شب اول قبر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: شب اول قبر، عالم برزخ، حیات برزخی، عالم قبر، خیرات، صدقه جاریه، باقیات الصالحات، مرگ، عذاب قبر، فشار قبر.
پرسش: پس از دفن مرده، شب اول قبر او از چه زمانی آغاز می‌شود و چقدر طول می‌کشد؟ آیا کسانی که در دنیا برای آن مرده دعا می‌خوانند، در آن لحظه به او می‌رسد و از عذاب او کم می‌شود؟
پاسخ: شب اول قبری که در
روایات ما برای
اموات ذکر شده، آن شب اولی که ما به حساب دنیایی می‌سنجیم، نیست؛ بلکه به محض دفن شدن،
فرشتگان بازپرس به سراغ
میت می‌آیند؛ چراکه
عالم برزخ، شب و روزی چون عالم دنیا ندارد و اگر شبی برای میت ذکر شده است، شاید شب برای او متمثل می‌شود.
شب اول قبر تنها برای کسانی نیست که دفن می‌شوند؛ حتی کسانی هم که بدنشان دفن نمی‌شود، باز
قبر دارند، سؤال قبر دارند، شب اول قبر هم خواهند داشت. وقتی قبر را به معنی عالم برزخ گرفتیم و شب آنجا را هم، مخصوص به وضع آنجا دانستیم؛ لذا لازم نیست تا حتماً میت دفن شود، آن‌گاه مراسم شب اول قبر
برزخ صورت پذیرد.
اصلِ بهره‌مند شدن اموات، از فواید اعمال صالحه و خیراتی که بازماندگان برای آنها می‌فرستند و هم‌چنین رهایی یا تحفیف
عذاب قبر به واسطه کارهای نیک بازماندگان مورد تأیید و پذیرش مشهور علماست؛ از جمله: صدقه دادن، قرآن خواندن، زیارت اهل قبور و ... .
انسان پس از
مرگ وارد عالمی به نام «عالم برزخ» می‌شود.حیات برزخی حقیقت و
باطن همین عالم دنیاست.
دنیا ظاهری دارد و باطنی، ظاهر دنیا که بدان عالم مُلک گفته می‌شود، همین دنیای مادی است که ما در آن
زندگی می‌کنیم که خصوصیات خاص خودش را دارد (مکان، زمان، مادی بودن...) همین دنیا باطنی دارد که بعضی خصوصیات
عالم دنیا را داراست؛ مثلاً شکل و اندازه و رنگ و بو در آن عالم هم وجود دارد؛ ولکن
ماده در آنجا نیست. صورت مردمان برزخی رنگ و اندازه مشخصی دارد و در آنجا خوشحالی و مسرت و
غضب و نگرانی هست، در آنجا
نور هست؛ ولکن آنجا ماده نیست. (به این منبع رجوع شود:
)
در بعضی
روایات از همین حیات برزخی به «
عالم قبر» تعبیر شده است.
در روایتی است که از
امام صادق (علیه‌السلام) پرسیدند: برزخ چیست؟ حضرت فرمود:
قبر از هنگام مرگ آدمی است تا روزی که
قیامت می‌شود.
پس مراد از قبر در بعضی روایات، این گودال خاکی که بدن میت در آنجا می‌گیرد نیست؛ بلکه مراد باطن همین قبر است که همان عالم برزخ است. از آنجایی که قبر خاکی جایگاه و محل استقرار بدن جسمانی است و عالم برزخ نیز جایگاه استقرار
روح انسان است، به
عالم برزخ، عالم قبر نیز گفته می‌شود. (به این منبع رجوع شود:
)
در
روایت مفصلی است از حضرت
امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) که حضرت در وصف مرگ انسان و انتقال او به قبر و مشاهدات او در قبر توضیحاتی می‌فرماید که ما به قسمتی از آن اشاره می‌کنیم. در بخشی که مربوط به مرگ
مؤمنان و مشاهدات آنان است، این چنین می‌فرماید:
«... او می‌شناسد کسی را که او را
غسل می‌دهد و قسم می‌دهد افرادی را که جنازه او را حمل می‌کنند که به سرعت ببرند و زودتر به
خاک بسپارند و وقتی که او را وارد در قبرش می‌کنند، دو مَلَک به نزد او می‌آیند و آن دو، دو
فرشته بازپرسی و بازجویی‌کننده از عقاید و کردار او هستند ...».
با توجه به دو نکته یادشده و این بخش از روایت حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) می‌توانیم نتیجه بگیریم که شب اول قبری که در روایات ما برای
اموات ذکر شده و شرح حال آنها در قبر است، مراد شب اولی که ما به حساب دنیایی می‌سنجیم، نیست؛ یعنی این‌چنین نیست که اگر میتی را صبح دفن کنند حتماً ۱۰ یا ۱۲ ساعت باید بگذرد تا شب هنگام شود، آن‌گاه
فرشتگان پرس‌و‌جو بیایند و از او سؤالاتی بنمایند؛ بلکه به محض دفن شدن، فرشتگان بازپرس به سراغ میت می‌آیند؛ چراکه عالم برزخ، شب و روزی چون عالم دنیا ندارد و اگر شبی برای میت ذکر شده است، شاید
شب برای او متمثل می‌شود. درست شبیه حالت خواب که
آدم در خواب می‌بیند، شبی هولناک را می‌گذراند و حال آنکه در وسط روز خوابیده است؛ همان‌گونه که در وسط
روز انسان خواب شب تار را می‌بیند، همین‌طور است که انسان را در روز دفن می‌کنند و همان لحظه شب اول قبر او باشد، در حقیقت میت در عالم قبر و برزخ، شب برای او نمایان می‌شود. در این روایت هم آمده، به محض دفن کردن میت، فرشتگان بازپرس به سراغ میت می‌آیند.
