جایگاه زن در سخن امام علی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: زن، امام علی (علیهالسلام)، جایگاه، حجاب، شئون اخلاقی.
پرسش: در
نامه ۳۱ نهجالبلاغه حضرت (درباره زن) میفرماید: «و ان استطعت ان لایعرفن غیرک فافعل؛ اگر میتوانی بهگونهای
زندگی کن که همسرت غیر تو را نشناسد، چنان کن» آیا این سخن توهین به زن (نمیباشد) و نیز آیا در قرن ۲۱ نیز باید آن را اجرا کرد؟
پاسخ: مراد
امیرالمؤمنین علی (علیهالسلام) از سخن مذکور، مربوط به مسائل
زناشویی و اخلاق فردی و خانوادگی و حفظ حجاب و شئون اخلاقی زندگی است نه مسائل سیاسی و اجتماعی. همچنین این سخن تأکیدی بر حمایت مرد از زن و حراست شوهر از همسر است، نه
توهین به او یا بیاحترامی به موقعیت اجتماعیاش. با توجه به این موارد، سخن حضرت نهتنها در گذشته قابل اجرا بوده، بلکه در عصر حاضر و آینده نیز همچنان قابل اجرا و مورد تحسین خواهد بود.
پرسش مطرح شده حاوی این مسئله است که آیا این سخن امیرالمؤمنین علی (علیهالسلام) «اگر میتوانی بهگونهای زندگی کن که همسرت غیر تو را نشناسد، چنان کن» معنایش محدود کردن کامل زن در خانه و به تعبیر دیگر زندانی کردن او در چهاردیواری زندگی
مرد است. آیا این طرز
تفکر توهین به زن محسوب نمیشود؟ ـ و اگر در گذشته چنین تصوری
اهانت نبوده، امروز (در قرن ۲۱ و قرن انفجار اطلاعات) میتوان چنین اندیشید و بدینگونه
عمل کرد؟ و آیا این طرز تفکر با ابدی بودن و
جاودانگی اسلام سازگار است؟
تهمتهای ناروایی که درباره مسئله
زن به
اسلام و رهبران الهی نسبت داده میشود میتواند ناشی از چند امر باشد:
ضعف بینش اسلامی و ناآگاهی از حقیقت و واقعیت
دین اسلام.
عدم درک آموزههای
دین و کلمات رهبران الهی (پیامبر و ائمه (علیهمالسلام)).
عناد با اسلام و تلاش برای تاریک جلوه دادن آموزههای آن.
اگر کسی به دور از شائبههای فوق، دیدگاه اسلام و امیرالمؤمنین علی (علیهالسلام) را نسبت به زن بررسی کند، هیچگاه تصور باطلی از زن نداشته و چنان سخن ناروایی را به اسلام و
رهبران الهی نسبت نخواهد داد؛ زیرا تاکنون هیچ اسلامشناس متعهد و منصفی باور غیر معقولی نسبت به زن پیدا نکرده و در اسلام سخنی برخلاف
فطرت و
عقل نیافته است. در
سیره پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) و
اهل بیت (علیهمالسلام) واگذاری مسئولیتهای مهم به
زنان در امور اجتماعی (از قبیل مسئولیت
تعلیم و تربیت، همکاری در امور
بهداشت و درمان، پشتیبانی از رزمندگان اسلام در جبهههای
حق، انجام
مناسک و عبادات اجتماعی (
حج و...)) وجود دارد.
نمادهایی از تفکر جاهلی از دورانهای گذشته (چه جامعه
عرب جاهل قبل از اسلام و چه پیآمدهای غلط فرهنگی در
ایران،
روم،
شام،
مصر و ...) در جوامع اسلامی و غیر اسلامی باقی مانده است که متأسفانه برخی مردم به آن دامن زده و به گمان خود به نحوی درصدد
مشروعیت بخشیدن به آنها هستند. از جمله این نمادهای غلط، باورهایی درباره زنان میباشد که در اسلام و آیینهای آسمانی جایگاهی ندارد؛ بلکه متفکران دینی همواره درصدد آسیبشناسی و آسیبزدایی نیز بودهاند.
