• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

سوره ماعون

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: سوره ماعون، نماز، سبک شمردن نماز.

پرسش: تفسیر مختصری از سوره ماعون و ویژگی‌های سبک‌شمارندگان نماز را ارائه نمایید؟

پاسخ:



سوره ماعون، در مکه نازل شده و دارای هفت آیه می‌باشد.


در شأن نزول این آیه چنین آورده‌اند:

۲.۱ - دیدگاه اول

ابوسفیان هر هفته شتر یا گوسفندی سر می‌بُرید، روزی یتیمی از او چیزی خواست، ابوسفیان با عصا یتیم را زد، آیه آمد: «دیدی آن منکر دین و قیامت را همان که یتیم را می‌راند ...».

۲.۲ - دیدگاه دوم

البته برخی معتقدند این آیات در مورد عاص بن وائل نازل شده و برخی نیز شأن نزول‌های دیگری را نقل کرده‌اند.


اکنون به بررسی مختصر آیات این سوره می‌پردازیم:


«أَ رَءَیْتَ الَّذِی یُکَذِّبُ بِالدِّینِ • فَذَالِکَ الَّذِی یَدُعُّ الْیَتِیمَ • وَ لَا یَحُضُّ عَلیَ‌ طَعَامِ الْمِسْکِینِ»؛ آیا کسی که همواره روز جزا را انکار می‌کند، دیدی؟ همان که یتیم را به خشونت و جفا از خود می‌راند، و (کسی را) به طعام دادن به مستمند تشویق نمی‌کند.

۴.۱ - مراد از أرءیت

«أَ رَءَیْتَ» خطاب به پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ بوده و هم می‌تواند ناظر به دیدن با چشم بوده و هم می‌تواند به فهم و شناخت، نظر داشته باشد.

۴.۲ - مراد از دین

در این‌که مقصود از «دین» در عبارت «یُکَذِّبُ بِالدِّینِ» چیست؛ اختلافاتی وجود دارد:

۴.۲.۱ - دیدگاه اول

برخی مراد از آن‌ را قیامت و روز جزا دانسته‌اند؛ به این معنا که دلیل اعمالی از این دست، باور نداشتن قیامت است.

۴.۲.۲ - دیدگاه دوم

برخی نیز «دین» را به ثواب و عقاب الهی معنا می‌کنند؛ زیرا آنها به دلیل باورنداشتن پاداش و جزا چنین رفتاری را مرتکب می‌شوند.

۴.۳ - مراد از فاء در فذالک

«فَذَالِکَ»؛ فاء در این بخش از آیه، نشانگر آن است که این باور نداشتن، دلیل رفتارهایی است که در ادامه آیه ذکر شده است.
[۱۲] . فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، تحقیق، اعلمی، حسین، ج ۵، ص ۳۸۰، تهران، الصدر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.


۴.۴ - مراد از یَدُعُّ الْیَتِیمَ

«یَدُعُّ الْیَتِیمَ»؛ یعنی یتیم را با خشونت، تندی و زشتی از خود می‌رانند.

۴.۵ - مراد از وَ لا یَحُضُّ ...

«وَ لا یَحُضُّ عَلی‌ طَعامِ الْمِسْکِینِ»؛ یعنی در صورت توانایی، به یتیمان غذا نمی‌دهد؛ و هم‌چنین اگر توانایی نیز نداشته باشد، رغبتی برای انجام این نوع اعمال ندارند.


«فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ • الَّذینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ • الَّذینَ هُمْ یُراؤُنَ»؛ پس وای بر نمازگزاران که از نمازشان غافل و نسبت به آن سهل‌انگارند. همانان که همواره ریا می‌کنند.

۵.۱ - مراد از فاء در فویل

این آیات نیز با فاء آغاز می‌شود و نشان از این دارد که این آیات با آیات قبل مرتبط هستند و ارتباط آنها به این بیان است که اعتنا نکردن به یتیم از ضعف دین سرچشمه می‌گیرد و موجب توبیخ می‌باشد، به همین نحو سهو در نماز، ریا در بین مردم و نپرداختن زکات نیز که از اهمیت بالاتری برخوردارند؛ موجب مذمت و توبیخ هستند.

۵.۲ - مراد از عَنْ صَلاتِهِمْ ...

«عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ»؛ سهو در واقع همان نسیان است؛ اما در این‌جا مراد از آیه چنین چیزی نیست؛ زیرا شخص سهوکننده عقلاً و شرعاً مسئول نیست ولی در این آیه این شخص مسئول بوده و به جهت عملی که انجام داده مؤاخذه می‌شود.
[۱۷] مغنیه، محمدجواد، تفسیر الکاشف، ج ۷، ص ۶۱۵، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.


بنابراین باید یک معنای دیگری برای این سهو ذکر کرد که همراه با تقصیر باشد.

۵.۳ - مراد از سهو در نماز

در این‌که مراد از این سهو در نماز چیست، اندک اختلافاتی وجود دارد که در این‌جا به دو مورد اشاره می‌شود:

۴.۲.۱ - دیدگاه اول

مراد آیه افرادی است که به نماز، کم‌اهمیت و کم‌اعتنا بوده تا حدی که وقت نماز می‌گذرد و نمازشان قضا می‌شود.

روایتی نیز بر این معنا وجود دارد؛ امام رضا علیه‌السلام می‌فرماید: «الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ‌»؛ یعنی از انجام در وقتش غفلت می‌کنند. روایتی با همین مضمون، در منابع اهل‌سنت نیز وجود دارد.

