• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

آداب میهمانی رفتن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: آداب، مهمان، تشییع، میهمانی، دعوت.

پرسش: در فرهنگ اسلامی چه آدابی برای مهمانى رفتن بیان شده است؟
پاسخ: در تعالیم و آموزه‌های اسلامی، سفارش‌هایی بسیاری در ارتباط با میهمانی وجود دارد. برخی از دستورات، پیرامون آداب و وظایف میهمان است. این وظایف گاه جهت حفظ شان میزبان می‌باشد؛ مانند این‌که دعوتش را بپذیریم، غذایش را بخوریم و گاه جهت شان خود میهمان است؛ مانند این‌که نباید انتظار تشریفات داشته و شان کاذبی برای خود در نظر بگیریم و برخی موارد دیگر که در پاسخ تفصیلی ذکر شده است.




اصل میهمانی، از جمله اموری است که شرع و عقل مهر تاییدی بر نیک بودن آن زده‌اند. در روایات اسلامی، توصیه‌های بسیاری پیرامون میهمانی وجود دارد تا‌اندازه‌ای که گفته شده؛ اگر شخصی روزه مستحبی دارد و مؤمنی او را دعوت به غذا کرد، روزه خود را بخورد؛پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «اگر برادر مسلمانی غذایی را که با زحمت تهیه کرده و انسان روزه‌داری را به خوردن آن دعوت کند، چه ایرادی دارد که او هم بپذیرد و افطار نماید».
[۱] راوندی کاشانی، فضل الله بن علی، النوادر، ص۳۵، محقق و مصحح: صادقی اردستانی، احمد، قم، دار الکتاب، چاپ اول، بی‌تا.

همچنین پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به امام علی (علیه‌السّلام) سفارش می‌کند که «دعوت به مهمانی را بپذیر، هرچند نیاز باشد مسافتی طولانی راه بروی».
برخی از دستورات، پیرامون آداب و وظایف میهمان است. این وظایف گاه جهت‌شان میزبان و گاه جهت‌شان میهمان می‌باشد که در ذیل به تعدادی از آنها می‌پردازیم.

۱.۱ - پذیرش دعوت مؤمن

وقتی انسان از طرف مؤمنی، ‌ دعوت می‌شود، باید او را اجابت نماید. پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید: «به حاضران و غایبان امّتم سفارش می‌کنم که دعوت مسلمان را بپذیرند، اگرچه در فاصله پنج میلی (هر میل حدود دو کیلومتر است و پنج میل حدود ده کیلومتر است.) باشد؛ زیرا این کار، جزو دین است».
در مقابل نباید در شرایط عادی، دعوت مشرک و یا منافق را بپذیرد؛ پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرموده‌اند: «اگر مُشرکی یا منافقی مرا به خوردن شتری هم مهمانی کند، دعوتش را نمی‌پذیرم و این، از دین است. خدای عزّ و جلّ به این عمل من راضی نیست که عطای مشرکان و منافقان و خوراک آنان را بپذیرم».
[۴] شیخ صدوق، محمد بن علی، الکافی، ج‌۶، ص۲۷۴.
اما در شرایطی؛ مانند امر به معروف، نشان دادن چهره‌ای مناسب از مسلمانان و... اشکالی در این میهمانی‌ها نخواهد بود.

۱.۲ - رعایت مسائل دینی و اخروی

از امام باقر (علیه‌السّلام) پرسیده شد: مردی هم‌زمان به ولیمه و تشییع جنازه دعوت می‌شود، شرکت در کدام‌یک برتر است و کدام‌یک را اجابت کند؟ امام (علیه‌السّلام) فرمود: «تشییع جنازه را اجابت کند؛ زیرا حضور در تشییع جنازه، مرگ و آخرت را به یاد می‌آورد، و ولیمه را رها کند؛ چرا که آن، دنیا را به یاد می‌آورد». از این روایت این نکته به دست می‌آید که؛ شرکت در میهمانی‌ای که انسان را به یاد خدا و آخرت بیندازد؛ مانند این‌که در آن موعظه و نصیحت باشد بهتر از دیگر میهمانی‌ها است.

