سوء ظن، حسد و فال بد زدن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سوء ظن، بدگمانی، حسد، غبطه، فال بد زدن، تطیر، تفأل، فال خوب زدن.
پرسش: مفهوم و معنای این
حدیث چیست؟ و از کدام
معصوم (علیهالسلام) نقل شده است؟ سه چیز است که همه گرفتار آن هستند: اول گمان بد، دوم فال بد و سوم
حسد، و من به شما میگویم چه کنید که به
عذاب آنها گرفتار نشوید. موقعی که درباره کسی گمان بد بردی،
تفحص و تفتیش مکن که گمان بد در اختیارت نبوده و برای خودِ گمان بدون تحقیق
کیفر نمیشوی.
پاسخ: ۱. حسد جزو
گناهان کبیره است؛ ۲.
بدگمانی و سوء ظنی که فقط به
ذهن خطور کند و زایل شود،
گناه نیست؛ ۳. فال خوب زدن، نیکو، و فال بد زدن، در ردیف
شرک به خداست.
روایت فوق از
پیامبر گرامی اسلام (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) وارد شده است که میفرماید: «ثلاثٌ لا ینجوا منهنّ احدٌ، الظنُّ والطّیرةُ والحسدُ و ساحدثکُم باالمخرج من ذلک: اذا ظنَنْتَ فلا تُحقِّق و اذا تطیَّرت فآمْضِ و اذا حسدتَ فلا تبغِ؛
سه خصلت است که هیچ کسی از آنها رهایی ندارد؛ سوء ظن و بدگمانی، فال بد زدن و حسد کردن؛ و به شما راه گرفتار نشدن به آنها را خبر خواهم داد: هر وقت گمان بد کردید، به آن جامه
عمل نپوشانید (و در نتیجه جستوجو نکنید) و هر موقع فال بد زدی، به آن هیچ اعتنایی نکن، و هر زمان که
حسادت ورزیدی، در مورد آن شخص
ظلم نکن و از
حق تجاوز نکن».
احادیث زیادی شبیه و در معنی این حدیث شریف وارد شده که در بعضی از آنها، موارد دیگری از
گناهان نیز یاد شده است. برای استفاده بهتر از این حدیث، توضیحات مختصری ارائه میگردد.
سوء ظن یا
گمان بد این است که انسان نسبت به برادر مؤمن خود یا کار او گمان بد کند و از گمان خود پیروی کرده و به احتمال صحیح و جهت صلاح در آن کار اعتنایی نکند؛ که این خود یکی از عوامل
گناه کبیره دیگری به نام بهتان ـ نسبت دادن کاری بد یا عیبی به دیگری بدون اینکه در او باشد ـ است. لذا در
قرآن و احادیث،
مسلمانان از بدگمانی
نهی و به حمل بر صحت کردن کار مسلمانان، امر شدهاند.
در
سوره حجرات میفرماید: «ای کسانی که به
خدا ایمان آوردید! از بسیاری گمانهای بد (گمان بد درباره برادر
مؤمن) اجتناب ورزید؛ چراکه بعضی از گمانها
گناه است و از امور مخفی مردم
تجسس نکنید».
در حدیثی از حضرت
امیرالمؤمنین علی (علیهالسلام) آمده که: «کار برادر دینی خود را بر بهترین وجه نگه دار تا آنکه دلیلی به دستت بیاید که بر تو غالب شود و راه توجیه را بر تو ببندد و به هیچ سخنی که از برادرت میشنوی، بدگمان مباش تا زمانی که میتوانی آن را توجیه کرده و حمل بر صحت بکنی.
سوء ظن حرام است و منظور از گمان
حرام این است که برادر مؤمنت را پیش خودت بدون دلیل قطعی بد بدانی؛ اما مجرد خطور و گذشتن به دل (بدون اینکه در دل نگه بداری) چون اختیاری نیست، حرام نبوده و از آن
عفو شده است».
