• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اطاعت زن از همسر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: اطاعت، زن، شوهر، استمتاع، ریاست.

پرسش: زن تا چه‌اندازه باید امر شوهر را اطاعت کند؟

پاسخ:




الگوهای فرهنگی در این زمینه متفاوت است. برخی فرهنگ‌ها مردسالار است و مردها را تصمیم‌گیرنده اصلی در زندگی می‌داند. وظیفه زن این است که از گفته‌های همسر خود اطاعت نماید. فرهنگ جدید ـ به خصوص فرهنگ غربی و گرایش فمینیستی ـ زن را محور زندگی قرار داده و دوشادوش مرد و یا حتی برتر از آن در سطح جامعه و محیط خانواده می‌داند. این دو گرایش، هر کدام آثار و پی‌آمدهای خاص خود را در سطح خانواده و محیط جامعه به دنبال داشته است. طبق نظریه اول، یک زن باید در همه کارها از شوهر اطاعت کند و اساساً تصمیم‌گیرنده در جامعه و خانواده مرد است؛ اما طبق نظریه دوم، زن می‌تواند مستقل باشد و از همسر اطاعت نکند یا حتی برعکس، همسر را به اطاعت از خود وا‌دارد.


تفاوت و اختلاف جسمی و روحی موجود میان زن و مرد بر کسی پوشیده نیست؛ حتی وجود این تفاوت نزد کسانی که قائل به تساوی حقوق زن و مرد هستند، واضح و غیر قابل انکار است.
دین مبین اسلام متناسب با تفاوت وجودی هر یک از زن و مرد، برنامه زندگی و چگونگی زیست اجتماعی و نیز حقوق و وظایف متناسب با روح و جسم هر دو قشر را معین و تبیین نموده است.

بی‌تردید مرد همواره مظهر قدرت، شجاعت، تعقل و زن کانون عطوفت، رحمت، احساس و محبت می‌باشد؛ اما مهم این است که از دیدگاه اسلام، نه آن صلابت، قدرت و تعقل علت تامه کمال و موجب رستگاری مرد است و نه آن رافت، رحمت، احساس و عاطفه صرفاً علت تامه در عدم رسیدن به کمال و موجب تباهی زن است؛ بلکه قرآن کریم با صراحت بیان می‌کند: «ان اکرمکم عندالله اتقیکم».
با توجه به این‌که خانواده یک واحد اجتماعی و یک جامعه کوچک است، و هم‌چنان‌که در هر واحدی از جامعه نیاز به رئیس هست، خانواده نیز از این قاعده مستثنا نیست؛ در همین راستا است که خداوند متعال سرپرستی و ریاست خانه را تعیین نموده و آن را به عهده مردان قرار داده است:
«الرجال قوامون علی النساء به ما فضل‌الله بعضهم علی بعض؛ مردان خدمت‌گزاران زنان‌اند، به خاطر برتری‌هایی که (از نظر اجتماع) خداوند برای بعضی نسبت به بعض دیگر قرار داده است، و به خاطر انفاق‌هایی که از اموالشان در مورد زنان می‌کنند».

۲.۱ - ماده ۱۱۰۵ قانون مدنی

قانون مدنی در ایران ـ مانند بسیاری از کشورها ـ ریاست خانواده را به عهده مرد گذاشته است. ماده ۱۱۰۵ قانون مدنی که مبتنی بر آیه ۳۴ سوره نساء («الرجال قوامون علی النساء به ما فضل‌الله بعضهم علی بعض») و فقه اسلامی است، در این زمینه می‌گوید: «در روابط زوجین، ریاست خانواده از خصایص شوهر است».
اصولاً زن و شوهر باید با صفا و صمیمیت و توافقِ یک‌دیگر، امور خانواده را اداره کنند؛ لکن اگر درباره مسائل خانوادگی بین آنان اختلاف‌نظر و سلیقه پدید آید، نظر مرد به‌عنوان مسئول خانواده مقدم خواهد بود و زن باید نظر شوهر را بپذیرد. ریاست خانواده مقامی است که برای تثبیت و مصلحت خانواده به مرد داده شده است و یک امتیاز و حق فردی برای شوهر محسوب نمی‌شود. ریاست خانواده بیش‌تر یک وظیفه اجتماعی است که برای تأمین سعادت خانواده به مرد محول شده است و او نمی‌تواند از آن سوءاستفاده کند و برخلاف عرف و مصلحت خانواده آن را به کار گیرد.


