تخصیص آیه اصطفای مریم با روایت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مناقب،
حضرت زهرا،
قرآن کریم پرسش: با توجه به آیه ۴۲
سوره آل عمران در بیان اصطفای حضرت مریم بر نساء العالمین که به صورت
مطلق است و
تخصیص آن به استناد روایات
شیخ صدوق به قید دوران خویش:
اولا؛ آیا مشابه این موضوع، یعنی تخصیص آیه با روایت در موضوعات دیگر در
اهل سنت وجود دارد؟
ثانیا؛ آیا این
محاجه، یعنی استناد به حدیث در مقابل صریح آیه کامل است.
ثالثا؛ در قرآن کریم بیش از ۳۴ مرتبه نام
حضرت مریم با موضوعات مختلف برده شده که بعضا حاوی فضایلی است که در طول تاریخ بشریت نمی‌توان برای زن و یا حتی برای مرد دیگری سراغ داشت؛ مانند دیدار و گفتگو با
جبرییل، حمل
حضرت عیسی بدون
پدر، ارسال
غذای آسمانی به طوری که موجب شگفتی پیامبر خدا،
حضرت زکریا می‌شود و
تطهیر وی از سوی حضرت حق و... با این اوصاف آیا به صرف حدیث نقل شده که در هیچ یک از کتب اربعه نیست، می‌توان به افضلیت
حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) حکم داد؟
رابعا؛ چنان چه بتوان به استناد حدیث "فاطمه بضعه منی"که ظاهرا می‌توان تواتر لفظی آن را برای اهل سنت نیز اثبات نمود حکم به افضلیت حضرت زهرا نمود آیا این استدلال، یعنی استناد به روایت در مقابل صریح آیه کامل است؟
خامسا؛ آیا می‌توان گفت: "حضرت مریم سیده نساءالعالمین بعد از حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) است؟
پاسخ: با توجه به استعمالات واژه عالمین در
قرآن کریم و نظریات مفسران به دست می‌آید که این واژه تنها بر مردم یک بخش از زمان اطلاق می‌شود. همچنین موارد بسیاری در کتب
اهل سنت نیز یافت می‌شود که در آن، آیات با روایات تخصیص می‌خورد. نیز شواهد بسیاری از
تفاسیر اهل سنت و
شیعه وجود دارد که استفاده می‌شود برتری حضرت مریم (سلام‌الله‌علیها) بر زنان عالمیان انحصاری نیست، بلکه دست کم تعداد دیگری از زنان نیز همسان با او بر زنان عالمیان برتری دارند که با این بیان، انحصاری برای حضرت مریم (سلام‌الله‌علیها) باقی نمی‌ماند.
از این رو با توجه به این که معنای عالمین عام نیست و بر پایه استدلال صاحب
تفسیر کبیر چون
حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) در زمان حضرت مریم حضور نداشت؛ از این رو برتری حضرت مریم بر فاطمه زهرا ثابت نمی‌شود؛ و به اصطلاح فنی، اینکه فاطمه (سلام‌الله‌علیها) برتر از مریم (سلام‌الله‌علیها) باشد، تخصیص آیات قرآن نیست، بلکه حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) تخصصا از دایره شمول واژه "العالمین" خارج است.
با توجه به استعمالاتی که در قرآن شده و استفاده مفسران از آن استفاده می‌شود که تنها بر مردم یک بخش از زمان اطلاق می‌شود. (غیر از موارد خاصی که مثلا در مورد خدا به کار می‌رود و یا با قرینه؛ مانند «الحمد لله رب العالمین».
به عنوان نمونه به برخی از دیدگاه‌های مفسران اهل سنت اشاره می‌کنیم.
سیوطی در تفسیرش به نقل از
عبد الرزاق و
عبد بن حمید از
قتادة می‌گوید: برای هر زمانی عالمی هست.
فخررازی مفسر بزرگ
اهل سنت در توجیه این مطلب که آیه شریفه «و انی فضلتکم علی العالمین» شامل پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نمی‌شود، می‌گوید: برتری
بنی اسرائیل شامل کسانی می‌شود که در زمان آنان موجود بودند، اما پیامبر در آن زمان موجود نبود و زمانی که موجود نبود پس از عالمین شمرده نمی‌شود چون معدوم از عالمین نیست.
و نیز از
اسحق بن بشر و
ابن عساکر از
ابن عباس پیرامون آیه شریفه «و اصطفاک علی نساء العالمین»
نقل می‌کند: «و اصطفاک»، یعنی تو را انتخاب نمود و «علی نساء العالمین» یعنی بر جهانیان امت خودش.
اما این که آیا تخصیص آیه با روایت در اهل سنت نیز وجود دارد باید گفت موارد بسیاری در میان آنان وجود دارد که ما در ذیل تنها به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.
پیرامون آیه شریفه «و انی فضلتکم علی العالمین»
که خداوند به بنی اسراییل می‌فرماید: ما شما را بر عالمیان برتری دادیم کسی از مسلمانان تردید نمی‌کند که این آیه شخص پیامبر را شامل نمی‌شود در حالی که ظاهر این آیه عام است و تخصیصی نخورده است.
