سوره ماعون
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سوره ماعون، نماز، سبک شمردن نماز.
پرسش: تفسیر مختصری از سوره ماعون و ویژگیهای سبکشمارندگان نماز را ارائه نمایید؟
پاسخ:
سوره ماعون، در
مکه نازل شده و دارای هفت
آیه میباشد.
در شأن نزول این آیه چنین آوردهاند:
ابوسفیان هر هفته
شتر یا گوسفندی سر میبُرید، روزی یتیمی از او چیزی خواست، ابوسفیان با عصا
یتیم را زد، آیه آمد: «دیدی آن منکر دین و
قیامت را همان که یتیم را میراند ...».
البته برخی معتقدند این
آیات در مورد عاص بن وائل نازل شده
و برخی نیز
شأن نزولهای دیگری را نقل کردهاند.
اکنون به بررسی مختصر آیات این
سوره میپردازیم:
«
أَ رَءَیْتَ الَّذِی یُکَذِّبُ بِالدِّینِ • فَذَالِکَ الَّذِی یَدُعُّ الْیَتِیمَ • وَ لَا یَحُضُّ عَلیَ طَعَامِ الْمِسْکِینِ»؛
آیا کسی که همواره روز جزا را انکار میکند، دیدی؟ همان که یتیم را به خشونت و جفا از خود میراند، و (کسی را) به
طعام دادن به مستمند تشویق نمیکند.
«
أَ رَءَیْتَ» خطاب به پیامبر اکرم ـ صلیاللهعلیهوآله ـ بوده
و هم میتواند ناظر به دیدن با چشم بوده و هم میتواند به فهم و
شناخت، نظر داشته باشد.
در اینکه مقصود از «
دین» در عبارت «
یُکَذِّبُ بِالدِّینِ» چیست؛ اختلافاتی وجود دارد:
برخی مراد از آن را قیامت و
روز جزا دانستهاند؛
به این معنا که دلیل اعمالی از این دست، باور نداشتن قیامت است.
برخی نیز «دین» را به
ثواب و عقاب الهی معنا میکنند؛
زیرا آنها به دلیل باورنداشتن
پاداش و جزا چنین رفتاری را مرتکب میشوند.
«
فَذَالِکَ»؛ فاء در این بخش از آیه، نشانگر آن است که این باور نداشتن، دلیل رفتارهایی است که در ادامه آیه
ذکر شده است.
«
یَدُعُّ الْیَتِیمَ»؛ یعنی یتیم را با خشونت، تندی و زشتی از خود میرانند.
«
وَ لا یَحُضُّ عَلی طَعامِ الْمِسْکِینِ»؛ یعنی در صورت توانایی، به یتیمان
غذا نمیدهد؛
و همچنین اگر توانایی نیز نداشته باشد، رغبتی برای انجام این نوع
اعمال ندارند.
«
فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ • الَّذینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ • الَّذینَ هُمْ یُراؤُنَ»؛
پس وای بر نمازگزاران که از نمازشان غافل و نسبت به آن سهلانگارند. همانان که همواره
ریا میکنند.
این آیات نیز با فاء آغاز میشود و نشان از این دارد که این آیات با آیات قبل مرتبط هستند و ارتباط آنها به این بیان است که اعتنا نکردن به یتیم از ضعف دین سرچشمه میگیرد و موجب توبیخ میباشد، به همین نحو
سهو در نماز، ریا در بین مردم و نپرداختن زکات نیز که از اهمیت بالاتری برخوردارند؛ موجب مذمت و توبیخ هستند.
«
عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ»؛ سهو در واقع همان
نسیان است؛ اما در اینجا مراد از آیه چنین چیزی نیست؛ زیرا شخص سهوکننده عقلاً و شرعاً مسئول نیست ولی در این آیه این شخص مسئول بوده و به جهت عملی که انجام داده مؤاخذه میشود.
بنابراین باید یک معنای دیگری برای این سهو ذکر کرد که همراه با تقصیر باشد.
در اینکه مراد از این سهو در نماز چیست، اندک اختلافاتی وجود دارد که در اینجا به دو مورد اشاره میشود:
مراد آیه افرادی است که به
نماز، کماهمیت و کماعتنا بوده تا حدی که وقت نماز میگذرد و نمازشان قضا میشود.
روایتی نیز بر این معنا وجود دارد؛
امام رضا علیهالسلام میفرماید: «
الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ»؛ یعنی از انجام در وقتش غفلت میکنند.
روایتی با همین مضمون، در منابع
اهلسنت نیز وجود دارد.
منظور از آیه افراد تارک الصلاه است؛ زیرا همه افراد ـ هرچند اندک ـ در نماز خود سهو دارند و قطعاً آیه چنین وسعتی نسبت به عموم مسلمانان ندارد. بنابراین آیه تنها خطاب به کسانی است که نماز را ترک میکنند.
روایتی از
امام صادق علیهالسلام نیز همین معنا را اعلام میکند.
«
وَ یَمْنَعُونَ الْماعُونَ»؛
و از (دادن) وسایل و ابزار ضروری
زندگی (و زکات،
هدیه و
صدقه به نیازمندان) دریغ میورزند.
«
الْماعُونَ» از ماده «معن» به معنای چیز کم است،
و بسیاری از مفسران معتقدند که منظور از آن در اینجا اشیای جزئی است که مردم مخصوصاً همسایهها از یکدیگر بهعنوان عاریه یا تملک میگیرند، مانند: مقداری نمک،
آب،
آتش (کبریت) ظروف و مانند اینها.
از پیامبر
خدا ـ صلیاللهعلیهوآله ـ نقل شده؛ «کسی که از دادن چنین چیزهای کوچکی به همسایه خود خودداری میکند،
خداوند نیز او را به حال خود گذارده و او را از خیر خود محروم میکند».
البته در برخی
روایات، مراد از ماعون زکات
واجب ذکر شده است.
پایگاه اسلام کوئست.