مواردی که زن موظف به اطاعت از شوهر است، عبارت‌اند از:

۳.۱ - استمتاع

زن باید نیاز جنسی همسرش را برآورده سازد. اسلام با توجه به روحیه مرد و نیاز جنسی او، به مرد حق می‌دهد که در هر زمان که بخواهد از همسرش بهره‌برداری نموده و خود را ارضا نماید، و زن را موظف نموده تا در صورت نیاز شوهر، به این امر پاسخ‌گو باشد.
در اهمیت تمکین زن از مرد در احادیث ائمه معصومین (علیهم‌السلام) و سخنان فقها می‌بینیم که می‌فرمایند: «زن باید پاسخ‌گوی شوهر باشد؛ حتی اگر تقاضای شوهر در حالی است که بر پشت شتر سوار هستند».

۳.۲ - تعیین مسکن

درباره تعیین مسکن به موارد زیر اشاره می‌کنیم:

۳.۲.۱ - سکونت زن در منزل مرد

أ. اختیار تعیین مسکن در حقوق ایران با مرد است. ماده ۱۱۱۴ قانون مدنی در این زمینه مقرر می‌دارد: «زن باید در منزلی که شوهر تعیین می‌کند، سکنی نماید، مگر این‌که اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد».
بنابراین ممکن است به موجب شرطی که ضمن عقد نکاح شده است، یا به موجب قرارداد دیگری اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد، در این صورت مرد مکلف است در منزلی که زن تعیین می‌کند سکونت نماید.

۳.۲.۲ - ترس از خوف ضرر

ب. در‌صورتی‌که بودن زن با شوهر در یک منزل خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن داشته باشد؛ مثلاً اگر مرد، زن را شکنجه و آزار دهد یا بخواهد به زور مالی از او بگیرد یا او را به انجام اعمال نامشروع وادار کند، او می‌تواند منزل را ترک کند و به منزل دیگری برود. ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی گویای این مطلب است.

۳.۲.۳ - ترک شوهر

ج. زن برای ترک شوهر در این موارد احتیاج به حکم قبلی حاکم ندارد؛ زیرا ممکن است در صورت ماندن در منزل شوهر تا صدور رأی دادگاه زیانی که از آن بیم دارد، دامن‌گیر وی شود.

۳.۳ - اختیار حرفه و صنعت

زن پس از قبول ازدواج، آزادی خود را به اختیار خود از دست داده است. انجام تکالیف زناشویی مانع از آن است که زن بتواند آزادانه (مانند زن بی‌شوهر) از منزل خارج شود و به هر شغل مشروعی اشتغال ورزد. به موجب ماده ۱۱۱۷ قانون مدنی «شوهر می‌تواند زن خود را از حرفه و صنعتی که منافی مصالح خانوادگی با حیثیات خود یا زن باشد، منع کند».

۳.۴ - عبادت

فقها می‌گویند: «اگر شوهر، زن را از امور مستحب باز دارد و زن باز هم مخالفت کند و ادامه دهد، در این‌جا نشوز محقق شده و لذا نفقه ساقط می‌شود».
«زن اگر بدون اذن شوهر معتکف شود اعتکافش صحیح نیست».
«اگر واجب مضیق باشد (مانند روزه ماه رمضان)، شوهر حق منع کردن را ندارد و نفقه زن ساقط نمی‌شود. ولی درموردواجب موسع مانند نذر مطلق و روزه کفاره و قضای رمضان پیش از تضییق وقت، زوج حق جلوگیری از ادای این‌گونه فرایض را دارد که اگر زن امتناع بورزد از نفقه محروم می‌شود."

