• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بوسیدن دست

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: بوسیدن، دست، پیشانی، علما.

پرسش: لطفاً دو حدیث شریف زیر را از لحاظ صحت و سقم مورد بررسی قرار دهید؟
حدیث یک: «هرگز نباید کسی دست دیگری را ببوسد، چه دست‌بوسی به منزله پرستش است».
حدیث دوم: «و تنها پیشانی پیشوایان را می‌توان بوسید» در حال حاضر که دست علما را می‌بوسند، چه حکمی دارد؟

پاسخ: بوسیدن دست پیغمبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) یا امام (علیه‌السلام) قطعاً بدون اشکال و بلکه از اعمال با فضیلت است و از نشانه‌های عشق و ایمان به حضرت می‌باشد.
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده که بوسیده نشود یا نمی‌شود سر و دست کسی جز پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) یا کسی که در بوسیدن او پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) اراده شده باشد».
علامه مجلسی، ائمه (علیهم‌السلام)، سادات و علما را جزو کسانی دانسته است که در بوسیدن آن‌ها پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) اراده می‌شود و در مورد علت دخول علمای عامل و هدایتگر مردم که قول و عملشان با هم موافق باشد، حکم را این می‌داند که علما ورثه‌ انبیا هستند. البته این‌که گفته شد بوسیدن دست عالم جایز است، منظور این نیست که دست هر عالم یا عالم‌نما را می‌توان بوسید؛ بلکه دست عالم عامل اهل تقوا و زاهد را می‌شود بوسید.


همان‌گونه که می‌دانید در مورد احترام به پدر و مادر و بزرگان و کسانی که در اسلام ریش خود را سپید کرده‌اند، توصیه‌ زیادی شده است که از جمله می‌فرمایند: «وقِّروا کبارَکم؛
[۱] شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا (علیه‌السلام)، ج۲، ص۲۶۵، ح ۵۳، بیروت، مؤسسة اعلمی مطبوعاتی، چاپ اول، سال ۱۴۰۴.    
به بزرگان خود احترام کنید»، در حقیقت احترام به دیگران، نشانه‌ شخصیت و بزرگ‌منشی احترام‌کننده است.

دو حدیث مذکور را ابن شعبه حرانی در کتاب تحف العقول بدون ذکر سند چنین نقل کرده:
ـ و قال (علیه‌السلام): «لا یقبل الرجل ید الرجل، فانّ قبلة یده کالصلاة له؛ هرگز نباید کسی دست دیگری را ببوسد، چه دست‌بوسی به منزله پرستش است»

ـ و قال (علیه‌السلام): «...و قبلة الامام بین عینیه؛ و تنها پیشانی پیشوایان را می‌توان بوسید».
[۲] حرانی، ابن شعبه، تحف العقول، ص۴۵۰، قم، مؤسسة نشر اسلامی، جامعة مدرسین، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.    


در اصطلاح حدیث‌شناسی این چنین روایت را مرسله می‌نامند که از درجه اعتبار ساقط است؛ پس نمی‌توان برای اثبات مطلبی به این دو حدیث استناد و استدلال کرد.

ولی محدث بزرگوار جهان تشیع مرحوم ثقة الاسلام کلینی در کتاب شریف کافی دو حدیث مشابه را با ذکر سند نقل می‌کند که در بین رواتِ یکی از آن‌ها فردی است که مورد اعتماد نیست؛

۳.۱ - حدیث اول

حدیث اول کافی چنین است:
«علی بن مزید صاحب السابری قال: دخلت علی ابی‌عبدالله (علیه‌السلام) فتناولت یده فقبلتها، فقال: اما انها لا تصلح الاّ لِنَبٍّی او وصی نبی؛
[۳] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص۱۸۵، ح ۳، دارالکتب الاسلامیه آخوندی، چاپ چهارم، ۱۳۶۵.    
علی بن مزید می‌گوید: خدمت امام صادق (علیه‌السلام) رسیدم و دست آن حضرت را بوسیدم، امام (علیه‌السلام) فرمودند: آگاه باش که بوسیدن دست کسی صحیح نیست؛ مگر دست پیامبر یا وصی پیامبر».

۳.۲ - حدیث دوم

و حدیث دوم چنین است:
«رفاعة بن موسی عن ابی‌عبدالله (علیه‌السلام) قال: لا یقبل راس احد و لا یده الا ید رسول الله (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) او من ارید؛ به رسول الله (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم)
[۴] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص۱۸۵، ح ۲، دارالکتب الاسلامیه آخوندی، چاپ چهارم، ۱۳۶۵.    
رفاعه روایت می‌کند از امام صادق (علیه‌السلام) که آن حضرت فرمودند: سر و دست کسی را نباید بوسید، مگر دست پیامبر خدا (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم)، یا کسی که می‌بوسد».
منظورش از بوسیدن سر و دست او، احترام به رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) باشد.

با بررسی اسناد این دو روایت معلوم می‌شود که حدیث اول ضعیف است؛ چون که علی بن مزید سابری توثیق نشده است.

