• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

آل‌محمد(ص)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: آل‌محمد، آیه تطهیر، اهل‌البیت، حدیث کساء.

پرسش: مراد از آل‌محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فقط اولاد محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) هستند یا دیگران را هم شامل می‌شود؟ اگر فقط اولاد آن حضرت هستند، پس علی بن ابی‌طالب را شامل نمی‌شود و اگر دیگران را شامل می‌شود، پس زنان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) هم در اهل‌بیت داخل هستند؟



از مضمون منابع اسلامی چنین برمی‌آید که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) در مورد اهل‌بیت که در آیه تطهیر آمده است، خود و علی و فاطمه و حسنین را مصادیق آن برشمرده‌اند. ام‌سلمه خواست به جمع آنها بپیوندد؛ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمودند: تو آدم خوبی هستی، ولی اینجا جای تو نیست.
[۲] مکارم شیرازی، ناصر، آیات ولایت، ، ص۱۶۷، نشر نسل جوان، سال ۱۳۸۱، قم.
اهل‌البیت کیانند؟


نظریات مختلفی ارائه شده است:

۲.۱ - نظریه اول

همسران پیامبر: برخی از مفسران اهل‌سنت آن را به همسران رسول تفسیر کرده‌اند
[۵] انصاری قرطبی، محمد بن احمد، تفسیر قرطبی، ج۶، ص۵۲۶۴.
و طبق این نظریه علی، فاطمه و حسنین (علیهم‌السلام) جزء اهل‌بیت نیستند. دلیل این نظریه این است که آیه تطهیر در بین آیاتی است که همگی مربوط به زنان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) است. این نظریه باطل است.

۲.۱.۱ - دلایل باطل بودن این نظریه

اولاً: در آیات پنج‌گانه قبل از آیه تطهیر و نیز در صدر آیه ۳۲ سوره احزاب، مجموعاً ۲۵ ضمیر و فعل به‌صورت مؤنث آمده است و در آیه بعد (۳۳) نیز دو مورد فعل و ضمیر مؤنث آمده؛ اما ضمایر و افعال آیه تطهیر همه مذکرند که یا اختصاص به مردان دارد و یا شامل هر دو (زنان و مردان) می‌شود؛ ولی قطعاً شامل عده‌ خاصی از زنان به‌تنهایی نمی‌شود.
ثانیاً: با توجه به شرح و تفسیر آیه تطهیر، اهل‌البیت باید دارای ویژگی عصمت مطلقه باشند، کدام‌یک از دانش‌مندان و مفسران شیعه یا سنی، برای همسران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) عصمت قائل شده است؟ یکی از زنان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) را می‌بینیم که با خلیفه بر حق پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) به مخالفت برمی‌خیزد و بیعت می‌شکند؛ برخلاف دستور پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) که به زنان خویش سفارش کرده بود از خانه‌هایشان پس از مرگ او خارج نشوند، از مدینه خارج می‌شود و سوار بر شتر به سمت بصره حرکت می‌کند و جنگ جمل شکل می‌گیرد.

۲.۲ - نظریه دوم

پیامبر، علی و فاطمه، و حسنین: نظریه دیگر این است که منظور از اهل‌بیت شخص پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)، علی، حسن و حسین و فاطمه و همسران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) می‌باشد.
[۶] فخر رازی، محمد بن عمر، تفسیر کبیر، ج۲۵، ص۲۰۹.


۲.۲.۱ - علت باطل بودن نظریه دوم

طبق این نظریه اشکال اول نظریه اول برطرف می‌شود؛ چون مجموعه‌ای از زنان و مردان می‌توانند مخاطب ضمیر مذکر باشند؛ ولی اشکال دیگر نسبت به زنان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) در اینجا نیز مطرح می‌باشد. بنابراین نظریه فوق نیز قابل قبول نیست.

۲.۳ - نظریه سوم

ساکنان مکه: برخی از مفسران، اهل‌البیت را به ساکنین مکه مکرمه تفسیر کرده؛ یعنی به کسانی که اهل و ساکن مکه هستند، اطلاق می‌شود.

