آیه 30 سوره ملک
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: آب حیات، امام مهدی، آب گوارا، تفسیر آیه ۳۰ سوره ملک، امام باقر علیه‌السلام.
پرسش: امام باقر ـ علیه‌السلام ـ آیه ۳۰ سوره ملک («
قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُکُمْ غَوْراً فَمَنْ یَأْتیکُمْ بِماءٍ مَعینٍ») را چه‌گونه تفسیر فرموده‌اند؟
پاسخ: همان‌گونه که می‌دانید بسیاری از
آیات قرآن علاوه بر تفسیر ظاهری، دارای تفسیر باطنی نیز هستند. در تفسیر ظاهری این آیه، پیامبر اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ مأمور است تا با مشرکان و بت‌پرستان احتجاج کند، با این بیان که چنان‌چه آب‌های شیرین سرزمین مکه و نواحی آن در زمین فرو رود، و دیگر دست‌رسی به آب شیرین نداشته باشید، چه قدرتی می‌تواند آب شیرین و گوارا برای شما از نهرها جاری سازد تا به سهولت از آن استفاده نمایید. پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ می‌خواهد از این راه قلوب مشرکان را متمایل به
توحید کند تا شاید به راه هدایت و سعادت بازگردند. اما در تفسیر باطنی این آیه، امام باقر ـ علیه‌السلام ـ آب شیرین فرو رفته در زمین را به
امام مهدی علیه‌السلام تفسیر کرده و می‌فرماید: این آیه در باره امامی (حضرت مهدی) نازل شده است که قیام به عدل الهی می‌کند. اگر امام شما پنهان گردد، و نمی‌دانید کجا است؟ چه کسی برای شما امامی می‌فرستد که اخبار آسمان‌ها و زمین، و حلال و حرام خدا را برای شما شرح دهد. به خدا سوگند
تأویل این آیه نیامد و سرانجام خواهد آمد.
«
قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُکُمْ غَوْراً فَمَنْ یَأْتیکُمْ بِماءٍ مَعینٍ»؛
بگو: به من خبر دهید اگر آب‌های (سرزمین) شما در زمین فرو رود، چه کسی می‌تواند
آب جاری و گوارا در دسترس شما قرار دهد؟!
این آیه خطاب به
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله است مبنی بر احتجاج با
مشرکان و بت‌پرستان که چنان‌چه آب‌های شیرین سرزمین
مکه و نواحی آن در
زمین فرو رود، و دیگر دست‌رسی به آب شیرین نداشته باشید، با این عجز شما چه قدرتی می‌تواند آب شیرین و گوارا برای شما از نهرها جاری سازد و به سهولت استفاده نمایید.
گفته شده است اهل مکه فقط از دو چاه زمزم و چاه میمون حضرمی استفاده می نمودند.
نظر به ارزشمندی آب شیرین و گوارا در سرزمین وحی، چنین موضوعی در این آیه مورد احتجاج قرار گرفته است.
برخی مفسران گفته‌اند خداوند خواست از این راه قلوب مشرکان را متمایل به توحید کند تا شاید به راه
هدایت و
سعادت باز گردند. البته این نظر بعید نیست؛ چراکه قرآن در دعوت به توحید از روش‌های گوناگون استفاده می‌کند.
«غور» به معنای قعر و عمق هر چیزی است،
و غار الماء یعنی آب در عمق زمین فرو رفت و پنهان شد که دیگر دست مردمان به آن نمی‌رسد.
و تحقق یافتن این بیم در محیطی که
قرآن در آن نازل شد (شبه جزیره عربستان) و آب بسیار گران‌بها بود، و در آن زمان که بشر هنوز به وسایل جست‌وجوی و حفر چاه‌های عمیق دست نیافته بود، کاری بسیار عظیم به شمار می‌رفت.
کلمه «معین» نیز به معنای آب جاری در روی زمین است.
