سکوت امام علی بر جنایات سعید بن عاص
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام علی، حکومت عرب،
سعید بن عاص، غير عرب،
قتل عام مردم طمیسه.
پرسش: سؤال در ارتباط با حضرت امام علي (عليه‌السّلام) با سعد بن عاص است؛ امام علي از او خواست با ايشان
بیعت کنند که
طفره رفت. سعد بن عاص، جنايات زيادي در
ایران انجام داد، از جمله در شهر
طمیسه با وعده اين که يک تن را پس از
تسلیم شدن نکشد مردم شهر را خام کرد و تا تسليم شدند همه را قتل عام کرد جز يک تن. چرا حضرت علي (عليه‌السّلام) که منادي
عدالت انساني است چشم بر روي جناياتش بست؟ و با اين که خليفه بود کاري به کارش نداشت؟! حالا اگر
امام حسین (علیه‌السّلام) را پسر ايشان
عمر بن سعد شهید کرده با اين حساب ما هم بايد بي خيال شويم. اعراب هر جنايتي که کردند هواي هم را داشتند فقط اگر پاي خودشان وسط بود آن جا صدايشان در مي‌آمد اگر غير عرب به ناحق کشته مي‌شد بي خيالش مي‌شدند فقط به اين دليل که او عرب نبوده؟
پاسخ: اولا: آنچه در پرسش آمده؛ مربوط به جنايات سعيد بن عاص در زمان
خلافت عمر بن خطاب است. ثانيا: در زمان حکومت امام علي (عليه‌السّلام) اصل در برخورد با مخالفان بر رافت و
رحمت و مهرباني بوده است و ثالثا: امام بر حفظ حقوق غير عربها تاکيد فراوان داشتند.
آنچه در پرسش آمده؛ مربوط به جنايات سعيد بن عاص در زمان خلافت عمر بن خطاب است که مردم شهر طميسه (يکي از مناطق مازندران) را قتل عام کرد.
ابن اثير درباره اين قتل عام چنين مي‌گويد: «سعيد بن عاص به
گرگان رسيد، اهل گرگان با پرداخت دويست هزار(
درهم) با او
صلح نمودند. بعد از آن طميسه را قصد کرد، تمام آن شهرها از بلاد
طبرستان به شمار مي‌آمد و همه بهم پيوسته و آباد بود. که طميسه بندري در ساحل بود مردم آن بندر با سعيد نبرد کردند (و شدت
جنگ باعث شد) که
نماز خوف را بخواند؛ زيرا
حذیفه وضع (استحکام) آن شهر را براي او شرح داده بود. نماز را در حال جنگ خواند که مردم در نبرد بودند سعيد هم در آن روز يک مرد جنگي را با
شمشیر زد که ضربت بر گردن او بود و گردن را با مرفق دست از تن جدا کرد. اهل شهر را هم سخت محاصره کرد آنها
امان خواستند و به آنها امان داد. به شرط اين که يک تن از آنها کشته نشود (که متبادر به آن بود که همگي در امانند) حصار را گشود و تمام آنها را کشت غير از يک تن».
به عبارتي سعيد بن عاص در کلام خود
خدعه و نيرنگ به کار برد؛ يعني معنايي از «يک تن کشته نشود» را
اراده کرد که بر اساس آن، تنها يک تن کشته نشد ولي بقيه به قتل رسيدند و اين يکي از خيانت‌ها محسوب مي‌شود که تا آن موقع هرگز در زمان عمر واقع نشده بود.
ما در زمان حکومت امام علي (عليه‌السّلام) مشاهده مي‌کنيم که اصل در برخورد با مخالفان بر رافت و
رحمت و مهرباني است و برخورد تند و خشن حالت استثنايي داشته و تنها از روي ناچاري انجام مي‌شود. البته بايد توجه داشت که اگر گروهي در مقابل حکومت آن حضرت اقدام به حرکت مسلحانه مي‌نمودند يا به جان و مال و حقوق ديگران تجاوز مي‌کردند يا مرتکب جرمي مي‌شدند که مستحق مجازات و
کیفر بوده و يا با دشمن همکاري مي‌کردند،
امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) در مقابل آنان به شديدترين وجه اقدام مي‌نمود. اما اين قتل عام و کار اشتباه سعيد بن عاص در زمان حکومت و خلافت امام علي (عليه‌السّلام) انجام نگرفته بود.
اين گونه نبوده که امام علي (عليه‌السّلام) نسبت به مشکلات غير مسلمانان و غير عربها بي تفاوت باشد. تاکيدي که
حضرت علی (علیه‌السّلام) بر حفظ حقوق آنان داشتند در تاريخ ثبت شده است که در اين جا به ذکر دو نمونه بسنده مي‌شود:
خطبه ۲۷
نهج البلاغه: «به من خبر رسيده مهاجمي از آنان (لشکر غارتگر
شام) بر زن
مسلمان و زن ديگري که در پناه
اسلام بود تاخته و
خلخال و دست بند و گردن بند و گوشواره آنها را به يغما برده، و آنان در برابر آن غارتگر جز
کلمه استرجاع و طلب دل سوزي راهي نداشتند، آن گاه اين غارتگران با
غنیمت بسيار باز گشته، در حالي که يک نفر از آنها هم زخمي برنداشته و يا به هلاکت نرسيد. اگر بعد از اين حادثه، مسلماني از غصه بميرد جاي ملامت نيست، بلکه مرگ او در نظر من شايسته است.»
عباد بن عبدالله اسدی گويد: روز جمعه‌اي در مسجد نشسته بودم و حضرت علي (عليه‌السّلام) بر منبري ساخته از
آجر سخن مي‌راند و
صعصعة بن صوحان هم در آن جا بود.
اشعث به
مسجد آمد و گفت: يا امير المؤمنين! اين غيرعربهاي سرخ روي بر ما غلبه يافته‌اند و تو خود مي‌بيني. علي (عليه‌السّلام) از اين سخن، به شدت خشمگين شد. ابن صوحان با خود گفت: امروز معلوم خواهد شد که عرب را چه پايه و منزلت است؟! علي (عليه‌السّلام) خطاب به جمعيت فرمود: «چه کسي مرا از کيفر دادن به اين مردم داراي اندام بزرگ که تا نيمروز بر بستر خود مي‌غلتند معذور مي‌دارد در حالي که قومي براي شب زنده داري از بستر خود پهلو تهي مي‌کنند؟ مرا مي‌گويي که آنان را طرد کنم و از ستمکاران گردم. سوگند به کسي که دانه را رويانيد و جانداران را بيافريد که از
محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شنيدم که مي‌گفت: به
خدا قسم آنان با شما(عربها) به مبارزه برخواهند خاست تا به
دین بازگرديد همچنان که شما در آغاز با آنان مبارزه مي‌کرديد تا به دين درآيند».
پایگاه اسلام کوئست برگرفته از مقاله « عکس العمل امام علی در برابر جنایات برخی از اعراب» تاریخ بازیابی ۱۳۹۳/۰۱/۲۰.