۲.۳.۱ - علت باطل بودن نظریه سوم

اشکال نظریه او نیز در اینجا مطرح است. علاوه بر اینکه مردم مکه نسبت به مدینه امتیازی نداشتند.

۲.۴ - نظریه چهارم

پیامبر و افرادی خاص از خاندان ایشان: تمام علمای شیعه معتقدند که منظور از اهل‌بیت افراد خاصی از خاندان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) یعنی علی و فاطمه و حسن و حسین و در رأس آنها شخص پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) می‌باشد.

۲.۴.۱ - دلایل صحت نظریه چهارم

شاهد بر صحت این نظریه اینکه هیچ‌یک از اشکالات مطرح شده در نظریه‌های فوق اینجا نمی‌آید. به‌علاوه روایات فراوانی دال بر نظریه چهارم وجود دارد.
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان تعداد این روایات را بیش از ۷۰ روایت می‌داند.
[۷] طباطبایی، محمد‌حسین، المیزان، ج۳۲، ص۱۷۸.
و جالب اینکه بیشتر روایات مذکور در کتب دست اول اهل‌سنت آمده است؛ از جمله:
۱. صحیح مسلم، که از معتبرترین کتاب‌های حدیثی آنهاست.
۲. صحیح ترمذی،یکی از کتاب‌های شش‌گانه صحاح.
۳. المستدرک علی الصحیحین.
[۱۱] نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، ج۲، ص۴۱۶، به نقل از احقاق الحق.

۴. السنن الکبری للبیهقی،
[۱۳] بيهقي، ابوبکر، السنن الکبري، ج۲، ص۱۴۹.
این کتاب هر چند غالباً حاوی روایات فقهی است، ولی غیر فقهی نیز در آن آمده است.
۵. الدر المنثور سیوطی.
[۱۴] جلال‌الدین، سیوطی، الدر المنثور، ج۵، ص۱۹۸.

۶. شواهد التنزیل
[۱۵] حسکاني، عبيدالله بن عبدالله، شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج۲، ص۱۰ - ۹۲.
حاکم حسکانی نیشابوری.
۷. مسند احمد
[۱۶] شیبانی، احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۱، ص۳۳۰.
[۱۷] شیبانی، احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۴، ص۱۰۷.
[۱۸] شیبانی، احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۶، ص۲۹۲ (به نقل از پیام قرآن).
[۱۹] مكارم شيرازي، ناصر، پیام قرآن، ج۹، ص۱۴۴
(به نقل از کتاب).
[۲۰] مكارم شيرازي، ناصر، آیات ولایت در قرآن، ص۱۶۶، نسل جوان، ۱۳۸۱،چ اول.

بنابراین روایاتی که اهل‌البیت را به پنج تن آل عبا (علیهم‌السلام) تفسیر کرده، هم از نظر تعداد در حد بالایی است و هم در کتب معتبر و دست اول اهل‌سنت آمده است.

۲.۵ - دیدگاه فخر رازی

فخر رازی پیرامون مقدار این روایات و میزان اعتبار آن اعتراف جالبی دارد. ایشان در ذیل تفسیر آیه مباهله (آیه ۶۱ سوره آل‌عمران) می‌گوید: و اعلم ان هذه الروایة کالمتفق علی صحّتها بین اهل‌التفسیر و الحدیث؛ این روایت (که اهل‌البیت را تفسیر می‌کند) روایتی است که دانشمندان اهل تفسیر و حدیث همه اتفاق بر صحت آن دارند.


نتیجه اینکه روایاتی که اهل‌البیت را تفسیر می‌کند، از نظر مقدار و اعتبار قابل گفت‌وگو نیست؛ از میان این همه روایت تنها به ذکر یک حدیث یعنی حدیث کساء قناعت می‌کنیم.


حدیث کساء به دو شکل آمده:
۱. مفصل: متواتر نیست؛
۲. مختصر: متواتر است.