حدیث دوم سندش صحیح است.

علامه بزرگوار مجلسی بعد از نقل حدیث اول کلینی می‌فرماید: این روایت دلالت دارد بر این‌که بوسیدن دست غیر معصوم ممنوع است؛ ولی این خبر علاوه بر این‌که مجهول است، صریح در حرام بودن نیست؛ بلکه ظاهر آن دلالت بر کراهت دارد.
[۵] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۳، ص۳۹، بیروت، مؤسسة الوفاء، چاپ دوم، سال ۱۴۰۳ق.    


و بعد از ذکر حدیث دوم در ضمن بیانی می‌نویسد: منظور از واژه «من» به اجماع فقها، امامان معصوم (علیهم‌السلام) هستند و هم‌چنین سادات و علما را هم شامل می‌شود که در این قسم اختلاف است؛ گر چه در کلام اصحاب ما ندیدیم کسی تصریح به حرام بودن کند.
[۶] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۳، ص۳۷، بیروت، مؤسسة الوفاء، چاپ دوم، سال ۱۴۰۳ق.    


لازم به ذکر است که با توجه به عرف و متون فقهی، بوسیدن دست دیگران چند نوع است:

۸.۱ - برای طمع

یکی این‌که بعضی‌ها دست سرمایه‌داری را می‌بوسند به طمع مال او، که این عمل ناپسند است.

۸.۲ - برای محبت

نوع دیگر برای محبت است؛ مثل بوسیدن دست والدین، دست فرزند خردسال خود یا بوسیدن فرزندان مؤدب دست پدر و مادر خود را که جایز است و عملی پسندیده است و جز متشرعان آن را انجام می‌دهند.

۸.۳ - برای تقدس

یک قسم دیگر جنبه تقدس دارد؛ مثل بوسیدن دست پیغمبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) یا امام (علیه‌السلام) که قطعاً بدون اشکال و بلکه از اعمال با فضیلت است و از نشانه‌های عشق و ایمان به حضرت می‌باشد.

۸.۴ - حدیثی از امام صادق

در بحار الانوار از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده که حضرت فرمودند: «لا یقبل راس احد و لا یده الاّ رسول الله (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) او من ارید به رسول الله (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم)؛ یعنی بوسیده نشود یا نمی‌شود سر و دست کسی جز پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) یا کسی که در بوسیدن او پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) اراده شده باشد».

۸.۴.۱ - دیدگاه علامه مجلسی

مرحوم مجلسی پس از ذکر این روایت، ائمه (علیهم‌السلام) و سادات و علما را جزو کسانی دانسته است که در بوسیدن آن‌ها پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) اراده می‌شود و در مورد علت دخول علمای عامل و هدایتگر مردم که قول و عملشان با هم موافق باشد، حکم را این می‌داند که علما ورثه‌ انبیا هستند.
[۷] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۳، ص۳۷۳۸، بیروت، مؤسسة الوفاء، چاپ دوم، سال ۱۴۰۳ق.    


این‌که گفته شد بوسیدن دست عالم جایز است، منظور این نیست که دست هر عالم یا عالم‌نما را می‌توان بوسید؛ بلکه دست عالم عامل اهل تقوا و زاهد را می‌شود بوسید و به قول شاعر شیرین‌سخن حافظ شیرازی که گفته:
مبوس جز لب معشوق و جام می‌حافظ ••• که دست زهد فروشان خطاست بوسیدن.

۱. بحارالانوار، مرحوم محمدباقر مجلسی، ج۷۳، ص۳۸ و ۳۹، ناشر: مؤسسه الوفاء بیروت، چاپ دوم، سال ۱۴۰۳ق.
۲. بحر رائق ابن نجیم مصری حنفی، ج۸، ص۳۶۴، ناشر: محمدعلی بیضون، چاپخانه: دارالکتب العلمیه بیروت، سال ۱۴۱۸، چاپ اول.

۱. ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا (علیه‌السلام)، ج۲، ص۲۶۵، ح ۵۳، بیروت، مؤسسة اعلمی مطبوعاتی، چاپ اول، سال ۱۴۰۴.    
۲. ↑ حرانی، ابن شعبه، تحف العقول، ص۴۵۰، قم، مؤسسة نشر اسلامی، جامعة مدرسین، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.    
۳. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص۱۸۵، ح ۳، دارالکتب الاسلامیه آخوندی، چاپ چهارم، ۱۳۶۵.    
۴. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص۱۸۵، ح ۲، دارالکتب الاسلامیه آخوندی، چاپ چهارم، ۱۳۶۵.    
۵. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۳، ص۳۹، بیروت، مؤسسة الوفاء، چاپ دوم، سال ۱۴۰۳ق.    
۶. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۳، ص۳۷، بیروت، مؤسسة الوفاء، چاپ دوم، سال ۱۴۰۳ق.    
۷. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۳، ص۳۷۳۸، بیروت، مؤسسة الوفاء، چاپ دوم، سال ۱۴۰۳ق.    



سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «بوسیدن دست»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۳/۲۶.    



جعبه ابزار