ضعف و تقویت حافظه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: اضطراب امتحان، تقویت حافظه، ضعف حافظه.
پرسش: موقع جواب دادن به درس و امتحان، همه یا برخی مطالب را فراموش میکنم. راهحل چیست؟
پاسخ:
کسی که همیشه مطالب را فراموش میکند، حافظه ضعیف دارد؛ اما فردی که تنها موقع
امتحان یا پاسخ دادن درس مطالب را به خاطر نمیآورد، احتمال دارد که اضطراب امتحان داشته باشد. برای تشخیص این دو وضعیت باید فرد حافظه خود را بیازماید که در همه حال مشکل دارد یا تنها زمان امتحان. اگر تنها در زمان امتحان مشکل دارد، وظیفه او
تقویت حافظه نیست؛ بلکه برطرف کردن
اضطراب است.
برای برطرف کردن اضطراب، راهحلهایی در بخشهای دیگر این مجموعه ارائه شده است؛ اما به طور خلاصه به دو سه راهحل اشاره میشود:
اضطراب امتحان از باورهای غیر منطقی ناشی میشود؛ مثلاً فرد تصور میکند که «اگر در امتحان قبول نشوم یا نتوانم جواب معلم یا استاد را بدهم، کاملاً آبرویم خواهد رفت». این تصور دارای خطاست؛ زیرا کم شدن نمره یا ناتوانی در پاسخ دادن به
معلم یک امر عادی است و بسیاری از دانشآموزان یا دانشجویان هنگام تحصیل نمیتوانند به برخی سؤالات پاسخ دهد. فردی که اضطراب امتحان دارد، میتواند اینگونه باورها را شناسایی نموده و به تغییر آنها اقدام کند. باورهای فرد معمولاً به صورت یک گزاره بیان میشود. معمولاً جملههایی که قید «دائما»، «همیشه»، «هر وقت»، «هرگز»، «هیچگاه» و ... دارند، ممکن است نظر صحت دچار مشکل باشد؛ به عنوان مثال فردی که نمیتواند به یک یا چند سؤال معلم پاسخ دهد، با خود میگوید: «من همیشه خراب میکنم»، «من عرضه هیچ کاری را ندارم». اینگونه باورها جنبه افراطی و غیر منطقی دارد و تأثیرات منفی روی فرد گذاشته و او را دچار اضطراب میکند.
برای از بین رفتن اضطراب فرد باید به تواناییهای خود توجه کند. مواردی را به خاطر بیاورد که بهخوبی از عهده امتحان یا پاسخ دادن برآمده است. در این صورت
اعتماد به نفس پیدا میکند و اضطرابش کم میشود.
گاهی فرد به این دلیل اضطراب دارد که آمادگی لازم را برای
امتحان و پاسخ به سؤال ندارد، در اینگونه موارد باید فرد بیشتر تلاش کند تا مطالب را خوب یاد بگیرد.
توکل به خداوند و استمداد مداوم از او نقش زیادی در
آرامش دلها و رهایی فرد از اضطراب دارد. پس بهتر است فرد هنگام شروع امتحان یا هنگام شروع درسها دعا بخواند و از
خداوند کمک بخواهد و قلب خود را با یاد نیرومند و استوار سازد. با یاری او دل به
دریا بزند.
آنچه در بالا بیان شد، درباره کسی بود که
ضعف حافظه او از اضطراب ناشی میشد؛ اما اگر کسی اضطراب ندارد، بلکه همواره مطالب را فراموش میکند و اختصاص به زمان امتحان و پاسخ دادن هم ندارد، معلوم میشود که مشکل ضعف حافظه دارد.
حافظه، نوعی توانایی است که در همه افراد وجود دارد، با این تفاوت که عدهای توانستهاند از این نیروی خدادادی خوب استفاده کنند و قابلیتهای آن را به کار بگیرند؛ اما افرادی را هم سراغ داریم که همیشه از ضعف حافظه شکایت میکنند. ضعف حافظه میتواند علتهای متفاوتی داشته باشد:
گاهی فرد به این دلیل از ضعف حافظه رنج میبرد که مشکلاتی در
زندگی دارد و ذهنش بیشتر درگیر آنهاست؛ لذا مطالب درسی یا برخی مسائل دیگر را فراموش میکند؛ به عنوان مثال، کسی که مشکلات خانوادگی دارد، نمیتواند مطالب درسی را بهخوبی حفظ کند و به یاد بیاورد.
