صفویه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: صفویه.
پرسش: ۱. گفته می‌شود که صفویه طریقتی است که از سوی شیخ صفی در اردبیل تأسیس شده و این طریقت صوفی و سنی بوده است. آیا این مطلب صحیح است؟ ۲. آیا فرزندان شیخ صفی، جنید و حیدر شیعه جعفری بودند؟
پاسخ: آنچه از شواهد و قراین تاریخی برمی‌آید، بیانگر آن است که شیخ صفی‌الدین و فرزند و نوه‌اش، جنید و حیدر
شیعه بودند، هرچند شرایط آن دوره اجازه نمی‌داده تا اینان عقیده خود را مانند سلاطین صفوی، به صراحت ابراز نمایند. اما بر فرض این‌که ایشان و یا دیگر افراد از شیعیان، زمانی از جمله پیروان این مذهب به شمار نمی‌آمدند، در دیدگاه ما نسبت به آنها تأثیری نخواهد گذاشت. ما هر فردی را که بعد از
شناخت حقانیت شیعه، بدین مذهب روی آورد، از خودمان دانسته و به سوابق او کاری نخواهیم داشت. دودمان صفویه نیز از این موضوع استثنا نبوده و برای ما تفاوتی نمی‌نماید که اجداد آنها شیعه بوده‌اند یا نه؟ هرچند که با قراین و شواهد، احتمال شیعه بودن آنان نیز بسیار زیاد است.
ضروری است که بدانیم، شیعیان در طول قرونی که تحت فشار حاکمان وقت بودند، از ارائه علنی و آزادانه افکار، عقاید و
مذهب خود محروم بوده‌اند. گاهی با استفاده از عناوینی که برای حکومت‌ها، حساسیت چندانی ایجاد نمی‌کرد، اقدام به نشر معارف دینی خود می‌نمودند.
اما آنچه از تعابیر دانشمندان شیعه، در ارتباط با شیخ صفی‌الدین، از اجداد سلسله
صفویه نقل شده است، نشان از
تشیع ایشان دارد.
به‌عنوان نمونه، شیخ یوسف بحرانی در
کشکول خود نقل می‌کند: ایشان از دانشمندان مذهب حقه شیعه و نیز از بزرگان مشایخ طریقت بوده‌اند، دانش‌های ظاهری و باطنی را با هم داشته و از بزرگان سادات نسل امام موسای کاظم ـ علیه‌السلام ـ به شمار می‌آمدند.
شیخ بهایی نیز در توضیح
المقاصد خود در‌باره شیخ صفی چنین اظهار می‌دارد: "قطب الاقطاب صفی الدین اسحاق اردبیلی از اشخاصی است که حالات و کراماتش بر احدی مخفی نیست".
به‌هر‌حال منابع شیعی شیخ صفی را دارای مذهب تشیع و نیز از اهل طریقت قلمداد می‌نمایند؛ اما بر فرض این‌که ایشان یا دیگر افراد از شیعیان، زمانی از جمله پیروان این مذهب به شمار نمی‌آمدند، در دیدگاه ما نسبت به آنها تأثیری نخواهد گذاشت؛ چراکه آنچه برای ما مهم است، انتهای کار و
عاقبت امر اشخاص است، نه سوابق آنها.
همان‌گونه که می‌دانیم، ساحرانی که با
موسی علیه‌السلام به نبرد پرداخته بودند، یک روز بعد از
ایمان آوردنشان، به شهادت رسیدند و این ایمان یک روزه آنها، موجبات رستگاریشان را فراهم نمود و سوابق آنها باعث آن نشد که از
رحمت خداوند دور بمانند!
حر بن یزید ریاحی، یکی از شهدای بزرگوار
کربلا نیز تا روز عاشورا، در جناح مقابل اهل بیت ـ علیهم‌السلام ـ قرار داشت و از فرماندهان سپاه دشمن بود؛ اما با بازگشت خود به‌سوی حق و نبرد و شهادت در رکاب امام حسین علیه‌السلام، خیر
دنیا و آخرت را برای خود خرید و امام، او را آزاد مرد خطاب نمود!