۱.۳ - اجازه گرفتن برای ورود

خداوند در قرآن می‌فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! در خانه‌هایی غیر از خانه خود وارد نشوید تا اجازه بگیرید و بر اهل آن خانه سلام کنید. این برای شما بهتر است تا شاید متذکّر شوید! و اگر کسی را در آن نیافتید، وارد نشوید تا به شما اجازه داده شود و اگر گفته شد: "بازگردید! " بازگردید این برای شما پاکیزه‌تر است و خداوند به آنچه انجام می‌دهید آگاه است!».

۱.۴ - پرهیز از تشریفات

آفتی که از قدیم در مجالس میهمانی وجود داشت و امروزه بروز و ظهور بیشتری پیدا کرده، وجود تشریفات و تجملات نابجا است که میهمانی را دچار گناه اسراف می‌کند. میهمانان نه تنها نباید انتظار تشریفات را داشته باشد، بلکه باید با این پدیده برخورد کنند. امام رضا (علیه‌السّلام) از پدرانش نقل می‌کند: «مردی، حضرت علی (علیه‌السّلام) را دعوت کرد. و آن‌حضرت به او فرمود: پذیرفتم، به شرط آن‌که سه قول به من بدهی. مرد گفت: چه قولی، ‌ای امیر مؤمنان؟! امام علی (علیه‌السّلام) فرمود: از بیرون، چیزی برای ما تهیه نکنی، آنچه را در خانه هست، از من دریغ نورزی و خانواده را به زحمت نیندازی. مرد گفت: قبول است. پس امام دعوتش را پذیرفت».
[۷] ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۱۴۶، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.


۱.۵ - تعارف نکردن در خوردن

امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «هرگاه برادرت به تو گفت: بخور، حتماً بخور، و او را مجبور نکن که قَسَمت بدهد؛ چرا که او با تعارف کردنت به غذا می‌خواهد به تو احترام بگذارد». همچنین آن‌حضرت فرمود: «محبّت شخص به برادرش، از خوب خوردنش از غذای او دانسته می‌شود. من خوش دارم که شخص میهمان، از غذای من بخورد و خوب (و به‌اندازه) بخورد. با این کار، مرا خوشحال می‌کند».

۱.۶ - پرهیز از زیاد ماندن در مهمانی

پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): «مهمانی، سه روز است و بیشتر از آن، صدقه‌ای است که به میهمان داده می‌شود. هیچ‌یک از شما چندان نزد برادرش نماند که او را به گناه بیندازد. گفته شد: ‌ای پیامبر خدا! چگونه او را به گناه می‌اندازد؟ فرمود: تا جایی که چیزی برایش نماند که برای او خرج کند».

۱.۷ - میهمانی رفتن بدون دعوت

پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «ای علی! هشت نفرند که اگر خوارشان بشمارند، نباید کسی جز خود را سرزنش کنند: کسی که به مهمانی‌ای برود که به آن، دعوت نشده است...».
«هرگاه یکی از شما به غذایی دعوت شد، فرزندش را هم به دنبال خود راه نیندازد؛ که اگر چنین کند، مرتکب حرام شده و با نافرمانی، وارد (مهمانی) شده است».
[۱۳] برقی، ابو جعفر احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، ‌ ج۴، ص۴۱۱، محقق، مصحح، محدث، جلال الدین، قم، دار الکتب الاسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۷۱ق.