۳.۵ - خروج زن از منزل

براساس منابع فقهی لازم است زوجه به عقد دائم، جهت خروج از منزل رضایت زوج را جلب کند.

۳.۵.۱ - استثنائات

از این قانون کلی مواردی استثنا شده است:
۱. خروج از منزل برای کسب معارف اعتقادی به مقدار لازم و ضروری و همین‌طور برای فراگیری وظایف شرعی الزامی.
۲. خروج برای معالجه بیماری؛ چنان‌چه امکان درمان در منزل نباشد.
۳. خروج برای فرار از ضررهای جانی و مالی و عرضی.
۴. خروج برای انجام واجبات عینی که موقوف بر خروج از منزل است؛ مانند سفر حج (قال محمد بن ادریس: الصحیح ما قاله و ذهب الیه فی المسئلة الاولی التی ذکرها فی کتاب الحج، لانّ فی حجة الاسلام تخرج به غیر اذن الزوج، به غیر خلاف بیننا، و الآیة ایضا دلیل علی ذلک، و اجماعنا، و قوله علیه السّلام: «لا تمنعوا اماء اللَّه مساجد اللَّه، فاذا خرجن فلیخرجن تفلات» بالتاء المنقطة من فوق‌ها نقطتین المفتوحة، و الفاء المکسورة، ‌ای غیر متطیّبات)، شرکت در انتخابات و یا نجات نفس محترمه.
۵. چنان‌چه ماندن در منزل توأم با عسروحرج غیر قابل تحمل باشد.
۶. چنان‌چه در ضمن عقد نکاح انتخاب مسکن و اشتغال به مشاغل اداری به زوجه محول شده باشد.و به‌عنوان شرط در ضمن عقد برای خود سلب محدودیت کرده باشد.
۷ـ خروج برای تأمین معاش، چنان‌چه شوهر او قادر به آن نباشد یا از انفاق سرپیچی کند.
۸ـ خروج از منزل برای تظلم و دادخواهی.
در غیر این موارد جایز نیست زن بدون اذن شوهر از منزل خارج شود.
[۵] فاضل لنکرانی، محمد، جامع المسائل، ۴۶۰.


۳.۶ - تحصیل زوجه

در مقاطع تحصیلی بالاتر، اگر توافقی میان زوجین حاصل شده باشد و طبق آن توافق ازدواج صورت پذیرد، تحصیل زوجه از شروط ضمن عقد می‌باشد و شوهر نمی‌تواند مانعی در تحصیل زوجه ایجاد نماید. در غیر این صورت زن باید از شوهر اطاعت کند.

۳.۷ - یمین و نذر

فقهای عظام در باب نذرهای زن می‌فرمایند: نذر کردن زن بدون اجازه شوهر صحیح نیست؛ هرچند مانع حقوق زناشویی نشود. درعین‌حال شرط منعقد شدن نذر زن منوط به اجازه شوهر است و اگر شوهر اجازه داد و زن نذری کرد، دیگر شوهر نمی‌تواند نذر زن را منحل کرده، آن را بر هم بزند و مانع از وفا کردن زن به نذرش بشود.

۳.۸ - صدقه

[[ خانه، انتشارات رئوف، ۱۳۷۱ ش.
۴. محمود اکبری، زندگی شیرین؛ رهنمودها و داستان‌های آموزنده برای زوج‌های جوان، گلستان ادب، ۱۳۸۰ ش.


۱. حجرات/سوره۴۹، آیه۱۳.    
۲. نساء/سوره۴، آیه۳۴.    
۳. مکارم شیرازی، نمونه، تفسیر نمونه، ج۳، ص۳۶۹.    
۴. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۳۱، ص۱۴۸.    
۵. فاضل لنکرانی، محمد، جامع المسائل، ۴۶۰.
۶. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۳۱، ص۱۴۷.    




سایت‌ اندیشه قم، برگرفته از مقاله «اطاعت زن از همسر»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۸/۰۱۳.    



جعبه ابزار