شناخت ویژگیهای نوجوانان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نوجوان، تربیت فرزند، محبت، همسالان، نیازها.
پرسش: پسر نوجوانم که در مقطع
دبیرستان تحصیل میکند، چند ماهی است که دوستان زیادی پیدا کرده که این مسئله باعث افت تحصیلی او شده است و دیگر آنکه بدون اجازه از خانه
پول برمیدارد و به
دورغ گفتن نیز
عادت کرده است؛ نسبت به
نماز و امور دینی نیز توجهی ندارد. لطفاً دراین رابطه مرا راهنمایی فرمایید.
پاسخ:
تربیت فرزند رسالت بزرگی است که
خداوند متعال بر عهده
پدر و مادر قرار داده است. اهتمام و عنایت شما نسبت به این مسئولیت سنگین، بسیار باارزش و ستودنی است. البته به جهت حساسیت و اهمیت فراوانی که این موضوع دارد، شایسته است که در مسیر کسب اطلاعات در این زمینه،
استمرار،
استقامت و تلاش همیشگی داشته باشید. ضمن آنکه انشاءالله در مکاتبات بعدی خود اطلاعات دقیقتر و بیشتری (از قبیل سن فرزند، نوع ارتباط شما ـ به خصوص پدر ـ با او و...) در
اختیار ما قرار دهید تا در حل سریعتر و دقیقتر مشکل، شما را یاری دهیم. دوره نوجوانی به جهت ویژگیهای منحصر به فرد آن، حساسترین مرحله عمر آدمی است که نوع گذر از این دوره، تأثیر فراوانی در
سعادت و موفقیت یا عدم موفقیت و ناکامی انسان در مراحل دیگر از خود بر جا خواهد گذاشت.
تغییرات سریع و آشکار بدنی، دگرگونی عواطف، تواناییها،
اندیشه و رفتار، تغییر رفتار اطرافیان و انتظارات جدید آنان از او و مواردی دیگر از این قبیل همگی از خصوصیات ویژه دوران نوجوانی است که اگر بهخوبی مورد درک و
شناخت واقع نشوند، تعامل و رفتار متناسب ما را با فرزند نوجوانمان دچار اختلال خواهد نمود. بنابراین اولین و مهمترین اقدامی را که شما ـ مادر گرامی ـ باید در نظر داشته باشید، همین «شناخت صحیح و درک واقعی از خصوصیات و نیازهای نوجوان» است.
این نکته را نیز توجه بفرمایید که در تمام این مراحل و مواردی که ذکر میکنیم، نقش پدر نیز بسیار با اهمیت و تأثیرگذار خواهد بود؛ به خصوص در ارتباط با پسر نوجوان که نوع ارتباط او با فرزند پسرش و آگاهی از نکات کلیدی در این رابطه، اهمیت بسیار جدی، مضاعف و انکارناپذیر دارد. لذا تا آنجا که میتوانید ایشان را در این امر حساس مشارکت دهید.
همانگونه که بیان شد، نوجوانی دوره توأم با بحران و همراه ویژگیهای خاصی است. نوجوان به جلب
محبت و
دوستی همتایان و همسالان خود بیش از هر چیزی اهمیت میدهد. میکوشد تا افراد گروه مورد علاقهاش او را بپذیرند یا به اصطلاح قبول داشته باشند؛ به این جهت غالباً مانند آنان آرایش مینماید،
لباس میپوشد و رفتار میکند و این مسئلهای کاملاً طبیعی است؛ چراکه او به دنبال کسب «هویت خود» و «شناخت هر چه بهتر خویش» است که این نیاز را در تعاملات اجتماعی خود جستوجو میکند. او میخواهد به
شخصیت، خواستهها، قابلیتها و ... او احترام گذاشته شود و گروه همسال خود را بهترین مأوی و مرجع رفع این نیازهای خود مییابد. درعینحال در این مسیر، بسیار کمتجربه و آفتپذیر است و برای اینکه بتواند به یک ارتباط سالم و سازنده دست یابد، باید او را تشویق کرد تا با دوستانی که دارای
ایمان و
اخلاق نیک،
استعداد، هنر و سوابق تحصیلی درخشان هستند، دوستی و ارتباط برقرار کند.
نقش شما پدر و مادر گرامی، نقش معلمی دلسوز و با
تجربه است که او را در این مسیر با حوصله و مهربانی آگاه سازد، از اهمیت دوست برایش بگوید و اینکه یک دوست ناصالح تا چه اندازه ممکن است سرمایههای گرانمایه آدمی را تباه سازد؛ ما هرگز نباید او را از هرگونه روابط و دوستی برحذر داشت. ضمن آنکه شما هم میتوانید و بسیار شایسته است که یکی از بهترین و بلکه بهترین دوست او باشید.
آنقدر فضای توأم با صمیمت و مهربانی در محیط
خانواده برای او فراهم سازید که بعضی وقتها، درد دلها، نیازها و احساسات خود را برای شما بازگو کند و شما هم با
صبر و حوصله به حرفهایش گوش دهید. شاید نیازهایی را بیان کند (حال نیازهای واقعی یا غیر واقعی و کاذب) که تا آن موقع از آن بیاطلاع مانده بودید و او هم نتوانسته برای شما بازگو کند. ایجاد این رابطه بسیار مهم است و ثمرات فراوانی را به دنبال خواهد داشت. شاید در این صورت دیگر نیازی نداشته باشد که پنهان از شما و بدون اجازه از شما مجبور به برداشتن
پول باشد.