کسی که در طول یک روز چند مطلب معدود را به حافظه میسپارد، مدتها آن را به یاد دارد؛ اما کسی که از اول صبح تا شب مطالعه میکند و صدها مطلب را به
ذهن ارسال میکند، معلوم نیست فردای آن روز چند تا از آنها را به خاطر بیاورد. در اینجا ضعف حافظه ناشی از تلاش زیاد است.
ذهن زمانی خوب کار میکند که تن و روان در
سلامت باشند؛ اما زمانی که یکی از این دو تا مشکل دارد، ذهن نمیتواند بهخوبی کار خود را انجام دهد؛ لذا طبیعی است که مطالب را فراموش کند؛ به عنوان مثال افراد وسواسی به دلیل اینکه مطالب خاصی را بارها در ذهن مرور میکنند، بسیاری از قرارها و کارهای خود را فراموش میکنند؛ یعنی ذهن به دلیل اشتغال بیش از حد به یک مسئله از مسائل دیگر غافل میشود و فراموش میکند.
مغزی درست کار میکند که
غذا به اندازه کافی به آن برسد؛ لذا کسانی که از نظر غذایی ضعف دارند، احتمال زیاد وجود دارد که با مشکل ضعف حافظه مواجه شوند.
کسانی که از حد نیاز میخوابند، به احتمال زیاد از نظر یادگیری و یادآوری مطالب دچار مشکل میشوند؛ زیرا کارکرد مغز ارتباط زیادی با
خواب دارد. خواب بیش از آنکه مورد نیاز جسم باشد، مغز برای تجدید قوا به آن نیاز دارد. اگر این نیاز مغز به اندازه کافی برآورده نشود، نمیتواند مطالب را به یاد بیاورد.
فراموشی از نظر
روانشناسی نقطه مقابل یادگیری است؛ یعنی اینکه در موقع امتحان و جواب دادن درس مطالب را فراموش میکنید، معنایش این است که آن مطالب را اصلاً یاد نگرفتهاید یا به صورت درست یاد نگرفتهاید.
در روانشناسی سه نوع حافظه مطرح شده است: حافظه حسی، حافظه کوتاهمدت و حافظه بلندمدت. اطلاعات پس از رمزگردانی وارد حافظه کوتاهمدت و از آنجا به حافظه بلندمدت انتقال مییابد. به عقیده روانشناسان اطلاعات وارد شده در حافظه درازمدت از بین نمیرود و با فراهم بودن شرایط مناسب همیشه قابل یادآوری است.
علت اینکه که ما پارهای از اطلاعات قبلاً آموختهشده را نمیتوانیم به یاد بیاوریم، این است که ما در بازیابی آنها، ناتوانیم و الا مطالب در حافظه ما موجود هستند. این حالت درست مانند پروندهای است که در بایگانی
ذهن موجود است؛ اما ما شماره آن را در دست نداریم. یا وقتی در جستوجوی کتابی از یک کتابخانه بزرگ هستیم؛ اگر ندانیم کتاب موردنظر با چه رمزی و در کجا قرار داده شده، نمیتوانیم آن را پیدا کنیم.
عامل دیگر این است که اطلاعات یاد گرفته شده با هم تداخل کرده و در هم مخلوط میشوند. بعضی اوقات اطلاعات تازه یاد گرفته شده با اطلاعاتی که از قبل آموختهایم تداخل میکنند و مانع یادآوری آنها میشوند که از آن به «تداخل پس گستر» تعبیر میشود و گاه نیز برعکس، یعنی اطلاعاتی که قبلاً آموخته شده سبب میشود که نتوانیم اطلاعات تازهآموختهشده را به یاد آوریم که اصطلاحاً «تداخل پیشگستر» نامیده میشود.
