شیوه تحصیل در حوزه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حوزه علمیه، تحصیل، درس خارج، فقه و اصول.
پرسش: سیستم تحصیلی در مدارس دینی ایران چگونه است؟
پاسخ: امروزه شیوه تحصیل در
حوزه‌های علمیه در
ایران این‌گونه است که دانش‌آموزان پس از تکمیل دوره اول یا دوم متوسطه (
دیپلم) به حوزه ملحق می‌گردند و در دوران تحصیل خود، مراحل دروس مقدماتی (صرف و نحو
زبان عربی،
معانی و
بیان و
منطق)، سطح (اصول و فقه و فلسفه)، و دروس جنبی (عنوان عقاید،
تفسیر، اقتصاد،
ملل و نحل، علوم قرآن،
اخلاق، زبان‌های خارجی، آشنایی با کامپیوتر و...)، خارج (اصول و فقه اجتهادی)، دروس تخصصی (تفسیر،
کلام،
تبلیغ و...) را به ترتیب می‌گذرانند.
شیوه تحصیل در
حوزه‌های علمیه ایران بعد از
پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل نظام جمهوری اسلامی و افزایش چشمگیر شمار داوطلبان تحصیل در حوزه‌ها و مدارس دینی به این نحو است که دانش‌آموزان پس از تکمیل دوره اول یا دوم متوسطه (دیپلم) به حوزه ملحق می‌گردند.
با ورود به
حوزه علمیه در دوران تحصیل خود، مراحل دروس مقدماتی، سطح، خارج، دروس تخصصی و دروس جنبی) را پشت سر می‌گذارد. ابتدا، این مراحل را به طور اجمال بیان می‌کنیم:
دروس مقدماتی شامل صرف و نحو
زبان عربی،
معانی و
بیان و
منطق است.
هدف اصلی از این درس‌ها، تسلط طلاب به «
زبان قرآن» می‌باشد و این مرحله در
حکم کلید فهم
معارف اسلام است؛ چراکه
احادیث و
سنت پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و
ائمه اطهار (علیهم‌السلام) به همین زبان است.
این دوره بین سه تا چهار سال به طول می‌نجامد.
شامل
علم اصول و
فقه است. در اصول معمولاً کتاب‌های معالم، اصول الفقه، رسائل و کفایه و در فقه کتاب‌های
لمعه و مکاسب مورد توجه قرار گرفته است.
البته در بعضی از حوزه‌ها، کتاب‌های دیگری نیز برای تدریس استفاده می‌شود. هدف عمده در این مرحله، آشنایی طلبه با
فقه و اصول و متون مربوط به آنهاست که با مطالعه متون فقهی و اصولی علمای پیشین:
اولاً، از نظرها و ابتکارهای آنان و شیوه استدلال فقهی و اصولی و مبانی ایشان اطلاع می‌یابد؛
ثانیاً، خود را برای استنباط از احادیث و
آیات در درس خارج آماده می‌کند.
این دوره معمولاً ۵ تا ۷ سال طول می‌کشد.
در این مرحله، استاد و شاگرد برای منظم شدن سیر بحث، یک متن فقهی مثل
شرایع،
تحریر الوسیله،
عروة الوثقی یا یک متن اصولی مثل کفایة الاصول را انتخاب می‌کنند و براساس آن، بحث را ادامه و نظرات و اقوال صاحب‌نظران در آن
علم را به دقت مورد نقد و بررسی قرار می‌دهند و استاد با بررسی دلایل و شواهد هر مطلب، نظر نهایی خود را ارائه می‌کند و شاگردان در پذیرش یا رد نظر استاد، مختار هستند.
هدف اصلی در این مرحله، تمرین و پرورش قوه استنباط و
اجتهاد طلاب است، تا آنان در علم فقه، صاحب نظر شوند و بتوانند هر مسئله جدید فقهی را با توجه به منابع چهارگانه احکام
کتاب،
سنت،
عقل و
اجماع حل کنند و به اصطلاح، رد فروع بر اصول و
اجتهاد نمایند در این دوره دروس فقه و اصول در حد عالی تدریس می‌گردد و از آن‌جا که در این دوره، استاد هنگام تدریس به متن یک کتاب خاص بسنده نمی‌کند و نظریات خود را با استفاده از مجموعه ادله‌ای که گاه در کتب و منابع مختلف و متعدد پراکنده‌اند اثبات می‌کند، به درس خارج شهرت یافته است. شاگرد در این مرحله برای تکمیل دروس سطح و عالی و بسته به طرز تفکر خود، قسمت‌های خارج
فلسفه و
عرفان و دیگر دروس را بحث و تحقیق و بعضی اوقات تألیف و تدریس می‌نماید و شاگردان ممتاز تقریرات استاد را با مراجعه به منابع و تحقیق کافی به رشته تحریر درآورده و تأيید استاد را از نوشته‌های خود به دست می‌آورند.
دوره خارج معمولاً بین هشت تا ده سال بر مبنای استعداد شاگرد و تبحر استاد طولانی خواهد بود و جلسات تدریس بین یک تا دو ساعت ادامه دارد و بعضی از شاگردان در حلق‌های درس اساتید مختلف حاضر می‌گردند و هم در این مرحله است که
طلاب بااستعداد و فاضل حوزه‌ها به درجه اجتهاد که آخرین مراحل تکامل علوم حوزوی است دست می‌یابند.
طلاب دینی معمولاً بیش از یک دوره به درس خارج حاضر می‌گردند و بر حسب کوشش و هوشمندی خود بعضاً به مقام شامخ اجتهاد نائل می‌گردند.
دروس تخصصی شامل رشته‌های
تفسیر،
کلام،
تبلیغ،
تاریخ و ... می‌شود.
هدف از این دروس، پرورش متخصص، در رشته‌های خاص مورد نیاز حوزه و جامعه است. این کار پر ارزش باعث می‌شود که شخص علاوه بر اجتهاد در فقه و اصول، در یکی از رشته‌های علوم اسلامی متبحر شود، تا بتواند منشأ خدمات مفیدی در حوزه و جامعه شود.
در
حوزه علمیه قم و در بعضی شهرستان‌ها، هم‌زمان با دوره مقدمات و سطح، درس‌هایی تحت عنوان عقاید، تفسیر، اقتصاد، ملل و نحل، علوم قرآن،
اخلاق و زبان‌های خارجی مبانی
کامپیوتر و... تعلیم داده می‌شود که در رشد فکری طلاب، استفاده از منبع و گسترش اطلاعات علمی آن‌ها مؤثر است.
این درس‌ها هر چند لازم است، ولی مرحله مستقلی در درس‌های حوزه محسوب نمی‌شود و معمولاً در کنار یکی از دیگر مراحل درسی تدریس می‌شود.
(شیوه‌های تحصیل و تدریس در
حوزه‌های علمیه صفحه ۲۷ با اندکی تصرف).
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «شیوه تحصیل در حوزه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۶/۳۰.
