• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

برخورد با بدرفتاری‌های دیگران

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: بدرفتاری، عفو، صبر، گذشت.

پرسش: در برابر بدرفتاری‌های دیگران چگونه برخورد کنیم؟

پاسخ: از آیات و روایات استفاده می‌شود که در برابر بدرفتاری‌های دیگران باید در مراحل اول با عفو و گذشت و برخورد شایسته رفتار کنیم؛ اما روایاتی نیز وجود دارد که برای عفو و گذشت، شرایطی خاص ذکر کرده؛ ازاین‌رو در غیر آن موارد باید در برابر بدرفتاری‌های دیگران، با جدیت و تصمیم قاطع برخورد کرد.
این نکته را نباید از نظر دور داشت که بسیاری از مشکلات را خود ما می‌سازیم؛ برای مثال به طرف مقابل بیش از حد ظرفیت خودش روی خوش نشان می‌دهیم و محبت می‌کنیم. همین مسئله سطح توقع او را بالا می‌برد و کمترین بی‌توجهی ما به او باعث می‌شود علیه ما موضع بگیرد. اصولاً بعضی انسان‌ها این‌گونه‌اند که محبت کردن و تواضع دیگران را نشانه خدمت‌گذاری افراد تلقی می‌کنند و وظیفه طرف مقابل می‌دانند و بعضی دیگر این کارها را نشانه شخصیت و ارزش افراد به حساب می‌آورند. رفتار با هر کدام از این‌ها باید مطابق با عکس‌العمل آن‌ها باشد تا به بدرفتاری منتهی نشود.
بعضی وقت‌ها خجالت یا اعتراض نکردن ما نسبت به بدرفتاری دیگران سبب تشدید رفتار آن‌ها می‌شود. در این موارد باید موضع خود را نمایان کرده و کم‌رویی و امثال آن را کنار گذاشت و به آن‌ها با صراحت، احترام متقابل و صمیمیت فهماند که از دستشان ناراحتیم.



ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که افراد آن درک‌های متفاوت، اخلاق گوناگون و طبع‌ها و مزاج‌های متفاوت از هم دارند، بنابراین طبیعی است که در برخوردها و روابط اجتماعی خویش با دیگران، شاهد برخوردها و رفتارهای نادرستی باشیم. در این‌گونه موارد نظر اسلام، این است که در برابر بدرفتاری‌های دیگران با عفو و گذشت برخورد کنیم. اساساً چگونه می‌توان در جامعه‌ای که رفتارهای متفاوت در آن مشاهده می‌شود، بدون صبر و روحیه گذشت زندگی کرد؟ کدام‌یک از ما عیبی نداریم؟ کدام‌یک از ما دوست نداریم عیب و رفتار ناپسند ما مورد گذشت از سوی دیگران قرار گیرد؟ کدام‌یک از ما دوست نداریم خدا او را ببخشد؟ اگر چنین است، پس باید مردم را ببخشیم و در برابر بدرفتاری‌های دیگران با روحیه گذشت، برخورد کنیم تا خدا ما را ببخشد. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «باید بخشش کنید و بدرفتاری‌های دیگران را نادیده بگیرید، آیا دوست نمی‌دارید خداوند شما را ببخشد و خداوند بخشنده و مهربان است». حال که پاسخ سؤال به طور کلی روشن شد و دانستیم که از نظر اسلام در وهله اول باید در برابر بدرفتاری‌های دیگران با عفو و گذشت برخورد کنیم، شایسته است پیرامون این اصل اخلاقی و موارد کاربُرد آن نکاتی را یادآور شد.


«عفو» که در آیات و روایات به آن توصیه شده، به معنی گذشتن از لغزش دیگران، بدی را با بدی پاسخ دادن، از حقی که بر گردن دیگران دارد، صرف‌نظر کردن و خطاکار را تبرئه کردن است.
بخشش، یکی از فضیلت‌های اخلاقی است که با فضایل دیگری مانند بردباری، صبر، فرو خوردن خشم (کظم غیظ)، ارتباط نزدیک دارد.


