خطابات جمع درباره امامان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: خطابات جمع، امام زمان (علیه‌السلام)، امامان (علیهم‌السلام)، الشموس الطالعة.
پرسش: چرا در اغلب ادعیه ـ به ویژه
دعای ندبه ـ خطابات نسبت به امام زمان (علیه‌السلام) جمع است؟ (مثل این الشموس الطالعة....) جمع است؟
پاسخ: ظاهر عبارت «این الشموس الطالعه...» در دعای ندبه، خطاب به همه
معصومین و امامان (علیهم‌السلام) است، در عین این‌که خطابات جمع نسبت به هر یک از
امامان (علیهم‌السلام) به ویژه
امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) بسیار پسندیده و در خور شان است.
گاهی در ادبیات، جهت حرمت و حفظ احترام، فرد را به صورت جمع مورد خطاب قرار می‌دهند و می‌گویند: استاد فرمودند یا پدر فرمودند، استاد تشریف‌فرما شدند.
این نکته در مورد اولیای خدا و معصومین (علیهم‌السلام) بسیار روشن است و در
قرآن شریف،
روایات و ادعیه نیز این نکته مورد توجه قرار گرفته است و آن‌ها را با گونه‌های مؤدبانه مورد خطاب قرار داده‌اند.
در مورد
حضرت مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) مسئله فراتر از این است. برای روشن شدن بحث، به یک
حدیث جالب توجه اشاره می‌شود. در روایات آمده است:
«
سُئِلَ ابوعبدالله (علیه‌السلام) هل وُلِدَ القائم؟ قال: لا، و لو ادرکْتُه لخدمْتُه ایّامَ حیاتی؛
از
امام صادق (علیه‌السلام) در مورد تولد امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) سؤال شده که آیا
حضرت قائم (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) متولد شده‌اند؟
امام فرمود: نه حضرت قائم (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) متولد نشده است. اگر من او را درک می‌کردم، تمام عمر خود خادم او می‌شدم».
نکته دیگر آن است که قرآن در مورد
حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) نیز چنین خطابی دارد، می‌فرماید: «
اِنَّ اِبْرَاهِیمَ کَانَ اُمَّةً قَانِتًا لِلَّهِ حَنِیفًا وَلَمْ یَکُ مِنَ الْمُشْرِکِینَ؛
همانا
ابراهیم (به‌تنهایی) یک امت بود، در برابر خدا خاضع و فرمان بر حق‌گرا بود و از
مشرکان نبود».
در این
آیه خداوند حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) را به‌تنهایی یک امت دانسته است. خلاصه تحلیل و
تفسیر مفسران، ذیل این آیه عبارت است از این‌که:
۱. چون ابراهیم (علیه‌السلام) بر مکتبی بود که احدی بر آن نبود، پس یک امت بود.
۲. او به اندازه یک امت
خیر و خوبی و
کمال داشت: «آن‌چه خوبان همه دارند تو تنها داری».
۳. کلمه امت به معنای معلم خیر است؛ او معلم خوبی‌ها بود.
۴. مراد از امت یعنی
رهبر و مقصود و
امام تمام خداپرستان.
۵. شعاع شخصیتی او به اندازه یک امت بود.
۶. چون قوام امت به او بود.
۷. چون عالم بود و عالم، امتی را راه‌نمایی می‌کند.
۸. چون حرکت آفرید و به‌تنهایی، کار یک امت را انجام داد، یاری هم نداشت و یک‌تنه
قیام کرد.
خطاب «این الشموس الطالعه و...» با توجه به عبارات قبل از آن در مورد
معصومین و
امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف):
ــ همان‌طور که برخی آیات قرآن می‌فرماید:
«
وَاَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِینَ کَانُوا یُسْتَضْعَفُونَ مَشَارِقَ الارْضِ وَمَغَارِبَهَا الَّتِی بَارَکْنَا فِیهَا...؛
و به آن گروهی که
مستضعف بوده‌اند، مشارق و مغارب سرزمین «
فلسطین» را که در آن،
برکت نهاده بودیم، بر ایشان به میراث عطا کردیم».
ــ و در جای دیگر می‌فرماید:
«
فَلا اُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشَارِقِ وَالْمَغَارِبِ اِنَّا لَقَادِرُونَ؛
پس به
پروردگار خاوران و باختران
سوگند یاد نمی‌کنم که بی‌گمان ما تواناییم».
در همین راستا، ادعیه نیز همگام با
آیات می‌فرمایند: «کجا رفتند خورشیدهای تابان در فلک انسانیت و کجا رفتند ماه‌های فروزان و کجا رفتند
ستارگان درخشان...».
از طرفی خطاب به یک امام، در واقع خطاب به همه امامان (علیهم‌السلام) است؛ چون «
کلُّهم نورٌ واحدٌ» و اهداف همه واحد است. به اضافه این‌که در این فقره از
دعا، خطابات عمومی است و همه
امامان (علیهم‌السلام) مورد خطاب هستند و به صورت طبیعی با جمع مورد خطاب قرار گرفته‌اند.
نکته جالب توجه دیگر این است که در
زیارت‌نامه آمده است: امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) امام
انس و جن است.
امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف)، امام عالمیان است و خورشید تابان عالمیان. امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) همانند
حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) امت‌ساز است.
