• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تسلسل شک

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: شک، تسلسل، محال.
پرسش: چرا ابن سینا می‌گوید: تسلسل شک محال است؟ سخن ابن سینا: اگر سوفسطایی گویند که شک داریم به آنها گفته می‌شود که آیا به شک خودتان علم دارید یا به آن هم شک دارید، اگر گفتند که شک داریم باز می‌گوییم که به شک خود علم دارید یا نه و همین طور تا بی نهایت اگر شک آنها ادامه داشته باشد که این می‌شود تسلسل و محال است.
پاسخ: دلیل بطلان تسلسل این است که مستلزم اجتماع نقیضین است. و در این جا (تسلسل در شک) نیز مستلزم اجتماع نقیضین است؛ زیرا نتیجه سخن سوفسطی این است که با این که به وجود هیچ شکی نمی‌توان باور داشت، در عین حال سلسله بی نهایتی از شک‌ها وجود دارد و این همان اجتماع نقیضین است.





منظور از تسلسل در اصطلاح فلسفه ، ترتب امور نامتناهی است. فلاسفه تسلسلی را محال می‌دانند که حلقات آن دارای ترتب حقیقی و اجتماع در وجود باشند. به بیان دیگر؛ تسلسل در اصطلاح فلسفه یعنی ترتب و ادامه سلسله علت و معلول تا بی نهایت. و بالاخره اموری که در ترتب وجودی به یکدیگر پیوسته باشند.
در نگاه اول این پرسش به ذهن می‌آید که بنابر تعریف تسلسل در فلسفه، شک‌های متعاقب و پشت سرهم که سوفسطی بدان معتقد است داخل در تسلسل فلسفی باطل نیست؛ زیرا تسلسلی باطل است که به صورت ترتب باشد؛ یعنی بین حلقات، رابطه علت و معلول برقرار باشد، در حالی که بین شک‌های متعاقب و پشت سرهم رابطه علت و معلول برقرار نیست.


اما با مقداری دقت می‌توان به چند گونه، بطلان تسلسل در شک را بیان کرد:

۲.۱ - وجود شرایط بطلان تسلسل

در تسلسل در شک نیز همان شرایط تسلسل باطل موجود است؛ یعنی سلسله بی نهایتی از شک وجود دارد که به نوعی بر هم توقف دارند؛ زیرا هر شک وابسته به دو احتمال اثباتی و سلبی است؛ یعنی در دیدگاه شک کننده هر یک از دو طرف سلب و اثبات ممکن الوقوع است، در غیر این صورت، شک به یک جاده یک طرفه تبدیل می‌شود و دیگر شک نخواهد بود. بر این مبنا، باید در دیدگاه شک کننده، هر یک از دو طرف اثبات و سلب ممکن الوقوع باشد؛ یعنی او به دو گزاره - «طرف اثباتی ممکن الوقوع است» و «طرف سلبی ممکن الوقوع است» - مطمئن باشد و به محتمل بودن هر یک از آنها یقین داشته باشد؛ زیرا اگر به جای اطمینان و یقین، به هر یک از دو گزاره فوق شک داشته باشد، گرفتار یک تسلسل بی پایان خواهد شد، مثلا اگر به گزاره «طرف اثباتی ممکن الوقوع است» شک داشته باشد، خود این شک به دو احتمال اثباتی و سلبی قبلی وابسته خواهد شد؛ یعنی در دیدگاه او ممکن الوقوع بودن طرف اثباتی و ممکن الوقوع نبودن آن هر دو محتمل خواهد بود. بنابراین، احتمال اثباتی اول، خود به دو احتمال اثباتی و سلبی قبلی وابسته خواهد شد و چون، طبق فرض، هر احتمالی خود امری غیر یقینی و مشکوک است، باز برای هر احتمال قبلی به دو احتمال سلبی و اثباتی قبل‌تری نیاز خواهد شد و به همین صورت این زنجیره تا بی نهایت پیش خواهد رفت و گرفتار یک تسلسل محال خواهیم شد.
معنای این سخن آن است که برای شک در یک گزاره، باید به بی نهایت گزاره قبلی شک داشته باشیم و بی نهایت احتمال سلبی و اثباتی را تعقل کنیم و این چیزی است که با محدودیت‌های ذهنی ما ناشدنی است؛ بنابراین، شک بدون یقین، ناشدنی و ناممکن خواهد بود و این همان ادعای ما است که هر شک به یقین وابسته است و آن، یقین به ممکن الوقوع بودن طرف اثباتی و سلبی گزاره مشکوک است.


بیان دیگر این که دلیل بطلان تسلسل این است که مستلزم اجتماع نقیضین است. و در این جا (تسلسل در شک) نیز مستلزم اجتماع نقیضین است؛ زیرا نتیجه سخن سوفسطی این است که با این که به وجود هیچ شکی نمی‌توان باور داشت، در عین حال سلسله بی نهایتی از شک‌ها وجود دارد و این همان اجتماع نقیضین است.


پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «تسلسل شک»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱/۱۶.    



جعبه ابزار