• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

آخرین آیه نازل شده بر پیامبر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: آیه، مناهل العرفان، پیامبر.

پرسش: آخرین آیه یا آیات نازل شده چیست؟




زرقانی در مناهل العرفان، در باره واپسین آیه یا آیاتِ نازل شده، ده دیدگاه را نقل کرده که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:

۱.۱ - آیه ۲۸۱ از سوره بقره

بر اساس شمار زیادی از روایات، آخرین آیه‌ای که بر پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نازل شد، آیه ۲۸۱ از سوره بقره است.
«وَ اتَّقُواْ یَوْمًا تُرْجَعُونَ فِیهِ اِلَی اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّی کُلُّ نَفْسٍ مَّا کَسَبَتْ وَ هُمْ لَا یُظْلَمُونَ؛ از روزی هراسناک باشید که در آن به خداوند بازگردانده می‌شوید، سپس به هر کسی هر چه‌ اندوخته کاملاً داده می‌شود، و به آنان ستم نمی‌شود.» بود که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با اشاره جبرئیل آن را در میان آیه ربا و آیه دَیْن (پس از آیه سوره بقره۲۸۰) از سوره بقره قرار داد و پس از آن پیامبر بیش از ۲۱ روز و بنا بر قولی بیش از نه شب زنده نبود.
[۴] واحدی نیشابوری، علی بن احمد، اسباب النزول، ص۱۶ - ۱۸.
[۶] ابن سلیمان، مقاتل، تفسیر مقاتل، ج۱، ص۲۲۸.


۱.۲ - بخشی از آیه ۳ از سوره مائده

به نقل یعقوبی، واپسین آیه نازل شده بر پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بخشی از آیه ۳ از سوره مائده بوده است: «الْیَوْمَ اَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ اَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الْاِسْلَمَ دِینًا؛ امروز دینتان را کامل کردم و نعمتم را بر شما تمام ساختم، و اسلام را دین مورد پسند برایتان قرار دادم.» یعقوبی همین نقل را صحیح و استوار دانسته، نزول این آیه را در روز ابلاغ امامت علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) در غدیرخم تایید می‌کند.
در نقل دیگری آمده است که پس از سوره نصر (اِذَا جَآءَ نَصْرُ اللَّهِ) آیه (الْیَوْمَ اَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ) فرود آمد و این آخرین آیه بود و آن حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هشتاد روز پس از نزول این آیه درگذشت.
[۹] کاشانی، ملا فتح‌الله، تفسیر منهج الصادقین، ج۱۰، ص۳۸۱ - ۳۸۲.


۱.۳ - آیه ۱۷۶ از سوره نساء

به گفته براء بن عازب، آخرین آیه نازل شده آیه ۱۷۶ از سوره نساء است. «یَسْتَفْتُونَکَ قُلِ اللَّهُ یُفْتِیکُمْ فِی الْکَلَلَةِ اِنِ امْرُؤٌاْ هَلَکَ لَیْسَ لَهُ وَلَدٌ وَ لَهُ اُخْتٌ فَلَهَا نِصْفُ مَا تَرَکَ وَ هُوَ یَرِثُهَآ اِن لَّمْ یَکُن لَّهَا وَلَدٌ فَاِن کَانَتَا اثْنَتَیْنِ فَلَهُمَا الثُّلُثَانِ مِمَّا تَرَکَ وَ اِن کَانُواْ اِخْوَةً رِّجَالًا وَ نِسَآءً فَلِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْاُنثَیَیْنِ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ اَن تَضِلُّواْ وَ اللَّهُ بِکُلِ شَیْ ءٍ عَلِیمُ؛ از تو [در باره کلاله] فتوا می‌طلبند؛ بگو: خدا در باره کلاله فتوا می‌دهد: اگر مردی بمیرد و فرزندی نداشته باشد، و خواهری داشته باشد، نصفِ میراث از آنِ اوست. و آن [مرد نیز] از او ارث می‌برد، اگر برای او [خواهر] فرزندی نباشد. پس اگر [ورثه فقط] دو خواهر باشند، دو سوم میراث برای آن دو است، و اگر [چند] خواهر و برادرند، پس نصیب مرد، مانند نصیب دو زن است. خدا برای شما توضیح می‌دهد تا مبادا گمراه شوید، و خداوند به هر چیزی داناست.»
[۱۱] واحدی نیشابوری، علی بن احمد، اسباب النزول، ص۱۷.
[۱۲] جصاص، أبي بكر الرازي، احکام القرآن، ج۳، ص۱۷.
فرّاء هم این آیه را، آخرین آیه نازل شده معرفی می‌کند.

