برزخ در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: برزخ،
قرآن مجید. دنیا، عالم آخرت.
پرسش: دیدگاه قرآن را درباره برزخ و خصوصیات آن تشریح فرمایید؟
پاسخ: بهشت و دوزخ دیگری در عالم برزخ است که نمونه‌ای از بهشت و دوزخ
رستاخیز است؛ چنان‌که در
روایات امیر مؤمنان علی علیه‌السلام در مورد قبر وارد شده است: «قبر باغی از
باغ‌های بهشت است، نام حفره‌ای که حفره‌های برزخ».
درباره ویژگی‌های برزخ، به سه مورد اشاره می‌کنیم: أ. براساس روایات بسیار، هنگامی که انسانی را در
قبر گذاشتید، دو
فرشته از فرشته‌های الهی به نام‌های نکیر و منکر به سراغ او می‌آیند، و از اصول عقاید او،
توحید و
نبوت و
ولایت، و از چگونگی مصرف کردن عمر در طرق مختلف، و طریق کسب
اموال و مصرف آنها از او سؤال می‌کنند؛ ب. به نظر می‌رسد که فشار قبر اولین نقطه کیفرهای عالم برزخ است. و طبق روایات زیادی، وجود فشار قبر امری مسلم است؛ چنان‌که
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند: «هیچ مؤمنی نیست، مگر این‌که فشاری در قبر دارد»؛ ج. هم‌چنین
روایات متعددی نشان می‌دهد
روح هنگام انتقال به
عالم برزخ به‌کلی از دنیا بریده نمی‌شود؛ بلکه گهگاه با آن ارتباط برقرار می‌کند.
واژه برزخ در اصل به معنی چیزی است که در میان دو شیء حائل می‌شود و نمی‌گذارد به هم برسند.
به حسب اصطلاح به عالمی که میان
دنیا و عالم آخرت قرار گرفته است، برزخ گفته می‌شود. از
عالم برزخ به عالم ارواح،
عالم قبر، و
عالم مثالی (برزخ را عالم مثالی می‌گویند؛ چون مثل این عالم است؛ البته از لحاظ صورت و شکل، ولی از لحاظ ماده و خواص و خصوصیات فرق می‌کند.
) نیز تعبیر می‌شود.
از
آیات استفاده می‌شود که
انسان بعد از
مرگ و پیش از برپایی قیامت، دورانی زیاد در عالم قبر و
برزخ می‌گذراند:
«
وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلی یَوْمِ یُبْعَثُون»؛
... و پشت سر آنها برزخی است، تا روزی که برانگیخته می‌شوند.
آیه شریفه دلالت روشنی بر وجود چنین عالمی دارد و تنها آیه‌ای است که کلمه برزخ را به‌صراحت بیان نموده است.
پس مراد از این برزخ، عالم قبر است و مردم در آن عالم که
عالم بعد از مرگ است،
زندگی می‌کنند تا
قیامت برسد.
و تعبیر «الی یوم یبعثون» (تا روز قیامت)، گواه بودن برزخ میان
دنیا و آخرت است.
این
آیه مبارکه تنها وجود عالمی را به نام «برزخ» اثبات می‌کند، اما در آن،
حیات وجود دارد یا نه؟ ساکت است؛ ولکن از آیات دیگری استفاده می‌شود که در آن منشأ حیات واقعی برای انسان وجود دارد، که آن را بیان می‌نماییم.
ــ «
وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فی سَبیلِ اللَّهِ أَمْواتٌ بَلْ أَحْیاءٌ وَ لکِنْ لا تَشْعُرُون»؛
به آنها که در راه
خدا کشته شدند مرده مگویید؛ بلکه آنها زنده‌اند؛ ولی شما نمی‌فهمید.
آیه فوق از دلایل روشن اثبات
جهان برزخ است و به‌روشنی بر این‌که بعد از
زندگی دنیا، و قبل از قیامت
زندگی به نام «برزخ» هست،
دلالت می‌کند، و می‌رساند که
شهیدان در راه خدا پس از مرگ زنده‌اند؛ ولی زندگی و کیفیت آن برای ما قابل درک نیست.
پس آیه شریفه می‌تواند از ادله اثبات برزخ باشد، و هم دلیل بر وجود
حیات واقعی در آن
عالم است.
ــ «
قالُوا رَبَّنا أَمَتَّنَا اثْنَتَیْنِ وَ أَحْیَیْتَنَا اثْنَتَیْنِ فَاعْتَرَفْنا بِذُنُوبِنا فَهَلْ إِلی خُرُوجٍ مِنْ سَبیل»؛
آنها می‌گویند:
پروردگارا ! ما را دوبار میراندی و دوبار زنده کردی، اکنون به
گناهان خود معترفیم، آیا راهی برای خارج شدن از
دوزخ وجود دارد؟
در این‌که منظور از «دو بار میراند» و «دو بار زنده کردن» چیست؟
مفسران چندین تفسیر ذکر کرده‌اند که از میان همه این
تفاسیر، این
تفسیر مناسب است که منظور از دو بار، میراندن، مرگ در پایان
عمر و مرگ در پایان برزخ است؛ و منظور از دو مرتبه احیا، احیای برزخی و احیا در قیامت است.