در سخنان گوهربار معصومان‌ (علیهم‌السلام) از عفو و گذشت بالاترین تعریف‌ها و تمجیدها شده است و از آن با عنوان‌های، صفت الهی، بهترین اخلاق دنیا و آخرت، محبوب‌ترین عمل انسان مؤمن پیش خدا و یکی از سنت‌های پیامبران ـ به‌ویژه پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و امامان معصوم (علیهم‌السّلام) ـ یاد شده است.

۳.۱ - حدیثی از امام صادق

امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: گذشت در هنگام توانایی از سنت‌های پیامبران است.

۳.۲ - حدیثی از پیامبر

پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود: «روش ما اهل‌ بیت این است که از کسانی که به ما ستم کرده‌اند، گذشت می‌کنیم».
[۱۰] حرانی، ابن‌شعبه، تحف العقول، ص۲۷.

شایسته است که همه ما خود را به این صفت پیامبران الهی و اهل ‌بیت پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) آراسته کنیم و در برابر بدرفتاری‌های دیگران با گذشت و بخشش برخورد کنیم؛ چون رفتارهای منفی و واکنش‌های مقابله‌ای باعث تضاد و تنش بیشتر در جامعه خواهد شد.


با توجه به این کارآیی مثبت عفو و گذشت، در برخی روایات، پاداش «گذشت»، معادل پاداش شهید معرفی شده‌ است.

۴.۱ - حدیثی از پیامبر خدا

پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمودند: کسی که خشمش را فرو خورَد و از برادر مسلمانش درگذرَد و نسبت به رفتار نامطلوب او بردباری نشان دهد، خداوند پاداش شهید به او عنایت فرماید».
گذشت در برابر بدرفتاری‌های دیگران، افزون بر آثار و برکات دنیایی که در روایات به آن اشاره شده (مانند سرافرازی و بزرگواری، پیروزی بر دشمن،
[۱۳] کلینی، محمد بن یعقوب، الاصول من الکافی، ج۸، ۱۹۵.
طولانی شدن عمر و...) پاداش فراوان الهی را نیز در پی دارد؛ از جمله: بخشش خداوند، شفاعت امامان (علیهم‌السلام)، داخل شدن به بهشت و ... .


اگرچه اسلام توصیه به عفو و بخشش کرده و به پیروان خود دستور داده است که بدرفتاری‌های دیگران را با عفو و گذشت پاسخ دهید، اما این راهکار در همه موارد کارآیی ندارد؛ بلکه در صورتی ارزشمند، سازنده و مفید است که در جای مناسب خود و نسبت به حقوقی باشد که انسان حق دارد از آن‌ها چشم بپوشد، در غیر این صورت، زیانِ گذشت بی‌جا و نامناسب گاهی بیش از سود آن است؛ بنابراین در موارد زیر، بدرفتاری‌های دیگران را با روحیه عفو و گذشت پاسخ دهید.

۵.۱ - عفو در حقوق شخصی

بدرفتاری‌های دیگران مربوط به حق شخصی باشد؛ اما در احکام الهی و حقوق عمومی جامعه، گذشت پسندیده نیست؛ مثلاً‌ کسی که با قوانین اجتماعی مخالفت کرده است، نمی‌توان با بخشش، تمام جرم‌های او را نادیده گرفت؛ بلکه به تصریح آیات و روایات، چنین اشخاصی باید مجازات شوند. هم‌چنین کسانی که امنیت جامعه را متزلزل می‌کنند یا با مواد مخدر جوانان را به نابودی می‌کشند و یا ترویج‌کننده فرهنگ بیگانه‌اند و در برابر نصایح و راهنمایی‌های دیگران بدرفتاری می‌کنند، این‌گونه افراد را نمی‌توان با چشم‌پوشی و گذشت، به حال خود رها کرد.