۱.۴ - آیات پایانی سوره توبه

ابی بن کعب، واپسین آیه نازل شده را آیات پایانی سوره توبه دانسته است:
[۱۶] واحدی نیشابوری، علی بن احمد، اسباب النزول، ص۱۸.
[۱۷] ابن حنبل، احمد، مسند ابن حنبل، ج۵ ص۱۱۷.
[۱۸] طبری، محمد بن جریر، تفسیر الطبری، ج۱۱، ص۵۷.
«لَقَدْ جَآءَکُمْ رَسُولٌ مِّنْ اَنفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُم بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفٌ رَّحِیمٌ• فَاِن تَوَلَّوْاْ فَقُلْ حَسْبِیَ اللَّهُ لَآ اِلَهَ اِلَّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ. فرستاده‌ای از خود شما برایتان آمده که سخت است بر او هر چیزی که شما را رنج می‌دهد. بر [هدایت] شما حریص است، و نسبت به مؤمنان دلسوز و مهربان است. پس اگر از حق روی بگردانند بگو: خداوند مرا کفایت می‌کند. هیچ معبودی جز او نیست. بر او توکل کردم و او صاحب عرش عظیم است.»


با بررسی مستند آرایی که به آنها اشاره شد، روشن می‌گردد که هیچ یک از آنها متکی به دلیل قاطعی نیست. بنا بر این باید گفت:
اولاً: آخرین آیه‌ای که بر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نازل شده مشخص نیست.
ثانیاً: آرای یاد شده را می‌توان به آخریّت نسبی حمل کرد؛ یعنی این آیات در اواخر عمر پر برکت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نازل شده‌اند؛ لیکن راویان آنها به دلیل آن که اطلاعات لازم در اختیارشان نبوده، هر یک تصور کرده‌اند که آخرین آیه همان است که آنها باور دارند.


۱. زرقانی، محمد عبد العظیم، مناهل العرفان، ج۱، ص۹۷ - ۱۰۱.    
۲. بقره/سوره۲، آیه۲۸۱.    
۳. بقره/سوره۲، آیه۲۸۰.    
۴. واحدی نیشابوری، علی بن احمد، اسباب النزول، ص۱۶ - ۱۸.
۵. ابن ابی یعقوب، احمد، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۴۳.    
۶. ابن سلیمان، مقاتل، تفسیر مقاتل، ج۱، ص۲۲۸.
۷. مائده/سوره۵، آیه۳.    
۸. ابن ابی یعقوب، احمد، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۴۳.    
۹. کاشانی، ملا فتح‌الله، تفسیر منهج الصادقین، ج۱۰، ص۳۸۱ - ۳۸۲.
۱۰. نساء/سوره۴، آیه۱۷۶.    
۱۱. واحدی نیشابوری، علی بن احمد، اسباب النزول، ص۱۷.
۱۲. جصاص، أبي بكر الرازي، احکام القرآن، ج۳، ص۱۷.
۱۳. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۴۰۷.    
۱۴. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۴۳۵.    
۱۵. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۳، ص۲۴۶.    
۱۶. واحدی نیشابوری، علی بن احمد، اسباب النزول، ص۱۸.
۱۷. ابن حنبل، احمد، مسند ابن حنبل، ج۵ ص۱۱۷.
۱۸. طبری، محمد بن جریر، تفسیر الطبری، ج۱۱، ص۵۷.
۱۹. توبه/سوره۹، آیه۱۲۸ - ۱۲۹.    



سایت حدیث نت، برگرفته از مقاله «واپسین آیه یا آیات نازل شده»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۲۵.    



جعبه ابزار