سهل بن عبدالله تستری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سهل بن عبدالله تستری.
پرسش: سهل بن عبدالله تستری که بود و چه عقایدی داشت؟
پاسخ:
أبومحمد سهل بن عبدالله بن یونس تستری، یکی از بزرگان و علمای صوفیه بوده
که در سال ۲۰۰ه.ق به
دنیا آمد
و در سال ۲۸۳ از دنیا رفت.
زندگی تستری در سده‌های نخستین اسلامی، به نقش و اهمیت این
عالم صوفی‌مسلک افزوده و طبیعی است که این امتیاز، نظریات او را از اهمیت دو چندان برخوردار کرده است.
تستری که در زمان خود بزرگ و شیخ اهل تصوف حساب می‌شد،
ریاضت‌ها و
روزه‌های سختی می‌گرفت و مریدان بسیاری داشت که
کرامات بسیاری را به او نسبت داده‌اند.
او در شهر شوشتر به دنیا آمد
و بعد از چند هجرت به شهر‌های دیگر، در نهایت به بصره رفت و تا پایان عمر خود در همان‌جا ماند.
تستری اصول مذهب خود را در هفت مورد ابراز کرده است:
تمسک به قرآن،
عمل به
سنت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، استفاده تنها از
مال حلال، بی‌آزار بودن، دوری از
گناه،
توبه و ادای حقوق.
البته در ذیل هر یک از اینها، آموزه و دستورات مختلفی برای مریدان و
پیروان خود داده است؛ برای نمونه تستری، برخی دستورات را اهمیت ویژه‌ای داده و بر آنها تأکید می‌کرد:
«هر آنچه که پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ گفته و یا بدان عمل کرده باید از آن تبعیت کرد، پاک بودن نیت در تمام
اعمال برای خداوند اهمیت بسیار دارد و باید تلاش شود تمام اعمالی که انجام می‌دهد برای
خداوند باشد».
تستری، به لحاظ فقهی و کلامی از
اهل سنت بود و در برخی اعتقادات مخالف
شیعه و حتی تعریض‌هایی به آنها داشت.
حال، برای
شناخت بهتر ایشان، تعدادی از گفتارهای او را نقل می‌کنیم:
«از میان انسان‌ها، تنها سه دسته می‌باشند که آرزوی مرگ می‌کنند: انسان‌های نادانی که به وقایع پس از
مرگ جاهل هستند. افرادی که از
تقدیر الهی در فرار هستند و
انسان مشتاقی که دوست دارد به لقاء الله برسد و با مرگ به وصال خود خواهد رسید».
«از تستری در مورد
ایمان سؤال شد و این‌که ایمان چیست؟ تستری گفت: گفتار، عمل، نیت و
سنت؛ زیرا ایمان اگر گفتار باشد بدون این‌که به آن عمل شود، این
کفر خواهد بود. اگر گفتار و عمل باشد، بدون نیت، این نفاق خواهد بود. همچنین اگر گفتار، عمل و نیت بوده باشد اما از سنت تبعیت نکند، این
بدعت خواهد بود».
«خداوند در سیری، جهل و
معصیت و در گرسنگی، علم و
حکمت را قرار داده است».
با این‌که از اهل تصوف،
تفاسیر چندانی نگارش نیافته است، اما همان تعدادی که نگارش یافته و به ما رسیده نیز دارای اهمیتی ویژه می‌باشند. حال با ذکر نکاتی به بررسی این تفسیر می‌پردازیم:
تفسیر تستری، اولین تفسیر اهل تصوف می‌باشد که نگارش یافته است. این تفسیر در واقع تفسیر باطنی قرآن است که در خود به
تأویل برخی از
آیات نیز پرداخته است.
از برخی قرائن موجود در این تفسیر، به‌دست می‌آید که نگارش حداقل مقداری از این
تفسیر به‌وسیله خود تستری نبوده است، بلکه شخصی به نام أبوبکر محمد بن أحمد بلدی نظرات تفسیری تستری را جمع‌آوری کرده است
که البته ما کسی را که در اصل انتساب محتوای این
کتاب به تستری، شبهه نکرده باشد، نیافتیم.
با این‌که این تفسیر از
سوره حمد تا آخرین
سوره قرآن را دربر دارد، اما در حجم بسیار کمی بوده و بدون پی‌نوشت‌های و فهرست‌ها، امروزه تنها در دویست و دوازده صفحه چاپ شده است. البته در این تفسیر تنها آیاتی ذکر شده که مطالبی در ذیل آن وجود دارد و طبیعی است که بسیاری از آیات، مورد بحث و بررسی قرار نگرفته‌اند.
تستری از بزرگان صوفیه می‌باشد و برای پیروان این فرقه استفاده از تأویل و تفسیر باطنی آیات امری طبیعی است؛ با این حال قست‌های عمده این تفسیر قابل فهم و استفاده برای عموم می‌باشد و حتی کلمات و نوع نگارش مختصر آن به نوعی است که خواننده عامی نیز از خواندنش استفاده می‌برد. این خصیصه، تفسیر تستری را از بسیاری تفاسیر اهل تصوف و غیر تصوف، متمایز می‌کند.
گفتارها و نظریات تستری، دارای اهمیت بالایی بوده و برای بسیاری از مفسران و عارفان قابل تأمل و دقت بوده است؛ لذا برخی مفسران
شیعه و سنی
به اقوال و گفتار او استناد کرده‌اند که نشان از اهمیت این تفسیر دارد.
این تفسیر، تنها به دنبال بیان تفسیر ظاهری نیست، بلکه تلاش می‌کند لایه‌های درونی آیات را بیان دارد؛ زیرا در نگاه تستری برای هر آیه‌ای از
قرآن چهار وجه وجود دارد؛ ظاهر، باطن، حد و مطلع، ظاهر قرآن تلاوت آن می‌باشد، باطن، فهم آن است؛ حد آن، حلال و حرام است؛ مطلع، اشراف
قلب بر مراد آیات می‌باشد.
پایگاه اسلام کوئست.