البته این روایت ناظر به هنگامی‌است که فردی به تنهایی دعوت شده باشد.
البته می‌توان در برخی شرایط با هماهنگی قبلی با میزبان، میهمان ناخوانده‌ای را همراه خود کرد. یکی از خانواده‌های مدینه، غذایی آماده کرده و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و پنج‌تن از یارانش را دعوت نمودند. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دعوتشان را پذیرفت. در بین راه، نفر ششمی‌همراهشان شد. نزدیک محل میهمانی که رسیدند، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به فرد تازه وارد فرمود: «اینها تو را دعوت نکرده‌اند. پس بنشین تا آمدنت را به آنها خبر بدهیم و برایت اجازه بگیریم».
قابل توجّه است؛ این روایات، تنها ناظر به رفتار کسانی است که به دنبال باخبر شدن از برپایی یک مهمانی، بدون آن‌که برای حضور در آن محفل دعوت شوند، به صورت مستقل و یا همراه مهمانِ دعوت شده‌ای در آن‌جا حضور می‌یابند. بر این اساس، نکوهش وارد شده در این روایات، رفت و آمدهای دوستانه‌ای را که بدون دعوت قبلی صورت می‌پذیرند، مانند شب‌نشینی‌های مرسوم در برخی مناطق که بی‌خبر می‌باشد و در عرف موجب اذیت نمی‌گردد را شامل نمی‌شود.

۱.۸ - میهمانی برای خدا

امام علی (علیه‌السّلام) یکی از حاکمان خود را به جهت حضور در چنین مهمانی‌هایی مذمت می‌کند: «ای پسر حُنَیف! به من خبر رسیده است که مردی از اهل بصره، تو را به مهمانی‌ دعوت کرده و تو به آن شتافته‌ای و خوراک‌های رنگارنگ و کاسه‌های بزرگ در برابرت نهاده‌اند. گمان نمی‌کردم به مهمانی گروهی بروی که نیازمندشان رانده می‌شود و توانگرشان دعوت می‌گردد...».
پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «بد خوراکی است خوراک ولیمه‌ای که توانگران، از آن اطعام می‌شوند و مستمندان را از آن باز می‌دارند». و «هیچ‌یک از شما بر سفره غذای قومی‌که توانگرشان دعوت می‌شود و تهی دستشان دعوت نمی‌شود، نباید حاضر شود».

۱.۹ - قناعت به غذای میزبان

امام محمد تقی (علیه‌السّلام) از پدران خود نقل می‌کند: «روزی سلمان، ابوذر را به مهمانی فرا خواند. آن‌گاه تکّه نان خشکی از کیسه‌اش درآورد و آن‌را از ظرف آبی که داشت، خیس کرد و جلوی ابوذر گذاشت. ابوذر گفت: اگر قدری نمک هم با آن بود، چه نان خوش مزه‌ای می‌شد. سلمان برخاست و بیرون رفت و ظرف آبش را گرو گذاشت و نمک گرفت و آورد. ابوذر، نمک بر آن نان می‌پاشید و می‌خورد و می‌گفت: سپاس خدایی را که این قناعت، روزیِ ما کرد. سلمان گفت: اگر قناعتی بود، ظرف آبم به گرو نمی‌رفت!».
[۱۹] شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۵۳، محقق و مصحح: لاجوردی، مهدی، ‌ تهران، نشر جهان، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.
[۲۰] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۲۲، ص۳۲۱، ‌ بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.

صفوان بن یحیی گوید: عبداللّه بن سنان به خانه‌ام آمد و گفت: آیا در خانه، چیزی برای خوردن داری؟ گفتم: آری. سپس یک درهم به پسرم دادم و او را فرستادم که گوشت و تخم مرغ بخرد. عبداللّه گفت: پسرت را کجا فرستادی؟ موضوع را به او گفتم. عبداللّه گفت: او را باز گردان، او را باز گردان! روغن در خانه داری؟ گفتم: آری. گفت: همان را بیاور؛ زیرا از امام صادق (علیه‌السّلام) شنیده‌ام که می‌فرماید: «هلاک است مردی که آنچه را جلوی برادرش می‌گذارد، ناقابل شمارد! و هلاک است مردی که آنچه را برادرش جلوی او می‌گذارد، ناقابل شمارد».

۱.۱۰ - دعا برای میزبان

ابوهیثم بن تیهان، برای پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) غذایی آماده ساخت و ایشان و یارانش را دعوت کرد. وقتی غذا خوردند، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «برادرتان را پاداش دهید». یاران گفتند: ‌ای پیامبر خدا! پاداش دادن او چگونه است؟ فرمود: «هرگاه به خانه کسی رفتند و غذایش را خوردند و نوشیدنی‌اش را نوشیدند، برایش دعا کنند، این، خود پاداش دادن اوست».