حسد از
گناهان کبیره بوده و
انسان را از
عدالت ساقط مینماید.حسد حالتی است نفسانی و درونی که در این حالت حسود آرزو میکند نعمت یا کمالی که در دیگری وجود دارد، از بین برود.چه آن نعمت را خود دارا باشد یا خیر و چه بخواهد به خودش برسد یا نه.
حسد غیر از غبطه است؛ زیرا در
غبطه شخص اولاً
نعمت یا کمالی را که در غیر توهم کرده، برای خود میخواهد و ثانیاً به از بین رفتن این نعمت یا
کمال از غیر خود میل ندارد.
غبطه گاهی
واجب است و آن غبطه در
واجبات است. در
مستحبات غبطه
مستحب است و غبطه در
محرمات،
حرام است؛ اما تا آن حرام را مرتکب نشده، این
گناه مورد
بخشش است.
حسد نوعاً از پست و ذلیل شمردن خویش به وجود میآید؛ چون وقتی دیگری را کامل فرض کرد، در او یک حالت ذُلّ و انکساری رخ دهد که اگر نیکیهای درونی در شخص نباشد، حسد به وجود میآید.
از
امام باقر (علیهالسلام) نقل شده است که: حسد همانند آتشی که هیزم را میخورد،
ایمان را میخورد و نابود میگرداند. علاج عملیِ حسد این است که به شخصی که نسبت به او
حسادت میورزیم،
محبت کنیم، با تبسم و خوبی با او رفتار کنیم و از
خدا برای او طلب
توفیق و یاری بکنیم. این مسئله در مورد تمام
گناهان به همین صورت است که اگر ضد آن را انجام دهیم، به تدریج گناه از وجود ما زایل میشود.
«تطیُّر»، فال بد زدن است که پیامبر و ائمه (علیهمالسلام) آن را به شدت مذمت کردهاند و آن را در ردیف
شرک به خدا قرار دادهاند.
از
پیامبر گرامی اسلام نقل شده که: هر کس فال بد زدن، او را از کارش باز دارد،
شرک ورزیده است.
«
تفأل» که ممدوح است، به معنی فال خوب زدن و در مقابل «
تطیّر» است.
خوب است انسان نسبت به هر چه اتفاق میافتد یا در نظرش میآید، فال خوب بزند؛ به عنوان نمونه اگر نام شخصی «
محمد» است، بگوید ان شاء الله تو با حضرت پیامبر محشور خواهی شد.
پیامبر گرامی همواره فال خوب را دوست میداشتند و فال بد را
مکروه میشمردند و همواره امر میکردند که اگر شخصی از چیزی
اکراه داشت و به آن فال بد زد بگوید: «الّلهم لا یؤتی الخیرَ الاّ انتَ و لا یدفعُ السیئاتِ الاّ انتَ و لا حولَ و لا قوّةَ الاّ بک؛ خداوندا! غیر از تو کسی
خیر نمیرساند و غیر از تو کسی بدیها را دفع نمیکند و حول و قوهای غیر از تو نیست».
۱. حسد جزو
گناهان کبیره است؛
۲.
بدگمانی و سوء ظنی که فقط به
ذهن خطور کند و زایل شود،
گناه نیست؛
۳.
فال خوب زدن، نیکو، و فال بد زدن، در ردیف
شرک به خداست.
۱. تحف العقول، حسن بن شعبه حرانی، جامعه مدرسین، قم، ۱۴۰۴ هـ ق، ص۵۰.
۲. معراج السعادة، ملا احمد نراقی، انتشارات کشف الغطاء، چاپ اول، ۸۲، ص۱۸۲ و ۳۶۲.
۳. اخلاق (ترجمه الاخلاق)، سید عبدالله شبر، مترجم: محمد رضا جباران، انتشارات هجرت، چاپ دوم ۷۷، ص۲۵۴.
۴. وسائل الشیعة، شیخ حر عاملی، مؤسسة آل البیت، قم ۱۴۰۹ هـ ق، ج۱۵، ص۳۶۶.
۵. الکافی، کلینی، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ ش، ج۸، ص۱۰۸.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «سوءظن، حسد و فال بد زدن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۳/۱۹.