شب اول قبر تنها برای کسانی نیست که دفن می‌شوند؛ حتی کسانی هم که بدنشان دفن نمی‌شود، باز قبر دارند، سؤال قبر دارند، شب اول قبر هم خواهند داشت. وقتی قبر را به معنی عالم برزخ گرفتیم و شب آنجا را هم، مخصوص به وضع آنجا دانستیم؛ لذا لازم نیست تا حتماً میت دفن شود، آن‌گاه مراسم شب اول قبر برزخ صورت پذیرد. (به این منبع رجوع شود:
و اما پرسش نهایی که مربوط به تأثیر
دعا یا
خیرات برای میت است، باید در جواب بگوییم آنچه که از روایات استفاده می‌شود این است که هر آنچه برای اموات صورت می‌پذیرد؛ به گونه‌ای به آنها می‌رسد.
از
امام صادق (علیه‌السلام) منقول است: چه‌بسا باشد که میت در تنگی و شدتی بوده باشد و حق‌تعالی به او وسعت دهد و تنگی را از او بردارد؛ پس به او گویند که این فرح که برای تو روی داد به سبب نمازی است که فلان برادر
مؤمن برای تو کرد. (به این منبع رجوع شود:
) (به نقل از:
)
در روایت دیگری است که حضرت فرمود:
که بر میت داخل می‌شود در قبرش
نماز و
روزه و
حج و تصدق و سایر اعمال
خیر و دعا و
ثواب آن اعمال برای کسی که کرده و برای مرده هر دو نوشته می‌شود.
آیا دعا و خیرات از طرف زنده‌ها سبب کاهش
عذاب قبر شخص مرده می‌شود؟ و اصولاً چه چیزهایی موجب افزایش یا کاهش عذاب قبر می‌شود؟
آنچه در درجه اول مایه نجات و رهایی از عذاب قبر می‌شود، کارهای نیک و گفتار پسندیده‌ای است که
انسان در طول
حیات خود انجام داده است؛ اما در مواردی شرع
مقدس، سرنوشت
اموات را به وسیله کارهای نیک یا بد دیگران قابل تغییر معرفی کرده است.
در یک قانون کلی
حدیث می‌فرماید: هر کسی
سنت و روش نیکی بنیاد گذارد، برای او ثواب هر کسی که به آن
عمل کند می‌رسد و هر کسی سنت و روش بدی بنیاد نهد، برای او
گناه و عقاب هر کسی که به آن عمل کند می‌رسد.
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: روزی
حضرت عیسی (علیه‌السلام) از کنار قبری گذشت که صاحب آن در
عذاب بود، سال بعد نیز گذر کرد؛ ولی از عذاب صاحب قبر خبری نبود، سبب را از
خداوند پرسید، وحی آمد که از این میت فرزند صالحی به
بلوغ رسید و برای مردم راهی درست کرد و یتیمی را پناه داد، به
برکت آن از پدر گذشتیم.
بنا بر
احادیث صحیح و مشهور، صدقه دادن بازماندگان برای اموات سودمند است.
در روایتی، سعد از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می‌پرسد، آیا
صدقه دادن من برای
روح مادرم سودی دارد؟ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: بلی.
(به نقل از:
زیارت اهل قبور
مستحب و سفارش شده است. هم‌چنین دعا و
قرآن خواندن برای میت مفید است.
زیارت اهل قبور در روزهای
جمعه سبب می‌شود امواتی که در تنگی و تنگنا باشند، در فراخی قرار گیرند.
(به نقل از:
و نیز در روایتی از
امام باقر (علیه‌السلام) به نقل از کلینی)).
• امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: هرگاه شخصی به نیت میتی صدقه دهد، خداوند جبرئیل را فرمان می‌دهد که این هدیه را به قبر او برساند.
• و نیز فرمود: به واسطه نمازی که برای میت خوانده می‌شود، تنگی قبر او به فراخی تبدیل می‌شود.
• ابن‌عباس در روایتی از رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نقل می‌کند: خواندن سوره «تبارک الملک» بر سر قبر میت، مایه نجات از عذاب قبر است.
• از کتاب دعوات قطب راوندی نقل شده است: هرگاه میتی دفن شد، بر قبر او سه بار این جمله را بخوانند، خداوند عذاب را از او تا روز دمیده شدن صور برمی‌دارد: «
اللَّهُمَّ اِنِّی اَسْاَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ اَنْ لا تُعَذِّبَ هَذَا الْمَیِّتَ».
• رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) پس از خاک‌سپاری دختر گرامی خود (رقیه) با چشم گریان فرمود: از خدای سبحان خواستم عذاب قبر را از او بردارد و خداوند او را بخشید. پس دعا مؤثر است.
اصلِ بهره‌مند شدن اموات، از فواید اعمال صالحه و خیراتی که بازماندگان برای آنها می‌فرستند و هم‌چنین رهایی یا تحفیف عذاب قبر به واسطه کارهای نیک بازماندگان مورد تأیید و پذیرش مشهور علماست.
۱. معاد، شهید دستغیب.
۲. معاد، قرائتی.
۳. منازل الآخرة، محدث قمی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «شب اول قبر»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۵/۲۸.
