جنت در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: قرآن، حدیث،
جنت.
پرسش: لغت،
قرآن و
حدیث، درباره جنت چه گفته‌اند؟
واژه «جنّت» در لغت عرب، از ریشه «جنن» به معنای «ستر (پوشیدگی و حفاظ داشتن)»، همان
باغ یا بستان است که
زمین آن، به سبب تراکم بسیار درختان یا گل‌ها، از دیده پوشیده می‌ماند.
ابن فارس در‌این‌باره می‌گوید:
الجیم و النون اصل واحد و هو السترو التستر... و الجنة البستان و هو ذاک لان الشجر بورقه یستر؛
جیم و نون، یک ریشه است و آن، پوشش و پوشاندن است... و جنّت،
بوستان است و چنین بودنش، برای این است که درختان، با برگ‌هایشان
[زمینی را
] می‌پوشانند.
همچنین، بستان و یا نخلستانی که پیرامون آن، محصور شده و درون آن از نظر، پنهان است، «جنّت» نامیده می‌شود.
برخی از لغت‌شناسان بر این باورند که واژه «جنّت» در کلام عرب، جز به باغی که در آن، درخت‌های
خرما و
انگور باشند، اطلاق نمی‌گردد و در غیر این صورت، «
حدیقه» گفته می‌شود.
در مقابل،
خلیل بن احمد فراهیدی، «جنّت» را به «حدیقه» تفسیر کرده است:
«الجنّة: الحدیقة، وهی بستان ذات شجر ونزهة؛
جنّت، حدیقه است، و حدیقه، بوستان دارای درخت و
تفرجگاه است.»
برخی از لغت‌شناسان، وجه نام‌گذاری جایگاه نیکوکاران در سرای جاوید به «جنّت» را کثرت درختان و سایه‌های آن می‌دانند
و برخی، مستور بودن نعمت‌های آن در این جهان برای ما.
گفتنی است که وجه دوم، از
پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز در پاسخ
یزید بن سلام (که از علّت نام‌گذاری
بهشت به «جنّت» از ایشان پرسید) نقل شده است:
«لانَّها جَنینَةٌ خیَرَةٌ نَقیَّةٌ و عندَ اللّهِ تَعالی ذکرُهُ، مَرضیَّةٌ.
برای این که بهشت، پوشیده،اندوخته، پاک و در نزد خدای بلندمرتبه، مورد رضایت است.»
علّامه مجلسی در تبیین جمله «لانَّها جَنینَة» می‌گوید:
«ای مستورة عن الخلق و لا یستر الا ما کان خیرة؛
یعنی از خلق، پوشیده است و جز اندوخته هم چیزی پوشیده نمی‌شود.»
راغب اصفهانی به هر دو وجه تسمیه اشاره کرده، می‌گوید:
«و الجنة کل بستان ذی شجر یستر باشجاره الارض، قال عزوجل: «لَقَد کَانَ لِسَبَاٍ فِی مَسْکَنِهِم آیَةٌ جَنَّتانِ عَن یَمینٍ وَ شِمالٍ»
«وَبَدَّلْناهُمْ بِجَنَّتَیْهِمْ جَنَّتَیْنِ»
«وَ لَولا اذْ دَخَلْتَ جَنَّتَکَ»
قیل: و قد تسمی الاشجار الساترة جنة، و علی ذلک حمل قول الشاعر: • من النّواضح تَسقی جنّة سحقا• و سمیت الجنة اما تشبیها بالجنة فی الارض وان کان بینهما بون، واما لستره نعمها عنّا المشار الیها بقوله تعالی: «فَلا تَعلَمُ نَفسٌ ما اخفِیَ لَهُم مِن قُرَّةٍ اعیُنٍ»
.
جنّت، هر بوستان دارای درختانی است که درختانش، زمین آن را می‌پوشانند.
خداوند (عزّوجلّ) فرموده است: «برای
سبائیان در محلّ سکونتشان، دو باغ در سمت چپ و راست بود»، «و دو باغشان را به دو باغی دیگر، تبدیل کردیم» و «چرا وقتی تو به باغت وارد شدی» گفته شده که به درختان پوشاننده
[ی زمین
] «جنّت» گفته می‌شود و بر همین نظر، این گفته شاعر حمل می‌شود: «از شتران آب‌کشی که باغ را به سختی، آب می‌دهند». بهشت، «جنّت» نامیده شده، یا به جهت شباهتی که میان باغ‌های زمین و بهشت وجود دارد، هرچند فاصله زیادی میان آنهاست و یا به خاطر پوشیده بودن نعمت‌های آن از ماست که در این گفته خدای بلندمرتبه، به آن اشاره شده است: «و هیچ کس از آن مایه شادمانی که برای ایشان اندوخته شده، خبر ندارد.»
امّا به نظر «
آرتورجِفْری»، ریشه واژه «جنّت»، آرامی یا سُریانی است که در این زبان‌ها تخصیص معنایی یافته و به معنای «پاداش نیکوکاران» بکار رفته است.
هورو ویتس، ریشه این واژه را از فرهنگ و
دین یهود می‌داند و آن را با ترکیب «gan eden (بهشت آسمانی)» که در
تورات بکار رفته، هم معنا می‌شمرد.
واژه «جنّت» و مشتقّات آن در قرآن، ۱۴۷ بار در چهار معنا بکار رفته است:
۱.
بهشت آدم، یعنی جایگاهی که وی و همسرش
حوّا، قبل از منتقل شدن به
دنیا در آن جا زندگی می‌کردند و از آسایش کامل، برخوردار بودند. (گفتنی است که درباره «بهشتِ آدم ابو البشر»، سه قول وجود دارد:
یک. همان بهشت دنیاست، دو. همان
بهشت موعود در
آخرت است، سه. همان بهشت در آسمان و جدا از بهشت موعود در آخرت است. به نظر می‌رسد که قول سوم، به صواب، نزدیک‌تر است و تقسیم‌بندی موجود در متن، بر همین قول، استوار است.)
۲.
بهشت دنیا، یعنی باغ و بستان‌هایی که در جهانِ پیش از مرگ وجود دارد.
۳.
بهشت برزخ، یعنی جایگاه ارواح نیکوکاران در جهان پس از مرگ.
۴. بهشت موعود در عالم آخرت. (در غالب ترجمه‌های فارسی قرآن از قرن چهارم تاکنون، برای این معنای «جنّت»، واژه «بهشت» را برابر نهاده‌اند، که واژه‌ای است دینی و در متون بازمانده از فارسی میانه و اوستایی، به معنای «بهترین زندگی» برای توصیف جهانی روحانی بکار رفته است. واژه «مینو» نیز اوستایی و هم معنا با جنّت و بهشت است.)
گفتنی است که در قرآن کریم، واژه «جنّت» در معنای نخست، شش بار،
در معنای دوم، ۲۵ بار،
(دو بار)؛
در معنای سوم، یک بار
و در معنای چهارم، ۱۱۷ بار
(دو بار)؛
به کار رفته است.
البتّه در قرآن، از بهشت موعود در عالم آخرت، با نام‌های دیگری نیز یاد شده است، مانند: «فردوس»، «دار السلام» و «دار المُقامه». در مجموع، در ۳۳۷ آیه قرآن،
با الفاظ گوناگون، به جایگاه نیکوکاران در آخرت، اشاره شده است.
در احادیث اسلامی، مفاهیم چهارگانه قرآنی «جنّت»، تفسیر و تبیین گردیده است.
سایت حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «جنت در قرآن» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۲/۱۱.
