیله تو می‌گیرم و عطا می‌کنم».
احادیث دیگری نیز نزدیک به همین محتوا در منابع روایی آمده است
که تأییدی در متن و محتوای این روایت هستند.
گفتنی است؛
حضرت امام خمینی (رحمة الله علیه) کتابی با عنوان «شرح حدیث جنود عقل و جهل» نوشته‌اند که در آن به شرح یکی از احادیث مشابه با روایت مورد پرسش، که در کتاب «الکافی» شیخ
کلینی آمده، پرداخته‌اند.
پایگاه اسلام کوئست