بر این اساس ما هر فردی را که بعد از شناخت حقانیت شیعه، بدین مذهب روی آورد، از خودمان دانسته و به سوابق او کاری نخواهیم داشت. دودمان صفویه نیز از این موضوع استثنا نبوده و برای ما تفاوتی نمی‌نماید که اجداد آنها شیعه بوده‌اند یا نه؟ هرچند که با قراین و شواهد، احتمال شیعه بودن آنان نیز بسیار زیاد است.
در مورد جنید، فرزند شیخ صفی و حیدر، فرزند جنید نیز، ابتدا باید به نکات مطرح شده در پرسش قبل در ارتباط با بی‌تأثیر بودن جست‌و‌جو در سوابق افراد، توجه فرمایید. اما با این وجود، باید گفت که آنان شیعه دوازده امامی بوده‌اند.
جنید از رهبران مذهبی بود که به‌تدریج، هواداران بسیاری گرد او جمع شدند و حاکم آذربایجان از این موضوع به
وحشت افتاده و او و پیروانش را اخراج نمود تا در نهایت، در منطقه‌ای دیگر به دست حاکم شروان به قتل رسید.
انتخاب نام "حیدر" برای فرزند جنید، هرچند نمی‌تواند دلیلی قطعی به شمار آید، اما می‌توان آن را نشانه تمایل ایشان به تشیع دانست.
به‌هر‌حال، هواداران جنید بعد از کشته شدن او، بر گرد حیدر فرزندش و نوه شیخ صفی جمع شدند و کلاه‌های سرخ بر سر گذاشته و نام قزلباش بر خود نهادند و تاجی داشتند که دوازده پهلو داشت که ناظر بر مذهب دوازده امامی بود.
این‌گونه شایع شده بود که حیدر،
امام علی علیه‌السلام و سایر امامان
معصوم علیهم‌السلام را در خواب دید و امام علی ـ علیه‌السلام ـ به او دستور داد که یک علامت مشخصی برای خود و پیروانش بگذارد که او بعد از بیداری، این تاج را برگزید.
صرف نظر از صحت این واقعه و خواب، شیعه بودن آنان را می‌توان از این قراین و شواهد مسلم دانست؛ به‌گونه‌ای که در ترکیه و آسیای میانه و هند، حتی نام شیعه و قزلباش به‌صورت مترادف استعمال می‌شده است.
یکی دیگر از دلایل شیعه بودن اجداد شاهان صفوی آن است که قطب‌الدین حنفی در بیان زندگی
شاه اسماعیل، اولین شاه این سلسله، می‌گوید که او برخلاف پدرانش، در شیعه‌گری بسیار متعصب بود.
عبارت فوق از این نویسنده
اهل سنت، نشانگر آن است که اجداد شاه اسماعیل نیز شیعه بودند؛ اما به هر دلیل از بیان
آشکار عقاید خود پرهیز نموده و به تعبیر ایشان، تعصب کم‌تری در شیعه‌گری داشتند، نه این‌که اساسا، مذهبی غیر از شیعه داشته باشند. دلیل مخفی نگه داشتن مذهب شیعه، از جانب پیروان آن را نیز می‌توان مرتبط با شرایط اختناق‌آمیز آن دوران دانست که هر حرکتی که با سلایق حاکمان آن دوره، سازگاری نداشت، به‌شدت سرکوب می‌شد که نمونه آن را می‌توان در کشته شدن حیدر و جنید ملاحظه نمود. متأسفانه اکنون نیز مشابه همین وضعیت را در برخی کشورهای اسلامی شاهدیم که شیعیان در ابراز عقاید خود از
آزادی عمل کافی برخوردار نیستند!
در نهایت بیان این نکته لازم است که قبل از شاه اسماعیل، برای اجداد ایشان که از دانشمندان و مشایخ بودند، از لقب
سلطان استفاده می‌شد؛ اما اولین فرمان‌روای رسمی آنان، شاه اسماعیل بود.
پایگاه اسلام کوئست.
