• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تأدیبات صلاحیه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: تأدیبات صلاحیه، آراء محموده، مشهورات، حسن و قبح عقلی.

پرسش: معنای «تأدیبات صلاحیه» در لغت و علم منطق چیست؟

پاسخ:



ریشه و سه حرف اصلی «تأدیبات»، «ادب» است و ادب در لغت به این معانی آمده است: روش پسندیده، اخلاق نیکو، فضیلت، مردمی، و...
[۱] دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه «ادب».
[۲] فرهنگ فارسی معین، ذیل واژه «ادب».
و «تأدیبات» به معنای مقررات و قوانین کیفری نیز آمده است.
[۵] بستانی، فؤاد افرام، مهیار، رضا، فرهنگ ابجدی عربی ـ ارسی، ص۲۰۳، انتشارات اسلامی، تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.



«صلاحیة» از «صلاح» به معنای نیکی، ضد فساد و تباهی، مصلحت، شایسته و... است.
[۶] دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه «صلاح».



با توجه به معنای لغوی، «تادیبات صلاحیه»، یعنی روش‌ها و رفتارهای نیک و پسندیده‌ای که به مصلحت و صلاح مردم است، و فساد و تباهی در آن نیست.


اما مقصود از تأدیبات صلاحیه در اصطلاح منطق به شرح زیر است:

گاهی ادراک انسان مربوط به یک امر کلی است که در نتیجه، یا انسان حکم به حسن و نیکی یک کار می‌کند؛ چراکه کمالی برای نفس است؛ مانند علم و شجاعت و یا به جهت این که یک مصلحت عمومی (نوعی) در آن است؛ مانند مصلحتی که در عدل برای حفظ نظام و بقای نوع انسان وجود دارد. این ادراک، با قوه عقل -از آن جهت که عقل است - بوده و لذا مدح و ستایش همه عقلا را به دنبال دارد. و یا قبح و زشتی یک چیز را درک می‌کند به اعتبار این که نقصی برای نفس است؛ مانند جهل و نادانی، یا به دلیل این که مفسده‌ای عمومی در آن است؛ مثل ظلم، که در این موارد عقل - از آن جهت که عقل است - قبح و زشتی را درک می‌کند و مذمت و نکوهش همه عقلا را به دنبال دارد. لذا این ستایش و نکوهش؛ وقتی که همه عقلا به اعتبار مصلحت یا مفسده نوعی یا به اعتبار کمال و نقص نوعی بر آن متفق باشند، از احکام عقلیه می‌باشد و این احکام عقلیه همگانی، «آراء محموده» و «تادیبات صلاحیه» نامیده می‌شوند.
[۸] مظفر، محمدرضا، المنطق، ج۳، ص۳۴۲_ ۳۴۳، با تعلیق: فیاضی، غلامرضا، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، ۱۴۲۳ق.



با توضیحی که بیان شد، دلیل نام‌گذاری این آراء و احکام عقلی به تادیبات صلاحیه روشن شد؛ یعنی گزاره‌هایی مانند «عدالت‌ورزی خوب است»، نزد مردم و عقلا جزو رفتارهای نیک و شایسته شمرده می‌شود و مورد پذیرش آنهاست. لذا حسن و خوبی آن درک می‌شود و همین است معنای حسن و قبح عقلی‌ای که محل بحث و گفت‌وگو و اختلاف نظر میان اشاعره و عدلیه واقع شده است.
تادیبات صلاحیه، از قسم قضایای مشهورات هستند. و قضایای مشهورات، قضایایی هستند که میان مردم شهرت یافته است. کسانی که این امور نزدشان مشهور شده، گاه همه عقلا، گاه بیشتر ایشان و گاه گروه خاصی است. سبب شهرت یک قضیه یکی از این امور است: بدیهی بودن، فطری بودن، مصلحت عمومی نوع بشر، عادت افراد یک جامعه و عواطف احساسات و حالات خاص روحی. و عقل نیز به این اعتبار به آن حکم می‌کند.
[۱۰] رازی، قطب الدین، شرح مطالع الانوار فی المنطق، ص۳۳۴_ ۳۳۵، انتشارات کتبی نجفی، قم.
[۱۱] ابو نصر فارابی، المنطقیات، ج۱، ص۱۹، با تحقیق و مقدمه: دانش‌پژوه، محمدتقی، مکتبة آیت‌الله المرعشی، قم، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.



۱. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه «ادب».
۲. فرهنگ فارسی معین، ذیل واژه «ادب».
۳. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۲، ص۵، تحقیق:حسینی، سید احمد، کتاب‌فروشی مرتضوی، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.    
۴. واسطی زبیدی، محب‌الدین سیدمحمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، ج۲، ص۱۲، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.    
۵. بستانی، فؤاد افرام، مهیار، رضا، فرهنگ ابجدی عربی ـ ارسی، ص۲۰۳، انتشارات اسلامی، تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.
۶. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه «صلاح».
۷. واسطی زبیدی، محب‌الدین سیدمحمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، ج۶، ص۵۴۸.    
۸. مظفر، محمدرضا، المنطق، ج۳، ص۳۴۲_ ۳۴۳، با تعلیق: فیاضی، غلامرضا، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، ۱۴۲۳ق.
۹. مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، ج۲، ص۲۸۰، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۳۰ق.    
۱۰. رازی، قطب الدین، شرح مطالع الانوار فی المنطق، ص۳۳۴_ ۳۳۵، انتشارات کتبی نجفی، قم.
۱۱. ابو نصر فارابی، المنطقیات، ج۱، ص۱۹، با تحقیق و مقدمه: دانش‌پژوه، محمدتقی، مکتبة آیت‌الله المرعشی، قم، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
۱۲. سجادی، سید جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، ج۳، ص۱۶۸۶، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش.    



پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «تأدیبات صلاحیه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱/۱۶.    



جعبه ابزار