سخن صحیح
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سخن صحیح، اقتصاد، لباس، گفتار، میانهروی، مومن، متقی، سخن صواب.
پرسش: منظور امام علی ـ علیهالسلام ـ از «مَنْطِقُهُمُ الصَّوَابُ وَ مَلْبَسُهُمُ الِاقْتِصَاد» در اوصاف پرهیزکاران چیست؟
پاسخ:
امام علی علیهالسلام در خطبه
(همام) که در مصادر مختلفی از جمله
نهج البلاغه آمده است، به توصیف پرهیزکاران و ذکر خصوصیات آنها میپردازد. ایشان در این خطبه بعد از
حمد و ثنای الهی و
صلوات بر پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله و بیان مقدمهای کوتاه، میفرماید: پرهیزکاران همان صاحبان فضایل و خصوصیات برترند، سخن آنها
حق و
پوشش آنها میانهروی است.
ذکر این دو خصوصیت از فضایل متقیان و مقدم داشتن آنها بر سایر ویژگیها گویای اهمیت و جایگاه این دو خصلت پسندیده اخلاقی است.
آنچه که حضرت در این خطبه بهعنوان اولین صفت از صفات پرهیزکاران ذکر میکند؛ این است که سخن گفتن آنها صحیح بوده و دور از خطا اشتباه و افراط و تفریط است. افراط ندارند چون آنجا که سزاوار سخن نیست،
سکوت میکنند و تفریط ندارند؛ زیرا آنجا که باید سخن بگویند سخن میگویند و سکوت نمیکنند. این خصوصیتی بالاتر از راستگویی است؛ چراکه ممکن است کسی در جایی که شایسته سخن گفتن نیست، راست بگوید.
پس وقتی گفته میشود سخن گفتنشان دور از اشتباه و خطاست؛ چون از روی برهان و در جای خود سخن گفته، از سخنان بیهوده و لغو اجتناب میکنند.
اما خصوصیت دومی که حضرت به آن اشاره میکنند، این است که پوشش آنها میانهروی است.
تعبیر پوشش برای میانهروی، استعارهای است که حضرت از آن برای تنبه دادن به دوام این خصوصیت در پرهیزکاران، استفاده میکنند؛
یعنی همانطور که لباس، ملازم و چسبیده به
انسان است، میانهروی و دوری از افراط و تفریط نیز پیوسته همراه متقیان است.
البته احتمال دیگری هم در معنای این فراز میرود که منظور حضرت از پوشش، خود لباسی باشد که بر تن میکنند؛ به این معنا که در پوشیدن لباس راه اعتدال را در پیش میگیرند، نه لباسهای اشرافی به تن میکنند و نه لباس افراد دنی و پست را میپوشند.
که در این صورت
کلمه ملبس در معنای حقیقی خود به کار رفته است، نه مجازی. ولی با در نظر گرفتن قرینه سیاق که از توجه به عبارت قبل و عبارت بعد در کلام حضرت، که دو خصوصیت اخلاقی و رفتاری در آنها بیان شده است و با در نظر گرفتن نکته بلاغی احتمال اول که زیبایی خاصی به کلام میبخشد، به نظر میرسد که این احتمال صحیحتر باشد.
اما برای
شناخت بیشتر این دو خصوصیت میتوان به سایر کلمات
امام علی علیهالسلام دراین باره توجه کرد و درک بیشتری از این عبارات که در توصیف پرهیزکاران آمده رسید.
حضرت در فرازی از
نهجالبلاغه اهمیت سخن گفتن را بیان کرده و آن را معیاری برای شناخت افراد معرفی میکند و میفرماید: سخن بگویید تا شناخته شوید؛ چراکه مرد در زیر زبانش نهفته است.
حضرت در فرازی دیگر میفرماید: زبان مانند حیوانی درنده است که اگر رها گردد، زخم میزند.
و در جای دیگر اینگونه از آن سخن میگوید: مرد باید زبانش را حفظ کند. زبانی که نسبت به صاحبش بسیار سرکش است. به خدا سوگند ندیدم بندهای را که
تقوایش برای او سودمند باشد، مگر زمانی که زبانش را حفظ کند.
امام علی ـ علیهالسلام ـ راه نجات و دوری از فقر را در میانهروی معرفی کرده و میفرماید: «کسی که میانهرو باشد، فقیر نمیگردد».
آن حضرت در بیانی دیگر به اهمیت میانهروی و تأثیر آن در نگاه فرد به زندگی
دنیا و آخرت اشاره کرده و میفرماید: «با میانهروی،
اسراف را رها کن! امروز، فردایت (آخرت) را به یاد آور، و به مقداری که برطرفکننده ضروریات
زندگی است از مالت نگهدار و مصرف کن و مابقی را برای روزی که نیاز داری (در
قیامت) پیش فرست!».
و در جای دیگر آن را ملاکی برای انفاق معرفی میکند: «بخشنده باش؛ ولی ریخت و پاش نکن! حسابگر باش؛ ولی تنگنظر و سختگیر در بخشش نباش!».
پایگاه اسلام کوئست.