• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

«وَاذکُر رَبَّکَ إذَا نَسیت»

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: عصمت ، انبیا، ترک اولی ، ائمه، پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله.
پرسش: با توجه به عصمت پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ منظور از آیه‌ی شریفه‌ی « وَ اذْکُرْ رَبَّکَ إِذا نَسیت » چیست؟
پاسخ: یکی از مبانی اعتقادی شیعه، عصمت انبیا ، پیامبر اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و ائمه اطهار ـ علیهم‌السلام ـ است.



عصمت به‌وسیله‌ی ادله محکمی چون آیات قرآن کریم و روایات به دست می‌آید.


خطا و نسیان در امور دینی نیز در انبیا و ائمه اطهار ـ علیهم‌السلام ـ سلب شده و آنها از هرگونه خطا و نسیانی در امور دینی، رها هستند.
[۱] نمایه‌ «عصمت انبیا از دیدگاه قرآن»؛ سؤال ۱۱۲.
[۲] نمایه «ضرورت عصمت و راه های تشخیص آن در امام (ع)»، سؤال ۲۵۸.



اما آنچه در مورد معصومان احتمال وقوع داشته و از برخی از آنها نیز نقل شده است، ترک اولی است.
[۳] نمایه‌ «عصمت پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و ترک اولی»، سؤال ۱۸۵۷.
[۴] نمایه «ترک اولی از معصوم»، سؤال ۷۸۸۰.

بنابراین، هر کلامی در مرحله اول مخاطب اولیه و خاص خود را دارد و در مرحله‌ٔ دوم خطابی عام بوده و مخاطبان عامی دارد.


قرآن نیز از این قاعده مستثنا نیست و در بسیاری از آیات می‌توان دو نوع از خطاب را به دست آورد. این‌گونه آیات در مورد عده‌ای خاص نازل شده و در ظاهر برای همان افراد، بیان حکم می‌کند؛ اما این بدان معنا نیست که نسبت به غیر مخاطبان اولیه، هیچ شمولی ندارد؛ بلکه این آیات، همگان را شامل می‌شود.

۴.۱ - نمونه‌ای از خطاب در آیات قرآن

به‌عنوان مثال، آیات مورد بحث در ظاهر، خطاب به پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ نازل شده‌اند:« وَ لا تَقُولَنَّ لِشَیْ‌ءٍ إِنِّی فاعِلٌ ذلِکَ غَداً •إِلاَّ أَنْ یَشاءَ اللَّهُ وَ اذْکُرْ رَبَّکَ إِذا نَسیتَ وَ قُلْ عَسی‌ أَنْ یَهْدِیَنِ رَبِّی لِأَقْرَبَ مِنْ هذا رَشَد »، اما در واقع تمام مؤمنان خطاب آیه بوده و حکمی برای همگان بیان شده است. این سیاق در آیات بسیاری وجود دارد که در این مختصر مجال ذکر آنها نیست.

۴.۲ - روایتی از امام صادق

بر همین معنا، روایتی وجود دارد، امام صادق ـ علیه‌السلام ـ در این‌باره فرمود:« نزول قرآن به مانند این است که شما را خطاب قرار دهم و مقصودم این باشد که همسایه بشنود (یعنی خداوند در قرآن برخی گفتارهایی دارد که در ظاهر عده خاصی مخاطب آنند؛ ولی مقصود این است که این پیام را به همگان برساند)».

۴.۳ - شأن نزول آیه مذکور از دیدگاه امام صادق

علاوه بر این، در مورد این آیه شأن نزولی ذکر شده است. امام صادق فرمود:« قریش از پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ سؤالاتی را پرسیدند که از جمله آن مسائل، داستان اصحاب کهف بود. پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ به آنها گفت فردا به شما پاسخ خواهم داد و ایشان إن‌شاء‌الله نگفتند؛ لذا تا چهل روز وحی بر ایشان قطع شد... بعد از چهل روز این آیات بر ایشان نازل شد‌:« لا تَقُولَنَّ لِشَیْ‌ءٍ إِنِّی فاعِلٌ ذلِکَ غَداً... ». و گفته شد که این توقف چهل روزه وحی، به جهت نگفتن إن‌شاء‌الله بوده است».


بنابر‌این، آیه پیرامون ترک اولای پیامبر بوده و منافاتی با عصمت ندارد؛ زیرا ترک اولی مقوله‌ای جدا از گناه و خطاست.


۱. نمایه‌ «عصمت انبیا از دیدگاه قرآن»؛ سؤال ۱۱۲.
۲. نمایه «ضرورت عصمت و راه های تشخیص آن در امام (ع)»، سؤال ۲۵۸.
۳. نمایه‌ «عصمت پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و ترک اولی»، سؤال ۱۸۵۷.
۴. نمایه «ترک اولی از معصوم»، سؤال ۷۸۸۰.
۵. کهف (۱۸)، آیه ۲۳ و ۲۴؛ «هرگز نگو فردا چنین می‌کنم، مگر این‌که خدا بخواهد و چون از یاد بردی، پروردگارت را به یاد آور و بگو امیدوارم که پروردگارم مرا به راهی روشن‌تر از این هدایت کند».    
۶. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح:غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ۲، ص ۶۳۱، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ ق؛ «نَزَلَ الْقُرْآنُ بِإِیَّاکِ أَعْنِی وَ اسْمَعِی یَا جَارَة».    
۷. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج ۲۳، ص ۲۵۵، مؤسسه آل البیت (ع)، قم، چاپ اول، ۱۴۰۹ ق.    



پایگاه اسلام کوئیست.    



جعبه ابزار