۵.۲ - گذشت سازنده

در صورتی می‌توانید بدرفتاری‌های دیگران را با عفو و گذشت پاسخ دهید که گذشت سازنده باشد؛ یعنی باعث بیداری لغزش‌کننده شود و او را از کار زشت و رفتار نامطلوبش، باز دارد؛ اما اگر کسی به سبب پستی‌ و فرومایگی بخواهد، از گذشت دیگران سوء‌استفاده کند، نسبت به چنین شخصی، گذشت پسندیده نیست.

۵.۲.۱ - حدیثی از حضرت علی

امام علی (علیه‌السلام) فرمودند: «عفو انسان فرومایه و پست به همان‌ اندازه موجب فساد است که عفو انسان بزرگوار موجب صلاح است».


از آیات و روایات استفاده می‌شود که در برابر بدرفتاری‌های دیگران باید در مراحل اول با عفو و گذشت و برخورد شایسته رفتار کنیم؛ اما روایاتی نیز وجود دارد که برای عفو و گذشت، شرایط خاصی ذکر کرده؛ ازاین‌رو در غیر آن موارد باید در برابر بدرفتاری‌های دیگران، با جدیت و تصمیم قاطع برخورد کرد.


این نکته را نباید از نظر دور داشت که بسیاری از مشکلات را خود ما می‌سازیم؛ برای مثال به طرف مقابل بیش از حد ظرفیت خودش روی خوش نشان می‌دهیم و محبت می‌کنیم. همین مسئله سطح توقع او را بالا می‌برد و کمترین بی‌توجهی ما به او باعث می‌شود علیه ما موضع بگیرد.اصولاً بعضی انسان‌ها این‌گونه‌اند که محبت کردن و تواضع دیگران را نشانه خدمت‌گذاری افراد تلقی می‌کنند و وظیفه طرف مقابل می‌دانند و بعضی دیگر این کارها را نشانه شخصیت و ارزش افراد به حساب می‌آورند. رفتار با هر کدام از این‌ها باید مطابق با عکس‌العمل آن‌ها باشد تا به بدرفتاری منتهی نشود.


بعضی وقت‌ها خجالت یا اعتراض نکردن ما نسبت به بدرفتاری دیگران سبب تشدید رفتار آن‌ها می‌شود.در این موارد باید موضع خود را نمایان کرده و کم‌رویی و امثال آن را کنار گذاشت و به آن‌ها با صراحت، احترام متقابل و صمیمیت فهماند که از دستشان ناراحتیم.


۱. فصلت/سوره۴۱، آیه۳۴.    
۲. اعراف/سوره۷، آیه۱۹۹.    
۳. حجر/سوره۱۵، آیه۸۵.    
۴. نور/سوره۲۴، آیه۲۲.    
۵. فیض کاشانی، ملامحسن، محجة البیضاء، ج۵، ص۳۱۸.    
۶. امام سجاد (علیه‌السلام)، صحیفه سجادیه، حسین انصاریان، دعای ۱۶.    
۷. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۱، ص۳۹۹.    
۸. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۳، ص۳۸۶.    
۹. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۱، ص۴۲۳.    
۱۰. حرانی، ابن‌شعبه، تحف العقول، ص۲۷.
۱۱. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۶، ص۳۶۳.    
۱۲. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۱، ص۴۰۱.    
۱۳. کلینی، محمد بن یعقوب، الاصول من الکافی، ج۸، ۱۹۵.
۱۴. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۵، ص۳۵۹.    
۱۵. نور/سوره۲۴، آیه۲۲.    
۱۶. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۵، ص۳۱۶.    
۱۷. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۹۲، ص۳۵۳.    




سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «برخورد با بدرفتاری‌های دیگران»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۰/۱۱.    







جعبه ابزار