تضادهای رفتاری والدین، سختگیریهای شدید، فضای خشک، بیروح و عاری از محبت خانه همگی در بروز چنین اعمالی از سوی نوجوان تأثیر بسیار جدی و مهمی دارد.
«بالبی» روانشناسی است که طی تحقیقات خود به این نتیجه رسیده است که اختلال عاطفی و ازهمگسیختگی خانواده عامل مهمی در ارتکاب نوجوان به چنین اعمالی به شمار میآید. او ۴۴ نوجوان را که به برداشتن پول بدون اجازه والدین مبادرت کرده بودند، مورد پژوهش قرار داده است؛ از این میان ۱۴ نفر از آنها از محبت خانواده بینصیب بودند و بقیه بدون استثنا یا مدتها به علت
بیماری از خانواده دور بودند و یا در بیمارستانها بستری و یا دائماً مورد
تنبیه و «سرزنش والدین» بودند.
واکنش سریع در مقابل چنین عملی و تنبیه و توبیخ نهتنها در حل ریشهای این مشکل کمکی نمیکند؛ بلکه فضا را به گونهای برای فرزند ناامن میسازد که او مجبور خواهد شد در موارد بعدی به
دروغ گفتن، انکار و توجیه متوسل شود و بسیاری وقتها زمینه
دروغگویی همین محیط توأم با
سرزنش و ملامت خواهد بود. او باید باور کند که راستگویی خطری را برای او به دنبال نخواهد داشت. ضمن آنکه هیچوقت این مسئله را به طور مستقیم به روی او نیاورید و لازم هم نیست که پول را در جای خاصی مخفی نمایید. این نکته را در زمانی مناسب و فضایی دوستانه با او در میان بگذارید که بهتر است نیازهای خود را راحت بیان کند و ما هم با توجه به منطقی بودن آن و در حد توان خود در رفع آن به تو کمک خواهیم کرد و بدون اجازه برداشتن پول مانند استفاده از هر وسیله دیگران کار ناشایست و غیر اخلاقی است.
تعیین پول توجیبی میتواند کمک خوبی در این زمینه برای شما باشد. میزان پول توجیبی را براساس نیاز فرزندتان و با
مشورت او تعیین نمایید و از او بخواهید که سطح انتظاراتش را با میزان درآمدش تنظیم کند و هر زمان که خواستهای از شما داشت، به آرامی به او بگویید: "شما اکنون خودت درآمد داری"، "مطمئن هستم با مدیریتی که داری در آینده میتوانی خودت تهیه کنی". اگر این روش به خوبی انجام شود، آثار بسیار مثبتی دارد که عبارتند از: آشنایی با مدیریت مالی، احساس
استقلال،
درک این واقعیت که "اگر پول نداشته باشیم، نمیتوانیم خرج کنیم"، آماده کردن او برای فعالیت اقتصادی آینده.
بنابراین توجه دارید که بسیاری از مشکلات دورة نوجوانی، گاه چون حلقههای زنجیر به هم پیوسته میشود و انباشته شدن مشکلات، خطری است که نوجوان و جوان را
تهدید میکند.
در ارتباط با افت تحصیلی، ممکن است عوامل متعددی در این میان نقش داشته باشند که معمولاً در دوران نوجوانی و جوانی بروز مییابند و همانگونه که گفته شد، تنها از راه ارتباطی دوستانه و صمیمی از آنها مطلع خواهید شد. بیان
هدف و
ارزش تحصیل علم، تحمل سختیها و مشکلات آن به جهت رسیدن به آیندهای سرشار از موفقیت و سربلندی، ایجاد
انگیزه از طریق ارائه الگوهای موفق علمی، مشورت با
مربی و معلم او، دقت در انتخاب محیط آموزشی و قرار دادن او در یک فضای رقابتی درسی سالم، و بالاخره علاقهمند بودن خود شما به علمآموزی به معنای واقعی آن تأثیر مثبتی در افزایش رغبت و همت او به فراگیری
دانش خواهد داشت. به این منظور میتوانید طی برنامهای منظم، ساعتی از
روز را شما هم به همراه او به
مطالعه بنشینید.
با فرزند خود اینگونه رفتار کنیم:
روح خداجویی و خد پرستی در ضمیر صاف و
فطرت پاک نوجوان وجود دارد، مهم آن است که از نشستن غبار و تیرگی بر این آینه زلال جلوگیری کنیم.
زمینههای
گناه را از محیط خانه و
زندگی او دور کنیم.
مراقب روابط، دوستان و همنشینان او باشیم.
الگوها و اسوههای
دین،
ائمه اطهار (علیهمالسّلام) و علمای دین را به او بشناسانیم.
عقل و
اندیشه او را با سوق دادنش به مجالس مذهبی یا تهیه کتابهای مناسب سیراب سازیم و خود نیز الگوی مناسبی در این زمینه باشیم.
گاهی وقتها همراه تمام اعضای خانواده برای
نماز اول وقت به
مسجد برویم و فرزندمان را در خانه خدا با دوستان خدا و
کلام خدا مأنوس سازیم و تلاش کنیم که خانه ما و خانواده ما از جمله خانههایی باشد که
خداوند متعال اجازه فرموده که ذکر او در آنجا رفعت گیرد و اوج یابد.
۱. شعارینژاد، علیاکبر، روانشناسی نوجوانی، تهران، کتابهای حبیبی، ۱۳۵۱ ش.
۲. ایزدی، سیروس، مسائل نوجوانی، تهران، چاپخش، ۱۳۵۱ ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «شناخت ویژگیهای نوجوانان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱۰/۲۸.