از آنجا که زن نیز چون مرد موجودی پویا، متحرک و قابل
رشد و تکامل یا سقوط و تنزل میباشد، در اسلام در برابر امکانات موجود و نیازهای اساسی زن و مرد، مسئولیتها، وظایف، حقوق و تفاوتها و در نتیجه محدودیتهایی برای هر دوی آنها (
زن و مرد) در نظر گرفته شده است که این مسئله نهتنها با
عقل و فطرت بشر ناسازگاری ندارد، بلکه از دیدگاه عقل همین تفاوتها زمینهساز رشد و بالندگی زن و مرد در جامعه انسانی خواهد بود.
از دیدگاه اسلام زن باید در دو جایگاه مورد بحث و بررسی واقع شود: زن در جامعه و زن در
خانواده. در واقع از دیدگاه اسلام زن در برابر جامعه غیر از زن در برابر شوهر است. زن نیرویی است سرتاپا
عاطفه و آماده برای پرورش فرزندانش که مدل وظایف و مسئولیتها در این دو جایگاه با یکدیگر تفاوتهای اساسی بسیاری دارند؛ زیرا همان زنی که در جامعه
حق ندارد با نامحرمان با ناز و کرشمه سخن بگوید، باید در خانه خود را به انواع زینتها بیاراید و نهایت تلاش خود را برای
آرامش روانی و تأمین
بهداشت اخلاقی شوهر خود به کار بندد؛ چراکه شیرازه خانواده، بافتی متفاوت از شیرازه جامعه دارد که در هر جایی باید به شکلی خاص برنامهریزی و
عمل کرد.
با توجه به نکات فوق در پاسخ به پرسش مطرح شده باید توجه کرد که:
مقصود امیرالمؤمنین
علی (علیهالسلام) از این جمله که شوهر باید کاری کند که زنش غیر او را نشناسد، مربوط به مسائل
زناشویی و اخلاق فردی و خانوادگی است، نه حضور
زن در عرصههای سیاسی و اجتماعی؛ زیرا مهمترین نوع
آرامش که برای یک مرد در خانوادهاش متصور است، امنیت اخلاقی است.
پیام این سخن امیرالمؤمنین علی (علیهالسلام) همانند پیام
آیه ۵۹
سوره احزاب است که
خداوند به
پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) فرمود که به همسران و
دختران خود و به زنان
مسلمان بگو با حفظ حجاب اسلامی و پوشش کامل (استفاده از
چادر و
جلباب) بهانهای به دست مزاحمان ناباب و افراد بیماردل ندهند و با
حجاب خود حساب خود را از زنان آلوده جدا کنند.
اگر به بیانات امیرالمؤمنین علی (علیهالسلام) در همان نامه (قبل و بعد از جمله مورد سؤال) دقت شود، روشن میشود توجه خواهد کرد که این جمله مربوط به حفظ حجاب و شئون اخلاقی زندگی است نه مسائل سیاسی و اجتماعی.
پیام دیگر امیرالمؤمنین علی (علیهالسلام) در این سخن این است که زن مسلمان باید به گونهای محفوظ بماند که کسی غیر از شوهر، به کمالات، زیباییها و زینتهای زنانه او واقف نگردد. حتی اگر جامعه به
فساد و تباهی رویآورد، مرد باید مقدمات امنیت کامل اخلاقی در
خانواده را برای همسر و دخترانش فراهم کند تا خطری متوجه زنان نشده و بزهکاری دامنگیر آنان نگردد؛ زیرا
زن گوهری گرانبها در
زندگی مرد است که هیچ چیز از نظر
ارزش به آن نمیرسد و باید مانند گنجینهای ارزشمند و در معرض خطر از او حفاظت کند و حتی
دین به مرد اجازه داد که برای دفاع از ناموس کشته شود. پس این سخن تأکیدی بر حمایت مرد از زن و حراست شوهر از همسر است، نه توهین به او یا بیاحترامی به موقعیت اجتماعیاش.
با توجه به پاسخهای فوق، این سخن حضرت نهتنها در گذشته قابل اجرا بوده، بلکه در عصر حاضر و آینده نیز همچنان قابل اجرا و مورد
تحسین خواهد بود.
۱. مسئله حجاب، مرتضی مطهری.
۲. آیین همسرداری، ابراهیم امینی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «جایگاه زن در سخن امام علی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۴/۱۶.