۴.۲.۲ - دیدگاه دوم

منظور از آیه افراد تارک الصلاه است؛ زیرا همه افراد ـ هرچند اندک ـ در نماز خود سهو دارند و قطعاً آیه چنین وسعتی نسبت به عموم مسلمانان ندارد. بنابراین آیه تنها خطاب به کسانی است که نماز را ترک می‌کنند.

روایتی از امام صادق علیه‌السلام نیز همین معنا را اعلام می‌کند.


«وَ یَمْنَعُونَ الْماعُونَ»؛ و از (دادن‌) وسایل و ابزار ضروری زندگی (و زکات، هدیه و صدقه به نیازمندان‌) دریغ می‌ورزند.

۶.۱ - مراد از ماعون

«الْماعُونَ» از ماده «معن» به معنای چیز کم است،

۴.۲.۱ - دیدگاه اول

و بسیاری از مفسران معتقدند که منظور از آن در این‌جا اشیای جزئی است که مردم مخصوصاً همسایه‌ها از یک‌دیگر به‌عنوان عاریه یا تملک می‌گیرند، مانند: مقداری نمک، آب، آتش (کبریت) ظروف و مانند اینها.

از پیامبر خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ نقل شده؛ «کسی که از دادن چنین چیزهای کوچکی به همسایه خود خودداری می‌کند، خداوند نیز او را به حال خود گذارده و او را از خیر خود محروم می‌کند».

۴.۲.۲ - دیدگاه دوم

البته در برخی روایات، مراد از ماعون زکات واجب ذکر شده است.
[۳۰] ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، محقق، مصحح، فیضی، آصف،‌ ج ۱، ص ۲۴۷، قم، مؤسسة آل البیت (ع)، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.



۱. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق، موسوی جزائری، سید طیب،‌ ج ۲، ص ۴۴۴، قم، دارالکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.    
۲. فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج ۳۲، ص ۳۰۱، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.    
۳. واحدی، علی بن احمد، اسباب نزول القرآن، تحقیق، زغلول، کمال بسیونی، ص ۴۹۳، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.    
۴. بلخی، مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق، شحاته، عبدالله محمود، ج ۴، ص ۸۷۱، بیروت،‌دار إحیاء التراث، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.    
۵. زحیلی، وهبة بن مصطفی، تفسیر الوسیط، ج ۳، ص ۲۹۴۰، دمشق، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.    
۶. ثعلبی نیشابوری، احمد بن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، ج ۱۰، ص ۳۰۴، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.    
۷. ماعون (۲)، آیه ۳ ۱.    
۸. شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، شیخ آقابزرگ تهرانی، تحقیق، قصیرعاملی، احمد، ج ۱۰، ص ۴۱۵، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.    
۹. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۲۰، ص ۳۶۸، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.    
۱۰. شبر، سید عبدالله، تفسیر القرآن الکریم، ص ۵۶۷، بیروت، دارالبلاغة للطباعة و النشر، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.    
۱۱. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۳۰، ص ۲۰۰، بیروت، دارالمعرفة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.    
۱۲. . فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، تحقیق، اعلمی، حسین، ج ۵، ص ۳۸۰، تهران، الصدر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.
۱۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، ج ۳، ص ۸۵۱، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.    
۱۴. شیخ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‌۱۰، ص ۴۵۶.    
۱۵. ماعون (۱۰۷)، آیه ۶ ۴.    
۱۶. بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التأویل، تحقیق، مرعشلی‌، محمد عبد الرحمن، ج ۵، ص ۳۴۱، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.    
۱۷. مغنیه، محمدجواد، تفسیر الکاشف، ج ۷، ص ۶۱۵، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
۱۸. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲۷، ص ۳۶۰، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.    
۱۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، ج ۳، ص ۸۵۱ و ۸۵۲، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.    
۲۰. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۲۰، ص ۳۶۸، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.    
۲۱. شبر، سید عبدالله، تفسیر القرآن الکریم، ص ۵۶۷، بیروت، دارالبلاغة للطباعة و النشر، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.    
۲۲. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج ۸۰، ص ۲۰، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.    
۲۳. ابن ابی‌حاتم، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق، طیب، اسعد محمد، ج ۱۰، ص ۳۴۶۸،‌ عربستان سعودی، مکتبة نزار مصطفی الباز، چاپ سوم، ۱۴۱۹ق.    
۲۴. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق، موسوی جزائری، سید طیب،‌ ج ۲، ص ۴۴۴، قم، دارالکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.    
۲۵. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج ۴، ص ۱۱۴، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.    
۲۶. ماعون (۱۰۷)، آیه ۷.    
۲۷. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲۷، ص ۳۶۱، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.    
۲۸. طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تحقیق، حسینی‌، سید احمد، ج ۴، ص ۲۱۵، تهران، کتاب‌فروشی مرتضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.    
۲۹. شیخ صدوق، محمد بن علی‌، من لا یحضره الفقیه‌، محقق، غفاری، علی‌اکبر، ج ۴، ص ۱۴، قم، دفتر نشر اسلامی، چاپ دوم‌، ۱۴۱۳ق‌.    
۳۰. ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، محقق، مصحح، فیضی، آصف،‌ ج ۱، ص ۲۴۷، قم، مؤسسة آل البیت (ع)، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.



پایگاه اسلام کوئست.    



جعبه ابزار