در آیات قرآنی به
پاداش و
نعمت و عذاب جهان برزخ اشاره شده است؛ یعنی در برزخ نیز بهشت و دوزخ برزخی داریم که
شهیدان و
مؤمنان پیشرو در آن متنعم و طاغیان و کافران گرفتار عذابند.
نمونه بارز، پاداش شهیدان است که در
قرآن مجید آمده است: «
شهدا زنده‌اند و نزد پروردگارشان روزی داده می‌شوند»؛
البته روشن است که شهیدان خصوصیتی ندارند؛ چرا‌که
قرآن گروهی از صالحان و خاصان را همین‌طور از آنها شمرده است. (که صدیقین و شهدا و صالحان در کنار هم آورده شده است.)
با این
آیه شریفه که «
قیلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ قالَ یا لَیْتَ قَوْمی یَعْلَمُون»؛
درباره مجاهدی که جان بر کف به نام حبیب نجار
نازل شده است. مسلماً این بهشت،
بهشت جاویدان رستاخیز نیست؛ بلکه بهشت برزخی است؛ چون که بر طبق
آیات ورود در آن بهشت جاویدان رستاخیز، در قیامت پس از حساب محشر صورت خواهد گرفت و هنوز کسی داخل آن نشده است.
و یا در مورد عذاب و دوزخ برزخی،
خداوند متعال درباره طاغیان همچون آل‌فرعون می‌فرماید: «
مجازات دردناک آنها همان آتش است که هر صبح و شام بر
آتش عرضه می‌شوند، و روزی که قیامت بر پا می‌گردد و دستور می‌دهد، آل‌فرعون را در اشد
عذاب وارد کنید».
از آن‌جا که آیه شریفه می‌فرماید: که آنها صبح و شام بر آتش عرضه می‌شوند؛ اما در قیامت آنها را وارد و عذاب می‌کند، این به‌خوبی دلالت دارد که عذاب اول عذاب برزخی است که بعد از این
دنیا و قبل از قیام قیامت است، و کیفیت آن عرضه و نزدیکی به آتش دوزخ است، و عذاب دوم مربوط به دوزخ در روز رستاخیز است که هنوز کسی وارد آن نشده است.
و درباره
قوم نوح چنین آمده است: «
... اغرقوا فادخلوا ناراً...»؛
یعنی قوم نوح به خاطر خطاهای زیادی که داشتند غرق شدند و داخل آتش شدند.
مراد از این داخل
آتش شدن همان آتشی است که در برزخ است.
نتیجه بیان این آیات این شد،
بهشت و دوزخ دیگری در عالم برزخ است که نمونه‌ای از بهشت و دوزخ
رستاخیز است؛ چنان‌که در
روایات امیر مؤمنان
علی علیه‌السلام در مورد قبر وارد شده است: «قبر باغی از
باغ‌های بهشت است، نام حفره‌ای که حفره‌های برزخ».
در این‌جا برخی ویژگی‌های برزخ را بیان می‌کنیم:
از روایات بسیاری استفاده می‌شود هنگامی که انسانی را در
قبر گذاشتید، دو
فرشته از فرشته‌های الهی به نام‌های نکیر و منکر به سراغ او می‌آیند، و از اصول عقاید او، توحید و نبوت و ولایت، و از چگونگی مصرف کردن عمر در طرق مختلف، و طریق کسب اموال و مصرف آنها از او سؤال می‌کنند.
به نظر می‌رسد که فشار قبر اولین نقطه کیفرهای عالم برزخ است. و طبق روایات زیادی وجود فشار قبر امری مسلم است؛ چنان‌که
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند: «هیچ مؤمنی نیست، مگر این‌که فشاری در قبر دارد».
روایات متعددی وجود دارد که نشان می‌دهد
روح هنگام انتقال به
عالم برزخ به‌کلی از دنیا بریده نمی‌شود؛ بلکه گهگاه با آن ارتباط برقرار می‌کند.
محتوای یکی از
روایات این است که «افراد با
ایمان، و حتی افراد بی‌ایمان گهگاه به دیدار
خانواده خود می‌آیند.
مؤمنان تنها خوبی‌ها و خوشی‌های
خانواده خود را می‌بینند و خوشحال می‌شوند، و کافران تنها بدی‌ها و ناخوشی‌ها را و غمگین می‌شوند».
۱.
پیام قرآن، ناصر مکارم شیرازی، ج ۵، امیرالمؤمنین، قم.
۲.
المیزان، سید محمد حسین طباطبایی، ج ۱۵، مؤسسه الاعلمی، بیروت.
۳.
معاد، سید عبدالحسین دستغیب، دارالکتاب، قم.
۴.
معاد، محسن قرائتی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «برزخ در قرآن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۲/۱۲.
