رابطه ایمان با هجرت و جهاد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه:ایمان، هجرت، جهاد، مؤمنین.
پرسش: نکات و ظرایفی که در ترتیب سه کلمه «ایمان، هجرت، جهاد» در آیات مختلف وجود دارد، چیست؟
پاسخ: ایمان پایه و مبنای تمام عملکردهای دینی است؛ چنانکه
جهاد و
هجرت نیز بر آن مترتب است؛ به طوری که وجود هجرت و جهاد بدون داشتن ایمان بیمعناست. نهتنها در این دو مورد، بلکه شامل همه موارد معنوی میشود. آیا
روزه و
خمس و
زکات بدون
اعتقاد و ایمان امکانپذیر است؟ هجرت نیز در مرتبه دوم، بیانگر نکتهای است؛ هجرت چه در بعد جغرافیایی و چه در بعد معنوی، مقدمه جهاد است؛ شخص پس از طی این مرحله، موفق به مبارزه میشود. اگر
جهاد اصغر است، طی مسافت تا صحنه نبرد و اگر
جهاد اکبر است، دورخیز از ناپاکیها و مبارزه جانانه با هوا و هوس.
این سه واژه (ایمان، هجرت، جهاد) به ترتیب در سورههای مبارکه
بقره آیه ۲۱۸،
انفال آیههای ۷۲ و ۷۴،
توبه آیه ۲۰،
ذکر شده است. هر چند نکاتی در رابطه با این کلمات در ذیل این
آیات آمده است، ولی برای تمرکز بر موضوع، منحصراً به یک آیه بسنده و پس از مقدمهای کوتاه، به نکات و ظرایف آنها اشاره میگردد.
امیرالمؤمنین (علیهالسلام) درباره جهاد میفرماید: «بهترین چیزی که انسانها میتوانند با آن به
خدای سبحان نزدیک شوند، ایمان به خدا و
پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) جهاد در راه خداست. جهاد، قله بلند
اسلام و یکتا دانستن خدا بر اساس فطرت انسانی است».
و همچنین درباره هجرت میفرماید: «هجرت بر جایگاه ارزشی خود قرار دارد. خدا را به ایمان اهل
زمین نیازی نیست، چه ایمان خود را پنهان دارند یا
آشکار کنند. نام مهاجر را بر کسی نمیتوان گذاشت، جز آن کس که
حجت خدا بر روی زمین را بشناسد، هر کس حجت خدا را شناخت و به
امامت او اقرار کرد، مهاجر است».
همچنانکه ایمان، شناخت قلبی، اقرار به
زبان و
عمل با جوارح است، جهاد نیز گاهی در شکل کماهمیت و کوچک آن تبلور مییابد و آن جهاد اصغر و جهاد با
دشمنان دین است: «
یَا اَیُّهَا النَّبِیُّ جَاهِدِ الْکُفَّارَ وَالْمُنَافِقِینَ...».
و گاه جهاد اکبر است: «
وَ مَنْ جَاهَدَ فَاِنَّمَا یُجَاهِدُ لِنَفْسِهِ اِنَّ اللَّهَ لَغَنِیٌّ عَنِ الْعَالَمِینَ».
و حقیقتاً همین جهاد است که در وصف آن فرمودهاند: «جهاد الهوی ثمن الجنّة؛
مبارزه با نفس بهای
بهشت است».
هجرت نیز گاهی در محدوده جغرافیایی است؛ چنانکه آیه شریفه اشاره میکند: «
وَ اصْبِرْ عَلَی مَا یَقُولُونَ وَاهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِیلا؛
و در برابر آنچه (دشمنان) میگویند شکیبا باش و به گونهای شایسته از آنان دوری کن».
و گاه در راستای دوری از ناپاکیها است: «وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ؛
و از پلیدیها دوری گزین».
برترین هجرت آن است که شخص از بدیها و زشتیها دوری گزیند».
هر چهار آیه مورد سؤال (سوره بقره آیه ۲۱۸،
سوره انفال آیههای ۷۲ و ۷۴،
سوره توبه آیه ۲۰،
) در رابطه با افرادی است که در
مکه به
رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) ایمان آورده و پس از چندی به
مدینه مهاجرت نموده و در جنگهای متعدد با مال و جان از حریم
دین الهی دفاع کردهاند:
«
اِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَالَّذِینَ هَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ اُولَئِکَ یَرْجُونَ رَحْمَةَ اللَّهِ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ؛
کسانی که
ایمان آورده و کسانی که
هجرت کرده و در راه خدا
جهاد کردهاند، آنان امید به
رحمت پروردگار دارند و خداوند آمرزنده و مهربان است».
