تشدید جرم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: تشدید جرم، مجازات، جرم، مجرم.
پرسش: در آیینه قرآن، «تشدید جرم» در چه موارد و به چه معناست؟
پاسخ: تشدید جرم در
قرآن از راه بیان تشدید مجازات و در موارد زیادی بیان شده است.
برخورد با جرم و
مجرم نشانه
حیات جامعه است. در فرهنگ قرآنی، برخورد با مجرم و جلوگیری از
جرم نشان از این است که آن جامعه، جامعه زنده و خردورز است؛ چنان‌که می‌فرماید: «ای افرادی که
ایمان آورده‌اید! حکم قصاص در مورد کشتگان بر شما نوشته شده است... و برای شما در قصاص حیات و
زندگی است ای صاحبان خرد، تا شما
تقوا پیشه کنید»؛
زیرا اگر قصاص و برخورد با مجرم در جامعه وجود نداشته باشد، افراد سنگدل احساس
امنیت می‌کنند و جان مردم بی‌گناه به
خطر می‌افتد و در ثانی مایه حیات قاتل است؛ چراکه او را از فکر آدم‌کشی تا حد زیادی باز می‌دارد و... .
فرق جرم در
قرآن با جرم در جامعه‌شناسی: از نظر اجتماعی، جرم آن است که باعث اختلال
نظم و نظام در جامعه می‌شود. طبعاً مجرم کسی است که این اختلال را ایجاد می‌کند؛ ولی از نظر قرآن علاوه بر جرم‌های اجتماعی مانند
ظلم و
ربا و
احتکار و عدم
عدالت در
بیت‌المال که منجر به عدم مساوات یا فقر اجتماعی می‌شود و کلیدی است برای
فحشا و آلودگی اجتماعی و در مرحله بعدی، کلیدی برای
کفر و بی‌ایمانی در کارهایی که نقص روحی می‌آورد و باعث زیان و ضرر روحی به خود
انسان می‌شود: «قل ان الخاسرین الذین خسروا انفسهم».
زیان‌کاران واقعی آنان‌اند که خود زیان کرده‌اند؛ مانند
غیبت،
سوءظن،
حسادت، و کلاّ حدود الهی را زیر پا گذاشتن که در واقع ظلم به خود انسان است: «و من یتعدّ حدود الله فقد ظلم نفسه».
نیز جرم تلقی می‌شود و برای آن
مجازات یا تشدید مجازات در نظر گرفته نشده است.
بعد از نکات پیش‌گفته، پاسخ این است که «تشدید جرم» در قرآن با زبان تشدید مجازات (که نشان‌دهنده و کاشف از تشدید جرم است) بیان شده است و این تشدید مجازات گاهی از موارد زیر سرچشمه می‌گیرد:
موقعیت ممتاز افراد است؛ مانند:
آن‌چه در مورد
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) وارد شده است: «اگر ما تو را ثابت‌قدم نمی‌ساختیم، نزدیک بود کمی به آنها تمایل کنی و اگر چنین می‌کردی، «اذا لاذقتناک ضعف الحیوة و ضعف الممات» دو برابر مجازات (
مشرکان) در
حیات دنیا و دو برابر (مجازات آنها) را بعد از
مرگ، به تو می‌چشاندیم؛ سپس...»
یا آن‌چه در مورد
همسران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) آمده، «ای همسران پیامبر هر کدام از شما
عمل ناشایست آشکاری انجام دهد، «یضاعف لهاالعذاب»؛ مجازات او دو برابر خواهد شد و این بر
خداوند آسان است و هرکس از شما در پیشگاه
خدا و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)
خضوع کند و
عمل صالح انجام دهد،
پاداش او را دو چندان خواهیم داد و روزی بزرگوارانه‌ای را برای او آماده کرده‌ایم».
چنان‌که در
روایات هم داریم: «یغفر للجاهل سبعون ذنباً قبل ان یغفر للعالم ذنب واحدُ»؛ «خداوند از هفتاد
گناه جاهل می‌گذرد، پیش از آن‌که از یک گناه
عالم بگذرد».
گاهی به خاطر موقعیت مکانی است؛ مثل
مسجدالحرام و
مکه و
مسجدالنبی و... که صید در این مکان‌ها، یا خلاف دیگر، جرم مضاعف و جزای بیش‌تری دارد.
گاهی تکرار عمل، تشدید جرم، و به دنبال آن تشدید مجازات را در پی دارد؛ مثل تکرار صید در
مکه، و...: «ولی هر کس تکرار کند خداوند از او (علاوه بر
کفاره، و یا در
آخرت)
انتقام می‌گیرد.
گاهی به جهت زمان، مثل ارتکاب جرم در ماه‌های حرام
یا ماه مبارک رمضان و یا شب جمعه و...
گاهی به خاطر سنگینی جرم است؛ مثل محاربه با خدا و رسول،
جنگ و
قتل عمد و غارت و
تبعید مؤمنین و متدینین،
تبعیض در احکام الهی و...: «برای کسی از شما که این
عمل را انجام دهد، جز رسوایی در این
جهان چیزی نخواهد بود، و
روز رستاخیز «یردون الی اشّد العذاب»، به شدیدترین عذاب‌ها گرفتار می‌شوند».
و همچنین مجازات
هم‌جنس‌گرایی، به خاطر شنیع بودن عمل، جرم سنگینی است و تشدید دارد.
و یا زنای با محارم یا
تجاوز به
عنف و
جبر که حکمش اعدام است.
برخورداری مجرم از امکاناتی که جا نداشته، این جرم از او صادر شود؛ مثل زنای محصن، یا محصنه که با داشتن همسر قانونی و تحت الاختیار، این جرم صادر شود، حکمش اعدام است.
و همچنین حد
سرقت، با تحقق هفت شرط از جمله این‌که قحط‌سالی که مردم گرسنه‌اند و راه به جایی ندارند، نباشد، جاری می‌شود.
نتیجه این شد که تشدید جرم در
قرآن در موارد زیادی بیان شده است، آن هم از طریق بیان تشدید مجازات، پس می‌توان گفت تشدید جرم برمی‌گردد به تشدید مجازات.
۱. قانون مجازات اسلامی، جهانگیر منصوری، تمام کتاب، تهران، نشر دیدار، ۱۳۷۸، ش.
۲. تفسیر نمونه، آیت‌الله مکارم شیرازی و همکاران، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چ ۲۰، ۱۳۷۱، ج۴، ص۳۷۶، ۳۹۲، ج۱۴، ص۳۶۵، ۴۱۷.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تشدید جرم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۱۱.