معنای آیه این است که مرا خبر دهید اگر آب شما به زمین فرو رود، و روی زمین آبی نماند، چه کسی است که در روی زمین برایتان آب جاری سازد؟ این
خداوند سبحان است نعمت‌دهنده و
روزی‌دهنده است. پس
شکر او نموده و او را پرستش کنید و چیزی را شریک او قرار ندهید.
همان‌گونه که می‌دانید آیات قرآن یک تفسیر ظاهری دارند و یک تفسیر باطنی. آنچه بیان شد معنای ظاهری آیه بود.
اما در تفسیر باطنی این آیه، از
امام باقر علیه‌السلام چنین نقل شده است:
«
سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ:حَدَّثَنِی مُوسَی بْنُ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ الصَّیْقَلِ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلَامُ فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ:قُلْ أَرَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُکُمْ غَوْراً فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِماءٍ مَعِینٍ فَقَالَ:هَذِهِ الْآیَةُ نَزَلَتْ فِی الْقَائِمِ، یَقُولُ:إِنْ أَصْبَحَ إِمَامُکُمْ غَائِباً عَنْکُمْ لَا تَدْرُونَ أَیْنَ هُوَ، فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِإِمَامٍ ظَاهِرٍ، یَأْتِیکُمْ بِأَخْبَارِ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ حَلَالِ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ وَ حَرَامِهِ. ثُمَّ قَالَ عَلَیْهِ السَّلَامُ:وَ اللَّهِ مَا جَاءَ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَةِ، وَ لَا بُدَّ أَنْ یَجِی‌ءَ تَأْوِیلُهَا».
«این آیه درباره امامی نازل شده است که
قیام به
عدل الهی می‌کند (
حضرت مهدی) می‌گوید: اگر
امام شما پنهان گردد، و نمی‌دانید کجاست؟ چه کسی برای شما امامی می‌فرستد که اخبار
آسمان‌ها و زمین، و حلال و حرام خدا را برای شما شرح دهد. سپس فرمود:به خدا سوگند تأویل این آیه تا کنون محقق نشده، اما سرانجام به وقوع خواهد پیوست.
چنان‌چه ملاحظه می‌شود امام ـ علیه‌السلام ـ تفسیری باطنی از آیه ارائه فرموده و آب را به امام
حق تأویل کرده است؛ زیرا امام آب حیات است بدان سبب که
مبین وحی و راه‌نمای مردم است، مگر آب، رگ حیات
زندگی و ستون آن نیست؟ امام نیز چنین است؛ از‌آن‌روی که با تعالیم
وحی و با هدایت به حق، پیروان خویش را در حیات معنوی زنده نگاه می‌دارند؛ لذا برخی مفسران در این ارتباط می‌گویند: لفظ آب «الماء» مخصوص به آب عنصری که جسمی سیّال باشد، نیست؛ بلکه هر چیزی که سبب نوعی
حیات باشد، آب نامیده می‌شود؛ از این جهت
علم،
ایمان و افاضات الهی همه نوعی آب‌اند. امام که ایمان به وسیله اوست؛
ولایت که بیعت خاص ایمان است و ایمان به وسیله آن به دست می‌آید و بذر معرفت در دل‌ها نهادینه می‌شود، هم آب است. تمام مراتب حیات نباتی، حیوانی و انسانی آب هستند. عقول و
ارواح و نفوس کلی و جزئی بشری و حیوانی و نباتی همه آب هستند؛
روح نفسانی که مرکب قوای درّاکه و حیوانی است که آن نیز مرکب اعضاست، آب می‌باشد؛ مشیت که اصل هر اصل و مبدأ هر مبدأ و نهایت هر منتهاست، آن هم آب است.
روایات در این زمینه فراوان است و باید توجه داشت که همه از باب تطبیق است. به تعبیر دیگر، ظاهر آیه مربوط به آب جاری است که مایه حیات موجودات زنده است، و باطن آن مربوط به وجود امام، علم و
عدالت جهان‌گستر اوست که آن نیز مایه حیات جامعه انسانی است.
پایگاه اسلام کوئست.
