امتحان با نقص ثمرات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امتحان،
انسان،
خداوند،
قرآن.
پرسش: منظور پروردگار از آزمایش انسان‌ها با نقص ثمرات (کم‌شدن محصولات) چیست؟ و مراد از کم بودن میوه در آیه ۱۵۵
سوره بقره را تبیین کنید؟
پاسخ: برخی از مفسران معتقدند؛ منظور از نقص ثمرات از بین رفتن میوه‌های درختان و کمبود
زراعت و گیاهان است؛ مؤمنان به دلیل درگیر بودن در نبردها و
جهاد با دشمن، از رسیدگی به باغ‌ها و مزارع باز می‌ماندند و یا به آفات و بلایای طبیعی محصولات آنان از بین می‌رفت.
برخی نیز می‌گویند؛ منظور از نقص ثمرات فرزندان است؛ زیرا فرزند میوه دل انسان است؛ و نقص فرزندان و کم‌شدن مردان و جوانان با
جنگ که در
آیه قبل مطرح شده مناسب‌تر است، تا نقص میوه‌های درختان.
عده‌ای برآنند که نقص ثمرات شامل هر گونه بهره‌های زندگی، اعم از کشت و زرع، میوه‌ها و فرزندان می‌شود که از آثار بهم خوردن
امنیت عادی و حالت بسیج عمومی،
دفاع و جهاد است.
یکی از سنت‌های
خدا در مورد
بشر این است که او را همواره مورد آزمایش قرار می‌دهد. این حقیقت از آیات متعدد قرآن استفاده می‌شود، از جمله آیه: «وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‌ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْاَمْوالِ وَ الْاَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرینَ»؛
بیقین همه شما را با چیزی از
ترس، گرسنگی، و کاهش در مال‌ها، جان‌ها و میوه‌ها، آزمایش می‌کنیم و بشارت ده به استقامت‌کنندگان.
این آیه می‌فرماید خداوند به مقداری از ترس نه ترس همیشگی، همچنین به مقداری از گرسنگی و مقداری از نقصان اموال و نفوس و ثمرات امتحان می‌کند. خداوند این نکته را از آن جهت یادآور شد که
مؤمنان، خود را برای تحمّل مشکلات و مشقت‌هایی که در راه کمک به
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پیش می‌آمد آماده کنند؛ علت ترس آن بود که دشمنانی از مشرکان همواره قصد اذیّت آنان را داشتند و علّت گرسنگی نیز آن بود که در نتیجه درگیر بودن با جهاد در راه خدا به
معاش و
اقتصاد آنها لطمه بزرگی وارد می‌آمد. گذشته از این حتی لازم بود برای تامین بودجه جهاد، از
مال خود
انفاق کنند.
در وجه
مصلحت و لطف این آزمایش‌ها دو دیدگاه وجود دارد:
کسانی که بعد از آنها به وجود می‌آیند هنگامی که با این نوع پیش آمدها و مشکلات برخورد می‌کنند بدانند که اینها دلیل پستی مقام انسان نیست؛ زیرا این امور برای
اصحاب پیامبر اسلام(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) که از لحاظ مقام و منزلت از آنها بالاتر بوده‌اند نیز پیش آمده است.
هنگامی که کفّار مشاهده کنند، مؤمنان در راه یاری پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در عین حال که با این نوع مشکلات و مشقت‌ها مواجه هستند، از یاری او صرف نظر نمی‌کنند، بلکه همچنان با جان و مال به پشتیبانی و یاری خود ادامه می‌دهند، از این جریان پی می‌برند که آنان
یقین و معرفت کامل به حقانیّت
دین اسلام پیدا کرده‌اند و همین موضوع موجب می‌گردد که خود کفّار نیز به
دین اسلام توجّه کنند و بالاخره در ردیف
مسلمانان درآیند.
گفتنی است که اولاً: امتحان الهی به دو صورت انجام می‌گیرد: گاهی با کمبودها و بلاها و گاهی با افزایش نعمت و خوبی‌ها، چنان‌که می‌فرماید: «وَ نَبْلُوکُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَیْرِ فِتْنَةً»؛
شما را به
شر و
خیر امتحان می‌کنیم.
منظور از شرّ، مصیبت‌ها و ناراحتی‌ها است که نمونه‌هایی از آن در آیه مورد بحث بیان شده است.و منظور از خیر نعمت‌های گوناگون؛ مانند
علم،
ثروت،
قدرت و...است.
ثانیاً: چنین نیست که امتحان الهی در طول عمر فقط یک‌بار صورت گیرد، بلکه همواره در زندگی تکرار می‌شود: «اَ وَ لا یَرَوْنَ اَنَّهُمْ یُفْتَنُونَ فِی کُلِّ عامٍ مَرَّةً اَوْ مَرَّتَیْنِ»؛
آیا نمی‌بینند که آنها سالی یک‌بار و یا دو بار امتحان می‌شوند؟
ثالثاً: امتحان الهی عمومی است و شامل همه افراد می‌شود و این یک قانون کلی است و استثنا ندارد؛ لذا همه افراد
بشر به نحوی مورد آزمایش قرار می‌گیرند.
خداوند حتی پیامبران خود را هم مکرر مورد امتحان قرار داد، آزمایش‌هایی به مراتب سخت‌تر از امتحان افراد معمولی است؛ مانند در آتش‌انداختن
حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام)، دستور به ذبح فرزندش
اسماعیل (علیه‌السّلام).
قرآن کریم می‌فرماید: «وَ لَقَدْ فَتَنَّا سُلَیْمانَ»؛
همانا
سلیمان را امتحان کردیم.
رابعاً: آمدن
پیامبران برای همه افراد چه آنهایی که
ایمان آورده‌اند و چه آنهایی که ایمان نیاورده‌اند، مایه امتحان است، ولی افراد با ایمان امتحان دیگری هم دارند. چنان‌که می‌فرماید: «اَ حَسِبَ النَّاسُ اَنْ یُتْرَکُوا اَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ»؛
آیا مردم گمان می‌کنند با گفتن این‌که ایمان آورده‌ایم رها می‌شوند و مورد امتحان قرار نمی‌گیرند؟
با توجه به آنچه که بیان شد، در
آیه مورد بحث طبق صریح قرآن، خداوند بندگان خود را با پنج چیز امتحان می‌کند: (البته این عدد برای حصر نیست، بلکه فقط از باب بیان نمونه است.ر.ک: پاسخ ۴۱۵۷.)
ترس، گرسنگی، کاستی در اموال، کاستی در جان‌ها و کاستی در میوه‌ها.
خداوند در این آیه مؤمنان را مورد خطاب قرار می‌دهد و اظهار می‌دارد که شما را با چیزی از این پنج مورد امتحان خواهیم کرد و با ذکر این مطلب آنها را برای مقابله با مشکلاتی که در پیش دارند آماده می‌کند تا بدانند که در جهت یاری پیامبر و
دین حق گرفتاری‌هایی خواهند داشت که همه آنها امتحان‌های خداوند است. آن‌گاه در پایان آیه به کسانی که در راه این مشکلات
صبر کنند مژده خیر می‌دهد. سپس به آنها یاد می‌دهد که به هنگام رسیدن بلا، از نظر روحی چه واکنشی نشان دهند.
شاید سرّ این‌که اولین مورد از چیزهایی که
انسان به سبب آن امتحان می‌شود ترس اعلام شده، نظر به همان ترس از فقدان یکی از این امور سه‌گانه (جان،
مال و فرزند) است که قبل از وقوع آنها انسان همیشه می‌ترسد که مبادا آسیبی به آنها برسد.
در مرتبه دوم گرسنگی است که در اثر
فقر پدید می‌آید.
مرتبه سوم نقص مال است که البته، فقدان مال بسیار ناگوار است، بویژه برای ثروت‌مندان هنگامی که دچار فقر گردند.
و در مرتبه چهارم آفات نفسانی است که از زخم خوردن در میدان نبرد و جهاد فی سبیل اللَّه است تا دچار شدن به بیماری‌ها.
اما در مورد پنجمین ابزار امتحان که نقص ثمرات باشد، و منظور از آن چیست، مفسران در مجموع چند احتمال مطرح کرده‌اند.
بعضی گفته‌اند مراد از نقص ثمرات، از بین رفتن میوه‌های درختان و کمبود
زراعت و گیاهان است.
و علّت نقصان میوه‌ها این بود که مؤمنان به دلیل اشتغال به جهاد و نبرد با دشمنان، از تعمیر باغ‌ها و مزارع باز می‌ماندند.
و یا آنکه مراد، تلف شدن محصولات به آفات و بلایای طبیعی و آسمانی است.
برخی می‌گویند: منظور از کاهش ثمرات، از دست‌دادن فرزندان است؛ زیرا
فرزند میوه دل
انسان است.
و چون نقص فرزندان و کم شدن مردان و جوانان با
جنگ که در آیه قبل مطرح شده، مناسب‌تر است تا نقص میوه‌های درختان.
برخی هم معتقدند؛ نقص ثمرات، شامل هر گونه بهره‌های زندگی؛ مانند کشت و زرع، میوه‌ها، فرزندان و...می‌شود که از آثار بهم خوردن
امنیت عادی و حالت بسیج عمومی و
دفاع و جهاد است. کسانی که باید نظامات
جهل و
ستم را واژگون کنند و زنجیرهای
اسارت را از ملل بردارند، باید از چنین آزمایش‌های سخت مانند پولاد آب دیده بیرون آیند و از دیگران خالص و متمایز گردند.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «امتحان با نقص ثمرات»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۷/۰۶.