مهمترین عواملی که میتوانند در پیشگیری از فراموشی نقش داشته باشند، عبارتاند از:
یکی از عوامل اصلی این که در موقع جواب پس دادن مطالب به یاد ما نمیآید این است که ما مطالب درسی را در ذهن خود خوب سازماندهی و طبقهبندی نکردهایم. بنابراین هر اندازه اندوختههای حافظه را بیشتر سازمان دهیم، به همان اندازه بازیابی و یادآوری آنها آسانتر خواهد بود.
یکی از عوامل مؤثر در موفقیت امتحان و جواب پس دادن مطالب، داشتن حالت روانی مناسب است.
بنابراین باید سعی کنید عوامل زمینهساز اضطراب را در هنگام مطالعه، امتحان و جواب پس دادن در کلاس از بین ببرید. موقعی که در کلاس میخواهید صحبت کنید یا موضوعی را مطرح کنید، سعی کنید با
آرامش و اعتماد به نفس کامل باشید. یکی از روشهای حفظ آرامش و کاستن از
اضطراب در کلاس این است که چند دقیقه قبل از صحبت کردن، نفس عمیق و آرام بکشید.
اگر کتابی را
مطالعه کنیم، ولی اطمینان نداشته باشیم که در کلاس و موقع امتحان بتوانیم مطالب آن را به یاد آوریم، واقعاً چنین خواهد شد. اگر فردی متقاعد شود که حافظهاش ضعیف است و بههیچوجه نمیتواند از پس امتحان برآید،
تلقین، اثر خود را میگذارد. ممکن است پس از مدتی واقعاً فرد نتواند مطالب را به یاد آورد.
یکی از روانشناسان میگوید: هرچه بار بیشتری روی حافظه خود بگذارید، قویتر شده و هرچه بیشتر به آن
اعتماد کنید، قابلیت اعتمادش بیشتر میشود.
بسیاری وقتها که میخواهیم مطلبی را یاد بگیریم، با اصطلاحات و واژههای نامأنوس برمیخوریم که حفظ آنها برای ما دشوار است. اگر هم بتوانیم از طریق تمرین و تکرار حفظ کنیم، دو سه روز یا نرسیده به جلسه امتحان از یادمان میرود. در اینگونه موارد برای مصونیت از فراموشی میتوان از روش تصویرسازی ذهنی استفاده کرد؛ یعنی در ذهن خود هر یک از واژههای نامأنوس را با یک شیء مأنوس و واقعی ربط دهیم تا هر وقت آن تصویر ذهنی به یادمان آمد، فوراً آن مطلب یا اصطلاح علمی نیز به یاد ما بیاید.
یکی از راهبردهای عمده تحکیم و ماندگاری اطلاعات در حافظه و موفقیت در موقع امتحان، مرور ذهنی آموختهها است. مطابق این اصل باید مطالعه درسها را بهگونهای
برنامهریزی کنیم که مهمترین موضوعات و مشکلترین آنها را در ابتدای برنامه و اول روز قرار دهیم. مرور ذهنی مطالب برای پیشگیری از فراموشی، بسیار مفید و راهگشاست.
در مواقعی که خسته و ناراحت هستید، نباید به یادگیری مطلبی همت گمارید؛ زیرا لازمهاش آن است که برای یک موضوع ساعتها وقت خود را صرف کنید؛ ولی باز هم یادگیری آن دشوار باشد. سعی کنید موقع یادگیری، نیاز شما به خواب برطرف شده باشد.
غذای مقوی و کم استفاده کنید. ورزش کنید تا مغزتان به صورت مؤثر کار کند و مطالب را هم خوب دریافت کند و هم خوب به یاد آورد.
۱. هاری لورین، حافظه در روانشناسی، ترجمه مشفق همدانی، نشر صفی علیشاه، ۱۳۷۰ ش.
۲. ثروت هروتآبادی، حافظه برتر، انتشارات ساعی، ۱۳۸۱ ش.
۳. آلن ما مفورت، یادگیری مؤثر، ترجمه: ایرج صفا، نشر ایزایران، ۱۳۸۰ ش.
۴. جیمز وینلند، چهگونه حافظه خود را تقویت کنیم، ترجمه: شمسالدین زرین کلک، انتشاراتی مروارید.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «ضعف و تقویت حافظه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۲/۱۵.