همان‌طور که در مورد
عبدالمطلب نیز آمده است: او در قیامت به صورت یک امت مبعوث می‌شود و درخشندگی زمام‌داران (
عدل) و سیمای
انبیا را دارد.
در بخشی از زیارت‌نامه امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) نیز آمده است: «درودهای خدا بر او (امام زمان (علیه‌السلام)) و همه
مؤمنین و مؤمنات در مشرق و مغرب‌های
زمین و صحرا».
امام زمان (علیه‌السلام) کسی است که به‌تنهایی وارث همه
پیامبران و امامان (علیهم‌السلام) است
و امام تمام عصرها و مصرها می‌باشد و همچون
قرآن که همانند
خورشید و ماه در جریان و حرکت می‌باشد، امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) هم همچون خورشید در جریان است.
همان‌طور که هر عالمی به خورشید نیاز دارد، همه عالمیان نیز به وجود و حضور امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) نیاز دارد.
به
حس و
وجدان به دست می‌آید که اگر
نور خورشید نبود، زمین در
ظلمت و
تاریکی فرو می‌رفت و هیچ فرد یا افرادی ذی‌حیات وجود نداشت. هم‌چنین اگر «خورشیدهای درخشان فلک انسانیت» نبود، ظلمت و
ظلالت و تاریکی و
جهل و نادانی سراسر
عالم را فرا می‌گرفت.
اکنون برخی
روایات درباره الشموس الطالعه بیان می‌شود:
از
جابر انصاری روایت شده که روزی
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) پس از
نماز صبح که ما با او نماز صبح را به
جماعت خواندیم، روی به ما کرد و فرمود: ای مردم! کسی که خورشید را از دست داد (خورشید
غروب کرد) باید متمسک به ماه شود و (از نور ماه استفاده کند) و کسی که ماه را هم از دست داد، باید از دو
ستاره فرقدان (دو ستاره قطبی) استفاده کند... گفتیم: یا
رسول الله!
شمس کیست؟ فرمود: من هستم؛ و در توضیح آن فرمود: خدای تعالی ما را همچون ستاره‌های درخشنده
آسمان قرار داد که چون ستاره‌ای غروب می‌کند، ستاره‌ای دیگر
طلوع می‌کند...» .
در روایتی که «الشموس الطالعه» را
تفسیر می‌کند، آمده است:
شیخ صدوق از
امام حسین (علیه‌السلام) روایت می‌کند که امام حسین (علیه‌السلام) فرمود: روزی به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) وارد شدم که
ابی بن کعب نزد ایشان بود. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) به من فرمود: آفرین بر شما یا ابا عبدالله! و‌ای کسی که زینت آسمان‌ها و زمین‌ها هستی!.
ابن ابی کعب عرض کرد: یا رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) غیر از شما چه کسی می‌تواند
زینت آسمان‌ها و زمین‌ها باشد و این چگونه است؟ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود: یا ابی! کسی که مرا به
حق به
نبوت برگزید،
حسین بن علی (علیه‌السلام) در آسمان‌ها معروف‌تر و بزرگ‌تر است، از آن‌چه که در زمین هست؛ چون در سمت راست
عرش الهی نوشته شده: «حسین (علیه‌السلام) چراغ
هدایت و
کشتی نجات است».
در جای دیگر در تفسیر «الشموس الطالعه»
روایت شده که:
امام علی (علیه‌السلام) فرمود: «امام خورشید درخشان بر
بندگان است. به
مقام او کسی را یارای چشم دوختن یا دست رساندن نیست».
از
امام موسی بن جعفر (علیه‌السلام) روایت شده که فرمود: «همانا امام در
زمین به منزله
ماه در
آسمان است و او بر همه اشیا آگاه می‌باشد».
در این‌جا خلاصه بحث را در چند شماره بیان می‌کنیم:
آن‌چه از
روایت، کتاب‌های شرح به
دعای ندبه و لحن خود
دعا بر می‌آید، «این الشموس الطالعه» خطاب به همه معصومین و
امامان (علیهم‌السلام) است.
خود
امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) به‌تنهایی یک امت است و این‌گونه خطابات در
فرهنگ قرآن شریف،
روایات و ادعیه فراوان است.
از طرفی امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) هم امام
انس و جن است و هم امام عالمیان و امام همه بشریت در هر عصر و مصری.
درست است که خطاب‌های این قسمت از دعا، خطاب به همه امامان (علیهم‌السلام) است، ولی از باب «کلهم نور واحد» و از باب این‌که اهداف همه
پیامبران و امامان واحد است، می‌توان به هر یک از معصومین (علیهم‌السلام) و از جمله امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) خطاب جمع آورد؛ چون امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) به‌تنهایی
وارث همه پیامبران و امامان (علیهم‌السلام) است و همسان قرآن در طول زمان جاری
می‌باشد و در هر عصر و مصری پیام‌رسان
اسلام است.
بنابراین ظاهر عبارت «این شموس الطالعه....» در دعای ندبه، خطاب به همه معصومین و امامان (علیهم‌السلام) است، در عین این‌که خطابات جمع نسبت به هر یک از امامان (علیهم‌السلام) به ویژه امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) بسیار پسندیده و در خور شأن است.
۱. ندبه و شادی، زمردیان، شرحی بر دعای ندبه.
۲. سند و شرح دعای ندبه، صبوری کاشانی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «خطابات جمع درباره امامان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۳/۰۸.