۴.۱ - مضمون حدیث مختصر ‌کساء

روزی مقداری پارچه برای پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) آوردند. پیامبر به دنبال علی و فاطمه و حسن و حسین (علیهم‌السلام) فرستاد. آنها به خدمت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) آمدند. حضرت آنها را بر زیر آن پارچه قرار داد. سپس فرمود: اللهم انّ هؤلاء اهل بیتی و خاصّتی اذهِب عنهم الرجس فنزل جبرئیل «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیراً» در کتب اهل‌سنت در ذیل این روایت جمله این روایت نیز آمده است: «ام‌سلمه جلو آمد و از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) اجازه خواست که او هم داخل آن جمع شود، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمود: تو آدم خوبی هستی؛ ولی اینجا جای تو نیست.
[۲۲] حسکاني، عبيدالله بن عبدالله، شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج۲، ص۲۴.
در حدیث دیگر همین جریان برای عایشه نیز نقل شده است.
[۲۴] حسکاني، عبيدالله بن عبدالله، شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج۲، ص۳۷.


۴.۲ - فلسفه گفتار پيامبر درباره ام‌سلمه

فلسفه اين كار توسط پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) جداسازي بوده است تا هيچ‌گونه اشكال‌تراشي امكان‌پذير نباشد و كمترين ابهام و اجمالي باقي نماند.


۱. حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج۲، ص۲۴. به نقل از آیات ولایت، مکارم شیرازی.    
۲. مکارم شیرازی، ناصر، آیات ولایت، ، ص۱۶۷، نشر نسل جوان، سال ۱۳۸۱، قم.
۳. حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج۲، ص۳۱. به نقل از آیات ولایت، مکارم شیرازی.    
۴. مکارم شیرازی، ناصر، آیات ولایت، ص۱۶۷، نشر نسل جوان، سال۱۳۸۱، قم.    
۵. انصاری قرطبی، محمد بن احمد، تفسیر قرطبی، ج۶، ص۵۲۶۴.
۶. فخر رازی، محمد بن عمر، تفسیر کبیر، ج۲۵، ص۲۰۹.
۷. طباطبایی، محمد‌حسین، المیزان، ج۳۲، ص۱۷۸.
۸. نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج۴، ص۱۸۸۳، حدیث ۲۴۲۴، به نقل از پیام قرآن، ج۹، ص۱۴۳.    
۹. مکارم شیرازی، ناصر،پیام قرآن، ج۹، ص۱۴۳، نشر نسل جوان، سال۱۳۸۱، قم.    
۱۰. شوشتری، قاضی نور‌الله، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۲، ص۵۰۳.    
۱۱. نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، ج۲، ص۴۱۶، به نقل از احقاق الحق.
۱۲. شوشتری، قاضی نور‌الله، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۲، ص۵۰۴.    
۱۳. بيهقي، ابوبکر، السنن الکبري، ج۲، ص۱۴۹.
۱۴. جلال‌الدین، سیوطی، الدر المنثور، ج۵، ص۱۹۸.
۱۵. حسکاني، عبيدالله بن عبدالله، شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج۲، ص۱۰ - ۹۲.
۱۶. شیبانی، احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۱، ص۳۳۰.
۱۷. شیبانی، احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۴، ص۱۰۷.
۱۸. شیبانی، احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۶، ص۲۹۲ (به نقل از پیام قرآن).
۱۹. مكارم شيرازي، ناصر، پیام قرآن، ج۹، ص۱۴۴
۲۰. مكارم شيرازي، ناصر، آیات ولایت در قرآن، ص۱۶۶، نسل جوان، ۱۳۸۱،چ اول.
۲۱. فخر رازی، محمد بن عمر، تفسیر کبیر، ج۸، ص۲۴۷.    
۲۲. حسکاني، عبيدالله بن عبدالله، شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج۲، ص۲۴.
۲۳. حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج۲، ص۳۱.    
۲۴. حسکاني، عبيدالله بن عبدالله، شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج۲، ص۳۷.
۲۵. حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل، ج۲، ص۳۹.    



سایت اندیشه قم.    


رده‌های این صفحه : اهل‌بیت | مقالات اندیشه قم




جعبه ابزار