سیوطی در تفسیرش به نقل از عبد الرزاق و عبد بن حمید از قتادة پیرامون آیه شریفه «و انی فضلتکم علی العالمین»
می‌گوید: اینان بر عالمیانی که در آن زمان بودند برتری داشتند.
فخر رازی پیرامون این آیه می‌گوید: یعنی بر عالمیان زمان خودشان.
در رابطه با آیه شریفه «و اصطفاک علی نساء العالمین»
نیز دیدگاه برخی از مفسران اهل سنت را بیان می‌کنیم:
سیوطی در تفسیر آیه شریفه «علی نساء العالمین» نیز می‌گوید: یعنی از میان امت زمان خودش.
یکی دیگر از مفسران اهل سنت نیز می‌گوید: خداوند مادر عیسی (مریم) را برگزید و او را از هر پلیدی پاک گردانید و او را بر زنان زمانش برتری بخشید.
شواهد بسیاری از تفاسیر
اهل سنت و
شیعه وجود دارد که استفاده می‌شود برتری حضرت مریم (سلام‌الله‌علیها) بر زنان عالمیان منحصر به آن حضرت نیست، بلکه دست کم تعداد دیگری از زنان نیز همسان با او بر زنان عالمیان برتری دارند که با این بیان، انحصاری که توهم آن می‌رفت برچیده می‌شود؛ به عنوان نمونه تنها به یک مورد اکتفا می‌شود.
از
انس بن مالک نقل شده که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: برترین زنان عالم چهار نفر هستند: مریم دختر عمران،
آسیة بنت مزاحم همسر
فرعون ،
خدیجة بنت خویلد و فاطمة دختر رسول الله».
از این رو با توجه به نکاتی که با شواهد بیان شد و روشن شد که معنای عالمین عام نیست و بر پایه استدلال صاحب تفسیر کبیر چون حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) در زمان حضرت مریم حضور نداشت؛ از این رو برتری حضرت مریم بر آن حضرت، ثابت نمی‌شود؛ و به تعبیر فنی، برتری فاطمه (سلام‌الله‌علیها) بر مریم (سلام‌الله‌علیها)، تخصیصی بر آیات
قرآن نیست، بلکه حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) تخصصا از دایره شمول واژه "العالمین" موجود در آیات خارج است.
از آن جایی که روایات مبین و مفسر قرآن هستند که از آن به
ثقل اصغر تعبیر می‌شود، روایات در تفسیر و تبیین آیه شریفه، حضرت مریم (سلام‌الله‌علیها) را برترین زنان زمان خودشان و حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) را برترین زنان از اولین تا آخرین می‌دانند.
اکنون به چند نکته فرعی که در پرسش مطرح شده اشاره می کنیم.
اگر نام فرد یا گروهی بیش از دیگران در قرآن مورد استفاده قرار گرفته باشد، این لزوما به معنای برتری آن فرد و یا گروه بر دیگران نیست چنان که می‌بینیم واژه "
بنی اسرائیل" ۴۰ مرتبه در قرآن به کار رفته است در حالی که واژه مسلم (با مشتقات آن) تنها ۲۴ مورد استعمال شده است و نام دیگر پیامبران بیش از نام پیامبر ما در قرآن وجود دارد، اما با این وجود نه برتری بنی اسرائیل بر مسلمانان ثابت می‌شود و نه برتری دیگر پیامبران بر
رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) !
بر خلاف آنچه در پرسش مطرح شد، اولا: این حدیث به صورت «فاطمة سیدة نساء العالمین» در فقیه
و کافی
و تهذیب
که هر سه از
کتب اربعه شیعه‌اند آمده. ثانیا: مگر کتب روایی شیعه فقط همین‌ها هستند و غیر آنها اعتباری ندارند و اگر چنین بود پس چه نیازی به تالیف صدها جلد از کتاب‌های حدیثی دیگر بود که دیگران تالیف کرده‌اند.
مگر دیدار با
فرشته وحی و ارسال غذاهای آسمانی و... فقط برای
حضرت مریم (سلام‌الله‌علیها) اتفاق افتاد آیا بسیاری از پیامبران با فرشتگان خدا ملاقات نکردند و آیا خداوند برای
بنی اسرائیل غذاهای آسمانی نفرستاد؟ آیا بنی اسرائیلی که دریا برای عبورشان خشک شد، مدت‌های طولانی از غذای الاهی بهره بردند و... ، برتر و یا مساوی با حضرت مریم (سلام‌الله‌علیها) بودند؟
کسانی که بر این باور هستند که
حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) بر حضرت مریم (سلام‌الله‌علیها) برتری دارد، نمی‌خواهند از شان و منزلت حضرت مریم (سلام‌الله‌علیها) بکاهند همان طور که اگر گفته شود مقام پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از مقام پیامبران پیشین (علیهم السّلام) بالاتر است، از مقام آنان کاسته نخواهد شد.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «تخصیص آیه اصطفای مریم با روایت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱/۳۱.
