تأدیبات صلاحیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: تأدیبات صلاحیه، آراء محموده، مشهورات، حسن و قبح عقلی.
پرسش: معنای «تأدیبات صلاحیه» در لغت و علم منطق چیست؟
پاسخ:
ریشه و سه حرف اصلی «تأدیبات»، «ادب» است و
ادب در لغت به این معانی آمده است: روش پسندیده،
اخلاق نیکو، فضیلت، مردمی، و...
و «تأدیبات» به معنای مقررات و قوانین کیفری نیز آمده است.
«صلاحیة» از «صلاح» به معنای نیکی، ضد
فساد و تباهی،
مصلحت، شایسته و... است.
با توجه به معنای لغوی، «تادیبات صلاحیه»، یعنی روشها و رفتارهای نیک و پسندیدهای که به مصلحت و صلاح مردم است، و
فساد و تباهی در آن نیست.
اما مقصود از تأدیبات صلاحیه در اصطلاح
منطق به شرح زیر است:
گاهی ادراک
انسان مربوط به یک امر کلی است که در نتیجه، یا انسان
حکم به حسن و نیکی یک کار میکند؛ چراکه کمالی برای نفس است؛ مانند
علم و
شجاعت و یا به جهت این که یک مصلحت عمومی (نوعی) در آن است؛ مانند مصلحتی که در
عدل برای
حفظ نظام و بقای نوع انسان وجود دارد. این ادراک، با قوه
عقل -از آن جهت که
عقل است - بوده و لذا
مدح و ستایش همه عقلا را به دنبال دارد. و یا قبح و زشتی یک چیز را درک میکند به اعتبار این که نقصی برای نفس است؛ مانند
جهل و نادانی، یا به دلیل این که مفسدهای عمومی در آن است؛ مثل
ظلم، که در این موارد عقل - از آن جهت که عقل است - قبح و زشتی را درک میکند و مذمت و نکوهش همه عقلا را به دنبال دارد. لذا این ستایش و نکوهش؛ وقتی که همه عقلا به اعتبار مصلحت یا مفسده نوعی یا به اعتبار
کمال و نقص نوعی بر آن متفق باشند، از
احکام عقلیه میباشد و این احکام عقلیه همگانی، «آراء محموده» و «تادیبات صلاحیه» نامیده میشوند.
با توضیحی که بیان شد، دلیل نامگذاری این آراء و احکام عقلی به تادیبات صلاحیه روشن شد؛ یعنی گزارههایی مانند «
عدالتورزی خوب است»، نزد مردم و عقلا جزو رفتارهای نیک و شایسته شمرده میشود و مورد پذیرش آنهاست. لذا حسن و خوبی آن درک میشود و همین است معنای حسن و قبح عقلیای که محل بحث و گفتوگو و اختلاف نظر میان
اشاعره و
عدلیه واقع شده است.
تادیبات صلاحیه، از قسم قضایای مشهورات هستند. و قضایای مشهورات، قضایایی هستند که میان مردم
شهرت یافته است. کسانی که این امور نزدشان مشهور شده، گاه همه عقلا، گاه بیشتر ایشان و گاه گروه خاصی است. سبب شهرت یک قضیه یکی از این امور است: بدیهی بودن، فطری بودن، مصلحت عمومی نوع
بشر، عادت افراد یک
جامعه و عواطف احساسات و حالات خاص روحی. و عقل نیز به این اعتبار به آن حکم میکند.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «تأدیبات صلاحیه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱/۱۶.