شمار آیات قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: قرآن، آیه.
پرسش: آیه‌های
قرآن چه تعداد است؟
در شمار آیات قرآن، اختلاف است. این اختلاف هرگز به معنای زیادت و نقصان در قرآن و کمیّت کلمات و جمله‌های آن نیست. به گفته
سیوطی علّت اختلاف گذشتگان در شمارش آیات، آن است که
پیامبر خدا (صلی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) هنگام تلاوت، بر سر آیه‌ها وقف می‌کرد (چون آیات، توقیفی‌اند) و هنگامی که جای آن معلوم می‌شد، برای تکمیل کردن سخن، آن را وصل می‌کرد و شنونده گاهی چنین می‌پنداشت که آن جا فاصله‌ای نیست؛
یعنی گاهی شنونده، دو
آیه را یکی می‌شمرد. بنا بر این، اختلاف روایات در موارد وصل و وقف، سبب اختلاف در شمار آیات شد و در پی آن، مکتب‌هایی گوناگون در این باره پدید آمد که عبارت‌اند از: مکتب مکّی با شمارگان ۶۲۱۹ آیه، کوفی با ۶۲۳۶ آیه، مدنی با دو عدد ۶۰۰۰ و ۶۲۱۴ آیه، بصری با رقم ۶۲۰۴ آیه و شامی با ۶۲۲۵ آیه.
عدد آیات در مصحف شریف، بر اساس مکتب کوفی است.
سیوطی نقل می‌کند که عدد ۶۰۰۰ اجماعی است و کمتر از آن نگفته‌اند؛ اما در بیشتر از آن، چند عدد گفته‌اند: ۲۱۴، ۱۴، ۱۹، ۲۵ و ۳۶.
ابن ضریس از طریق
عثمان بن عطاء، از پدرش، از
ابن عباس نقل می‌کند که تمام آیات قرآن ۶۶۰۰ آیه است.
در روایتی از پیامبر (صلی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) آمده است که مجموع آیات قرآن ۶۲۳۶ آیه است:
«جَمیعُ آیاتِ القُرآنِ سِتَّةُ آلافِ آیَةٍ وَ مِئَتا آیَةٍ وَ سِتٌّ وَ ثَلاثونَ آیَةً؛ مجموع آیه‌های قرآن، شش هزار و دویست و سی و شش آیه است.»
این عدد را که برابر با شمارش مکتب کوفی است، جمهور عالمان قرآنی از جمله
طبرسی، صحیح‌ترین عدد و دارای عالی‌ترین سند می‌دانند. این عدد را
حمزة بن حبیب از
ابن ابی لیلی و او از
ابوعبد الرحمن سُلَمی از
امیر مؤمنان (علیه‌السّلام) نقل کرده است.
علامه طباطبایی در باره شمارگان آیات قرآن می‌گوید: «هیچ
نص متواتر و
خبر واحد قابل اعتمادی درباره عدد آیات قرآن وجود ندارد و از واضح‌ترین ادله آن، اختلاف اهل مکه، مدینه، شام، بصره و کوفه بر سر عدد آن است». وی همچنین عدد روایت شده از امیر مؤمنان (علیه‌السّلام) را در تعارض با جزئیت
بسم اللَّه در تمامی سوره‌ها
[جز برائت
] می‌داند؛ زیرا
امامان اهل بیت (علیهم‌السّلام) بسم اللَّه را آیه‌ای از قرآن و جزئی از هر سوره می‌دانند و لازمه آن، افزودن شمار «بسم اللَّه» بر رقم ۶۲۳۶ است.
با توجه به این که افزودن رقم ۱۱۳ «بسم اللَّهِ» آغاز سوره‌ها بر رقم مزبور، آن را به ۶۳۴۹ می‌رساند که با هیچ یک از عددهای روایت شده هماهنگی ندارد، برای حفظ رقم ۶۲۳۶ از یک سو و به شمار آوردن رقم «بسم اللَّهِ» آغاز سوره‌ها از سویی دیگر، می‌توان گفت که «بسم اللَّه» در سوره حمد، آیه‌ای مستقل و در سایر سوره‌ها بخشی از آیه نخست آنهاست، چنان که به اجماع عالمان و قائلان اعداد پیش گفته، بسمله در آیه ۳۱ از سوره نمل، بخشی از آیه است.
در روایتی از
امام صادق (علیه‌السّلام) آمده است که شمار آیاتی که
جبرئیل (علیه‌السّلام) بر پیامبر فرود آورد، ۱۷۰۰۰ آیه است.
این گونه روایات، پس از بررسی نسخه‌ها و احراز یکسان بودن همه نُسَخ، باید به گونه‌ای توجیه شوند که به نتیجه تحریف قرآن نینجامد و گر نه به دلیل مخالفت با قرآن (که در آیه نهم از سوره حجر، این کتاب الهی را حفاظت شده از جانب خدا می‌داند) مردودند.
اجمالاً تعیین حدود آیات و شماره گذاری آنها به زمان پیامبر (صلی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) باز می‌گردد و در برخی روایات به شمار آیاتِ بعضی از سوره‌ها (حمد، هفت آیه و مُلْک، سی آیه) اشاره شده است.
به نظر علامه طباطبایی: «در باره شمارگانِ گفته شده برای آیات، نصّ متواتر یا خبر واحد معتبری نیست که بتوان بر آن اعتماد کرد. بنا بر این، اعتقاد به هیچ یک لازم نیست. بلکه می‌توان هر یک را با تحقیق پذیرفت یا رد کرد».
گفتنی است که آنچه در میان عوام رواج یافته که شمار آیات
قرآن ۶۶۶۶ است، پایه‌ای ندارد و هیچ یک از اصحاب اعداد، به آن قائل نیست.
سایت حدیث نت، برگرفته از مقاله «شمار آیات قرآن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۱/۱۷.