۱.۱۱ - مکان نشستن مهمان

امام باقر (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «هرگاه یکی از شما به خانه برادرش وارد شد، هر جایی که صاحب‌خانه می‌گوید، همان‌جا باید بنشیند؛ زیرا صاحب‌خانه، به موقعیّت خانه‌اش نسبت به مهمان، آشناتر است».ابوخلیفه گوید: من و ابو عُبیده حَذّاء، به حضور امام باقر (علیه‌السّلام) رسیدیم. امام به کنیزش فرمود بالشی بیاورد. من گفتم: لازم نیست. همین طوری می‌نشینیم. امام فرمود: «ای ابو خلیفه! عزّت و احترام را رد نکن...».


۱. راوندی کاشانی، فضل الله بن علی، النوادر، ص۳۵، محقق و مصحح: صادقی اردستانی، احمد، قم، دار الکتاب، چاپ اول، بی‌تا.
۲. شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۶۱، محقق و مصحح:غفاری، علی اکبر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.    
۳. شیخ صدوق، محمد بن علی، الکافی، ج‌۶، ص۲۷۴.    
۴. شیخ صدوق، محمد بن علی، الکافی، ج‌۶، ص۲۷۴.
۵. ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی، دعائم الاسلام، ‌ ج۱، ص۲۲۱، محقق و مصحح:فیضی، آصف، قم، مؤسسة آل البیت (علیه‌السّلام)، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.    
۶. نور/سوره۲۴، آیه۲۷ -۲۸.    
۷. ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۱۴۶، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
۸. محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج۱۶، ص۲۴۳، قم، مؤسسه آل البیت (علیه‌السّلام)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.    
۹. ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی، دعائم الاسلام، ج‌ ۲، ص۱۰۷.    
۱۰. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۶، ص۲۸۳، محقق و مصحح:غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.    
۱۱. شیخ حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۲۴، ص۳۱۴، قم، مؤسسه آل البیت (علیه‌السّلام)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.    
۱۲. شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، ج۱، ص۴۱۰، محقق و مصحح:غفاری، علی اکبر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.    
۱۳. برقی، ابو جعفر احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، ‌ ج۴، ص۴۱۱، محقق، مصحح، محدث، جلال الدین، قم، دار الکتب الاسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۷۱ق.
۱۴. شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج۹، ص۹۲، محقق، مصحح، موسوی خرسان، حسن، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.    
۱۵. طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص۲۲، شریف رضی، چاپ چهارم، ۱۴۱۲ق.    
۱۶. امام علی، نهج البلاغة، ص۶۷۵.    
۱۷. شیبانی، احمد بن محمد بن حنبل، مسند احمد، ج۱۶، ص۲۵۹، محقق:شعیب الارنؤوط، و دیگران، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.    
۱۸. ابن ابی جمهور، محمد بن زین الدین، عوالی اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدینیة، ج۴، ص۳۷، محقق و مصحح:عراقی، مجتبی، قم، دار سید الشهداء للنشر، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.    
۱۹. شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۵۳، محقق و مصحح: لاجوردی، مهدی، ‌ تهران، نشر جهان، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.
۲۰. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۲۲، ص۳۲۱، ‌ بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
۲۱. مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، ج۲۲، ص۸۱، محقق و مصحح:رسولی، سید‌هاشم، ‌تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.    
۲۲. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۵، ص۴۹۴، تحقیق:عبد الموجود، عادل احمد، معوض، علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.    
۲۳. حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، ص۶۹، قم، ‌ مؤسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.    
۲۴. فرات کوفی، ابوالقاسم، تفسیر فرات، ص۲۷۴، تحقیق، محمودی، محمد کاظم، وزارت ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.    



پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «آداب میهمانی رفتن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۴/۲.    



جعبه ابزار