آیه عبس و تولی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلید واژه: عَبَسَ ،
تَوَلَّی ، عبدالله بن ام مکتوم
پرسش: آیه"
عبس و
تولی " در مورد کیست؟ اگر در مورد
پیامبر است، آیا مقام
عصمت ایشان ناسازگارى ندارد؟
پاسخ:بعضی از
مفسران قائلند در مورد
پیامبر اسلامصلی الله وعلیه وآله وارد شده است و توجیهاتی گفتهاند که این عمل پیامبر در حدّ
ترک اولی است و منافاتی با عصمت ندارد، چرا که معنای ترک اولی این است که در این جا بهتر بود این عمل را انجام نمیداد، ولی انجامش به هیچ وجه
معصیت الهی نمیباشد. و برخی دیگر میگویند شان نزول آن درباره مردی از "
بنیامیه " میباشد.
در بین
مفسران شیعه ، در مورد این که چه کسی در این آیات مورد عتاب قرار گرفته است، اختلاف وجود دارد.
بعضی از
مفسران قائلند در مورد
پیامبر اسلام-صلی الله وعلیه وآله- وارد شده است.
و برخی دیگر میگویند شان نزول آن درباره مردی از "
بنیامیه " میباشد که نزد
پیامبر -صلی الله وعلیه وآله- نشسته بود و در همان حال "
عبدالله بن ام مکتوم " وارد شد. هنگامی که آن مرد چشمش به "عبدالله" افتاد، لباس خود را جمع کرد و قیافه دَرهَم کشیده و صورت خود را برگردانید. این شأن نزول در حدیثی از
امام صادقعلیهالسلام نقل گردیده است.
به هر حال هدف سوره، عتاب هر کسی است که ثروتمندان را بر ضعفا و
مؤمنان مساکین مقدّم میدارد. صاحب
مجمع البیان قائل به وجه اول است و شأن نزول آن را در مورد
رسول خدا-صلی الله وعلیه وآله- میداند که روزی "عبدالله" بر پیامبر وارد شد، در حالی که حضرت با چند تن از
سران قریش در حال مذاکره بود، به امید اینکه آنها به اسلام ایمان بیاورند. عبدالله مکرراً سخنان
پیامبر را قطع میکرد و از آن جناب میخواست از
قرآن برایم بخوانید. تکرار این امر باعث ناراحتی در سیمای حضرت شد. در این جا آیات فوق نازل گردید. پیامبر از آن به بعد "عبدالله بن
ام مکتوم " را گرامی میداشت و میفرمود:"مرحباً بمن عاتبنی فیه ربّی؛ مرحبا به کسی که پروردگارم به خاطر او مرا مورد عتاب قرار داد" سپس نیازهای او را برآورده میفرمود.
کسانی که گفتهاند در مورد پیامبر است، توجیهاتی گفتهاند که این مطلب در حدّ
ترک اولی است و منافاتی با عصمت ندارد، چرا که معنای ترک اولی این است که در این جا بهتر بود این عمل را انجام نمیداد، ولی انجامش به هیچ وجه
معصیت الهی نمیباشد.
زیرا پیامبر هدفی جز نفوذ در
سران قریش و گسترش
دعوت اسلام نداشت؛
چهره درهم کشیدن در برابر نابینا مشکلی ایجاد نمیکند، به علاوه عبدالله بن اممکتوم نیز رعایت
آداب مجلس را نکرده بود، ولی چون خداوند اهمیت فوقالعادهای به محبت و ملاطفت کردن با مؤمنان مستضعف قائل است، همین مقدار بیاعتنایی را در برابر مؤمن از پیامبرش نمیپسندد و او را مورد عتاب قرار میدهد.
نمونههای دیگری از عتاب نسبت به
رسول خدا وارد شده است، ولی هیچ کدام از این موارد مستلزم کاستن از قدر و
مقام پیغمبر-صلی الله وعلیه وآله- نیست و باید دید فایده این عتابها چیست؟
نمونهای از این عتابها عبارتند از:
۱ - "ای پیغمبر! چرا بر خود حرام میکنی آنچه را که خداوند بر تو
حلال کرده است؟". که
مفسرین در تحریم،مورد آن توضیح دادهاند. این عتابها نه تنها (حتی به طور ضمنی) از
مقام پیغمبر نمیکاهد، بلکه فوائد فراوانی نیز بر آن مترتب است که مفسران بیان کردهاند. یکی از آن فوائد این است که بزرگترین کامیابی و
سعادت این است که پروردگار مهربان بندهای را مشمول عنابت خود گردانیده و جزئیات و کلیات اعمالش را تحت نظر بگیرد. هر وقت بخواهد خطایی کند، متوجهش سازد و اگر کوچکترین عملی انجام داد که ترکش سزاوارتر است و یا کاری را ترک کرد که انجامش نیکوتر میباشد، از وی بازخواست نماید و حتی بعضی اوقات از شدت محبت یا برای مصالح دیگری، به وی عتاب نماید. از سوی دیگر شما سایر
مؤمنان نیز، توجه داشته باشند واین
مسائل اخلاقی را مورد عنایت خود قرار دهند. این عتابها در
تهذیب و
تربیت مؤمنان بسیار مؤثر بوده و آنها را از بدیها ترسانده و به کارهای شایسته ترغیب مینماید.
گروه دیگری قائلند که این آیات دلالت روشنی ندارد که مراد
رسول خدا-صلی الله وعلیه وآله- باشد و بالاتر این که در این آیات شواهدی وجود دارد که منظور غیر رسول خدا است، چون همه میدانیم صفت
عبوس از
صفات رسول خدا نمیباشد و آن جناب حتی با کفار عبوس نبوده، چه رسد به
مؤمنان رشد یافته.
سید مرتضی میگوید که اصولاً از
اخلاق رسول خدا نبوده و در طول حیات شریفش سابقه نداشته که دل اغنیا را به دست آورده و از فقرا روبرگرداند، در حالی که خدا در مورد پیامبرش فرموده:"انّک لعلی خُلُق عظیم".
مرحوم علامه طباطبایی بعد از ذکر چند شاهد دیگر قرآنی بر تأیید این نظر میفرماید:
"علاوه بر این که زشتی عمل نامبرده چیزی است که عقل به زشتی آن حکم میکند و هر عاقلی از آن متنفر است، تا چه رسد به
خاتم انبیاء-صلی الله وعلیه وآله- و چنین
قبیح عقلی احتیاج به نهی لفظی ندارد، چون هر عقلی تشخیص میدهد که دارایی و ثروت به هیچ وجه ملاک فضیلت نیست و ترجیح دادن جانب یک ثروتمند به خاطر ثروتش بر جانب فقیر، رفتاری زشت و ناستوده است". پس نمیتواند مورد عقاب پیامبر باشد.
سایت مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی