• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

سخن صحیح

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: سخن صحیح، اقتصاد، لباس، گفتار، میانه‌روی، مومن، متقی، سخن صواب.

پرسش: منظور امام علی ـ علیه‌السلام ـ از «مَنْطِقُهُمُ الصَّوَابُ وَ مَلْبَسُهُمُ الِاقْتِصَاد» در اوصاف پرهیزکاران چیست؟

پاسخ:



امام علی علیه‌السلام در خطبه
[۱] متقین
(همام) که در مصادر مختلفی از جمله نهج البلاغه آمده است، به توصیف پرهیزکاران و ذکر خصوصیات آنها می‌پردازد. ایشان در این خطبه بعد از حمد و ثنای الهی و صلوات بر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله و بیان مقدمه‌ای کوتاه، می‌فرماید: پرهیزکاران همان صاحبان فضایل و خصوصیات برترند، سخن آنها حق و پوشش آنها میانه‌روی است.
[۲] سید رضی، نهج البلاغه، تصحیح، صبح صالح، ص ۳۰۳، خطبه ۱۹۳، قم، مؤسسه دارالحجر.

ذکر این دو خصوصیت از فضایل متقیان و مقدم داشتن آنها بر سایر ویژگی‌ها گویای اهمیت و جایگاه این دو خصلت پسندیده اخلاقی است.

۱.۱ - سخن گفتن صحیح

آن‌چه که حضرت در این خطبه به‌عنوان اولین صفت از صفات پرهیزکاران ذکر می‌کند؛ این است که سخن گفتن آنها صحیح بوده و دور از خطا اشتباه و افراط و تفریط است. افراط ندارند چون آن‌جا که سزاوار سخن نیست، سکوت می‌کنند و تفریط ندارند؛ زیرا آن‌جا که باید سخن بگویند سخن می‌گویند و سکوت نمی‌کنند. این خصوصیتی بالاتر از راست‌گویی است؛ چراکه ممکن است کسی در جایی که شایسته سخن گفتن نیست، راست بگوید.
[۴] میثم بن علی بن میثم بحرانی، شرح نهج البلاغه (ابن مثیم)، ج ۳، ص ۴۱۶، دفتر نشر الکتاب، دوم ۱۳۶۲
پس وقتی گفته می‌شود سخن گفتنشان دور از اشتباه و خطاست؛ چون از روی برهان و در جای خود سخن گفته، از سخنان بیهوده و لغو اجتناب می‌کنند.
[۵] شوشتری، محمدتقی، بهج الصباغه فی شرح نهج البلاغه، ج ۱۲ ص ۴۱۹، انتشارات امیرکبیر، تهران، اول، ۱۳۷۶ ه ش


۱.۲ - میانه‌روی

اما خصوصیت دومی که حضرت به آن اشاره می‌کنند، این است که پوشش آنها میانه‌روی است.

۱.۲.۱ - احتمال اول

تعبیر پوشش برای میانه‌روی، استعاره‌ای است که حضرت از آن برای تنبه دادن به دوام این خصوصیت در پرهیزکاران، استفاده می‌کنند؛
[۶] ابن میثم، اختیار مصباح السالکین، ص ۳۸۲، بیناد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، اول، ۱۳۶۶ه ش
یعنی همان‌طور که لباس، ملازم و چسبیده به انسان است، میانه‌روی و دوری از افراط و تفریط نیز پیوسته همراه متقیان است.

۱.۲.۲ - احتمال دوم

البته احتمال دیگری هم در معنای این فراز می‌رود که منظور حضرت از پوشش، خود لباسی باشد که بر تن می‌کنند؛ به این معنا که در پوشیدن لباس راه اعتدال را در پیش می‌گیرند، نه لباس‌های اشرافی به تن می‌کنند و نه لباس افراد دنی و پست را می‌پوشند.
[۷] میثم بن علی بن میثم بحرانی، شرح نهج البلاغه (ابن مثیم)، ج ۳، ص ۴۱۶، دفتر نشر الکتاب، دوم ۱۳۶۲
که در این صورت کلمه ملبس در معنای حقیقی خود به کار رفته است، نه مجازی. ولی با در نظر گرفتن قرینه سیاق که از توجه به عبارت قبل و عبارت بعد در کلام حضرت، که دو خصوصیت اخلاقی و رفتاری در آنها بیان شده است و با در نظر گرفتن نکته بلاغی احتمال اول که زیبایی خاصی به کلام می‌بخشد، به نظر می‌رسد که این احتمال صحیح‌تر باشد.

اما برای شناخت بیش‌تر این دو خصوصیت می‌توان به سایر کلمات امام علی علیه‌السلام دراین باره توجه کرد و درک بیش‌تری از این عبارات که در توصیف پرهیزکاران آمده رسید.




۲.۱ - اول

حضرت در فرازی از نهج‌البلاغه اهمیت سخن گفتن را بیان کرده و آن‌ را معیاری برای شناخت افراد معرفی می‌کند و می‌فرماید: سخن بگویید تا شناخته شوید؛ چراکه مرد در زیر زبانش نهفته است.
[۹] سید رضی، نهج البلاغه، تصحیح، صبح صالح، قصار ۳۹۲، ص ۵۴۵، قم، مؤسسه دارالحجر.