اکنون به نکات و ظرایفی درباره ایمان، جهاد و هجرت اشاره میکنیم.
ایمان اساس همه چیز و مقام و مرتبه آن مقدم بر
عمل است، شاید به همین دلیل در
آیات متعدد با کلمه «الذین» بین ایمان و هجرت و جهاد فاصله انداخته است.
سه عنوان ذکر شده، از حیث اجتماع و انفراد با هم تفاوت دارند. ایمان اگرچه هجرت و جهاد با او نباشد، باعث
سعادت و نجات میشود، ولی هجرت و جهاد بدون ایمان باعث سعادت و رستگاری نمی شوند. هجرت و جهاد مشروط به یکدیگر نیستند؛ ولی ایمان شرط صحت همه عبادات است.
تکرار و فصل «الذین» و عطف «جاهدوا» در آیات متعدد اشاره به این است، که با استواری ایمان و روشن شدن هدفهای آن، راه هجرت و جهاد گشوده میشود.
آیه پس از تأکید بر ایمان و هجرت، به طور مطلق فرموده است: «والذین ... جاهدوا» بنابراین شرط جهاد این نیست که باید در
جنگ کشته شوند؛ بلکه همین که در جبهه جنگ و
مبارزه شرکت کنند، اطلاق مجاهد بر آنان میشود. خواه کشته شوند یا بکشند، یا به مجاهدین کمک کنند، یا بدون کشتار، دشمن را از حریم
اسلام دور سازند.
در تمام آیات مورد نظر پس از ذکر این سه کلمه جهاد را با قید فی سبیل الله ... آورده است، تا کسانی که در راه
شیطان و
طاغوت جنگ و مبارزه میکنند، خارج کند.
جهاد ـ اعم از جهاد و جهاد با خون و جان ـ است.
هر چند آیات مورد نظر در بیان احوال
مؤمنان مهاجر و مجاهد، در صدر اسلام است، اما عمومیت
آیه شامل تمام کسانی که در هر دوره و زمانی متصف به این صفات باشند میشوند، از پیآمد آن،
کمال دین و امیدواری به
رحمت الهی است، بهرهمند خواهند شد.
اگر شخصی فقط به خدا و
رسول ایمان آورده است، ولی با اینکه قادر به هجرت و جهاد در راه خدا میباشد، از اقدام به آنها خودداری کرده است، شکی نیست که درجه وی نزد خدا به درجه
مؤمنین دارای خصلتهای مذکور در آیات، نخواهد رسید.
کاملترین مصداق آیات مورد اشاره
حضرت علی (علیهالسلام) است که:
مؤمن مبارز و مهاجر بوده است و شرکت در جهادهای مهم
احزاب،
احد،
خیبر و... و هجرت با
رسول خدا، از ویژگیهای این
امام همام بوده است.
از نکات آیات و ترتیب موجود در کلمات که در مرتبه اول ایمان و بعد هجرت و جهاد را متذکر شده، به دست میآید که ایمان پایه و مبنای تمام عملکردهای دینی است؛ چنانکه جهاد و هجرت نیز بر آن مترتب است؛ به طوری که وجود هجرت و جهاد بدون داشتن ایمان بیمعناست. نه تنها در این دو مورد، بلکه شامل همه موارد معنوی میشود. آیا
روزه و
خمس و
زکات بدون اعتقاد و ایمان امکانپذیر است؟ هجرت نیز در مرتبه دوم، بیانگر نکتهای است؛ هجرت چه در بعد جغرافیایی و چه در بعد معنوی، مقدمة جهاد است؛ شخص پس از طی این مرحله، موفق به مبارزه میشود. اگر
جهاد اصغر است، طی مسافت تا صحنه نبرد و اگر
جهاد اکبر است، دورخیز از ناپاکیها و مبارزه جانانه با هوا و هوس.
۱. تفسیر نور، ذیل آیات انفال/۷۲ و ۷۴، توبه/۲۰.
۲. تفسیر اطیب البیان، ذیل آیات مورد اشاره.
۳. تفسیر نمونه، آیتالله مکارم شیرازی و دیگران، تهران، دارالکتب اسلامیه، ذیل آیات مورد اشاره.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «رابطه ایمان با هجرت و جهاد»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۲۵.