۲.۲ - دوم

حضرت در فرازی دیگر می‌فرماید: زبان مانند حیوانی درنده است که اگر رها گردد، زخم می‌زند.
[۱۰] سید رضی، نهج البلاغه، تصحیح، صبح صالح، قصار ۶۰، ص ۴۷۸، قم، مؤسسه دارالحجر.


۲.۳ - سوم

و در جای دیگر این‌گونه از آن سخن می‌گوید: مرد باید زبانش را حفظ کند. زبانی که نسبت به صاحبش بسیار سرکش است. به خدا سوگند ندیدم بنده‌ای را که تقوایش برای او سودمند باشد، مگر زمانی که زبانش را حفظ کند.
[۱۱] سید رضی، نهج البلاغه، تصحیح، صبح صالح، خطبه ۱۴۶، ص، ۲۵۳، قم، مؤسسه دارالحجر.





۲.۱ - اول

امام علی ـ علیه‌السلام ـ راه نجات و دوری از فقر را در میانه‌روی معرفی کرده و می‌فرماید: «کسی که میانه‌رو باشد، فقیر نمی‌گردد».

۲.۲ - دوم

آن‌ حضرت در بیانی دیگر به اهمیت میانه‌روی و تأثیر آن در نگاه فرد به زندگی دنیا و آخرت اشاره کرده و می‌فرماید: «با میانه‌روی، اسراف را رها کن! امروز، فردایت (آخرت) را به یاد آور، و به مقداری که برطرف‌کننده ضروریات زندگی است از مالت نگه‌دار و مصرف کن و مابقی را برای روزی که نیاز داری (در قیامت) پیش فرست!».
[۱۴] سید رضی، نهج البلاغه، تصحیح، صبح صالح، نامه ۲۱، ص ۳۷۷، قم، مؤسسه دارالحجر.


۲.۳ - سوم

و در جای دیگر آن‌ را ملاکی برای انفاق معرفی می‌کند: «بخشنده باش؛ ولی ریخت و پاش نکن! حساب‌گر باش؛ ولی تنگ‌نظر و سخت‌گیر در بخشش نباش!».
[۱۶] سید رضی، نهج البلاغه، تصحیح، صبح صالح، حکمت ۳۳، ص ۴۷۴، قم، مؤسسه دارالحجر.



۱. متقین
۲. سید رضی، نهج البلاغه، تصحیح، صبح صالح، ص ۳۰۳، خطبه ۱۹۳، قم، مؤسسه دارالحجر.
۳. شریف رضی، نهج البلاغه، ص ۲۹۶، خطبه ۱۹۳.    
۴. میثم بن علی بن میثم بحرانی، شرح نهج البلاغه (ابن مثیم)، ج ۳، ص ۴۱۶، دفتر نشر الکتاب، دوم ۱۳۶۲
۵. شوشتری، محمدتقی، بهج الصباغه فی شرح نهج البلاغه، ج ۱۲ ص ۴۱۹، انتشارات امیرکبیر، تهران، اول، ۱۳۷۶ ه ش
۶. ابن میثم، اختیار مصباح السالکین، ص ۳۸۲، بیناد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، اول، ۱۳۶۶ه ش
۷. میثم بن علی بن میثم بحرانی، شرح نهج البلاغه (ابن مثیم)، ج ۳، ص ۴۱۶، دفتر نشر الکتاب، دوم ۱۳۶۲
۸. عزالدین ابوحامد ین ابی الحدید، شرح نهج البلاغه (ابن ابی الحدید)، ج ۱۰ ص ۱۴۱، کتاب‌خانه عمومی آیت الله مرعشی نجفی،قم، اول، ۱۳۳۷.    
۹. سید رضی، نهج البلاغه، تصحیح، صبح صالح، قصار ۳۹۲، ص ۵۴۵، قم، مؤسسه دارالحجر.
۱۰. سید رضی، نهج البلاغه، تصحیح، صبح صالح، قصار ۶۰، ص ۴۷۸، قم، مؤسسه دارالحجر.
۱۱. سید رضی، نهج البلاغه، تصحیح، صبح صالح، خطبه ۱۴۶، ص، ۲۵۳، قم، مؤسسه دارالحجر.
۱۲. شریف رضی، نهج البلاغه، ص ۳۱۲، خطبه ۱۴۶.    
۱۳. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول (صلی الله علیه و آله)، محقق و مصحح:غفاری، علی‌اکبر، ص ۲۱۴، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.    
۱۴. سید رضی، نهج البلاغه، تصحیح، صبح صالح، نامه ۲۱، ص ۳۷۷، قم، مؤسسه دارالحجر.
۱۵. شریف رضی، نهج البلاغه، ص ۶۰۵، خطبه ۲۱.    
۱۶. سید رضی، نهج البلاغه، تصحیح، صبح صالح، حکمت ۳۳، ص ۴۷۴، قم، مؤسسه دارالحجر.



پایگاه اسلام کوئست.    



جعبه ابزار