باقرالعلوم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلید واژه: امام باقر(ع)،
باقرالعلومپرسش: چرا امام
محمدباقر كه باقرالعلوم ناميده شده كتاب ندارد؟ پس علم
امام چگونه به اثبات رسيده؟
پاسخ:
در ابتدا باید اشاره شود که اولا: در مورد کتاب‌های
امامان(ع) در
منابع روایی ده‌ها کتاب از آنان یاد شده است و این ها بر چند نوعند:
الف) برخی از این کتاب‌ها توسط
امام پیشین نگاشته شده، به امام بعدی به عنوان میراث
امامت منتقل شده، از امامی به
امام دیگر رسیده، تا در دست امام دوازدهم
حضرت مهدی(عج) قرار گرفته است.
ب) برخی از این‌ها با املای
امام و با خط شاگردان نگارش یافته است.
ج) برخی با خط امامان(ع) برای
هدایت افرادی خاص و یا درخواست عده‌ای و یا به صورت کلی نوشته شده است.
د) برخی از کتاب‌های منسوب به امامان(ع)
روایات منتسب به آنان است که توسط دیگران در یک یا چند مجموعه روایی گردآوری شده است. با توجه به این نکته باید گفت:
بر خلاف تصوری که در پرسش اشاره شده برخی کتاب ها منسوب به امام باقر است که از آن میان سه کتاب ذیل است:
۱_ كتاب
التفسیر ؛
۲_ رساله
امام باقر(ع) به
سعد الخیر .
۳_كتاب الهدايه؛
که تفصیل آنر ا در منبع ذیل جویا شوید.
تلازمی بین شکافنده علوم بودن وکتاب داشتن نیست، زیرا
علم داشتن و شکافتن علوم تنها از طریق نوشتن کتاب اثبات نمی شود واز همین روست که حافظ در باره پیامبر گفته است:
نگار من که به مکتب نرفت و خط ننوشت به غمزه مسله آموز صد مدرس شد
مسله امام باقر (ع) نیز چیزی شبیه این است بخصوص این که در زمان امام باقر(ع) فرصتی پیش آمد تا حضرت بتواند به تربیت شاگردانی چون «زراره» و «محمد بن مسلم» و امثال ان دو بپردازد و بخش گسترده‌ای از تعلیمات اسلامی را به آنان
تعلیم دهند. همان تعلیمات، از طریق شاگردان
امام در منابع
شیعه وارد گشت. که اسامی برخی از آنها در آخر پرسش آورده شده می شود.
امام علت این که این لقب اختصاص به امام پنجم یافته، آن است که آن بزگوار آغاز گر حرکت و نهضت علمی بود که پس از او با
امام صادق ادامه یافت و به اکمال خود رسید. در واقع او شکافنده و باز کننده در دانش به سوی
مسلمانان بود و
امام صادق ادامه دهنده راه و مسیر امام باقر (ع) است.
طبق نقل برخی
روایات این لقب، در آغاز از سوی
پیامبر گرامی(ص) قبل از میلاد امام پنجم، به ایشان داده شده ، به عنوان یک نشانه و ویژگی امام به صحابی جلیل القدر جابربن عبدالله
انصاری گفته شده است. در برخی
روایات آمده که امام پنجم در
تورات هم با همین
لقب شناخته شده اند.
حال درباره راه اثبات
مقام علمی آن حضرت باید گفت: امام باقر (ع)، در طول زندگی خود، به نشر و گسترش حقايق و معارف الهى پرداخت. مشكلات علمى را تشريح نمود. جنبش علمى دامنه دارى به وجود آورد كه مقدمات تاسيس يك «
دانشگاه بزرگ اسلامى» را كه در دوران
امامت فرزند گراميش «
امام صادق » به اوج عظمت رسيد، پى ريزى كرد.
امام پنجم در
علم ،
زهد ، عظمت و
فضیلت سرآمد همه بزرگان
بنی هاشم بود. مقام بزرگ علمى و اخلاقى او مورد تصديق دوست و دشمن بود. به قدرى
روایات و احاديث، در زمينه مسائل و
احکام اسلامى،
تفسیر ،
تاریخ اسلام ، و انواع علوم، از
حضرت به يادگار مانده است كه تا آن روز از هيچ يك از فرزندان امام
حسن و
امام حسین (ع) به جا نمانده بود.
====شاگری شخصیت های بزرگ علمی از محضر امام====
رجال و شخصيت هاى بزرگ علمى آن روز، نيز عده اى از
یاران پیامبر (ص) كه هنوز در حال حيات بودند، از محضر
حضرت استفاده مى‌كردند.
«جابر بن يزيد جعفى» و «كيسان سجستانى» (از
تابعین ) و فقهائى مانند: «
ابن مبارک »، «
زهری »، «اوزاعى»، «
ابوحنیفه »، «
مالک »، «
شافعی »، «زياد بن منذرنهدى» از
آثار علمى او بهره‌مند شده، سخنان حضرت را، بى واسطه و گاه با چند واسطه، نقل نموده‌اند.
كتب و مولفات دانشمندان و مورخان اهل تسنن مانند:
طبری ،
بلاذری ، سلامى،
خطیب بغدادی ،
ابونعیم اصفهانی ، و كتبى مانند: موطا مالك، سنن
ابی داود ، مسند ابى
حنیفه ، مسند مروزى،
تفسیر نقاش، تفسير
زمخشری ، و ده ها نظير اين ها، كه از مهم ترين كتب جهان تسنن است، پر از سخنان پرمغز پيشواى پنجم است و همه جا جمله: «قال محمد بن على» و يا «قال محمد الباقر» به چشم مى‌خورد.
كتب
شیعه نيز در زمينه‌هاى مختلف سرشار از سخنان و
احادیث حضرت باقر (ع) است. هر كس كوچك ترين آشنايى با اين كتاب ها داشته باشد، اين معنا را تصديق مى‌كند.
آوازه
علوم و دانش هاى امام باقر چنان اقطار اسلامى را پر كرده بود كه
لقب «باقر العلوم» (گشاينده دريچه‌هاى
دانش و شكافنده مشكلات علوم) به خود گرفته بود.
«
ابن حجر هیثمی » مى‌نويسد:
محمد باقر به اندازه‌اى گنج هاى پنهان
معارف و دانش ها را آشكار ساخته، حقايق
احکام و حكمت ها و لطايف دانش ها را بيان نموده كه جز بر عناصر بى بصيرت يا بد سيرت پوشيده نيست. از همين جاست كه وى را شكافنده و جامع علوم، و برافرازنده پرچم دانش خوانده‌اند.
«عبدالله بن عطأ» كه يكى از شخصيت هاى برجسته و
دانشمندان بزرگ عصر
امام بود، مى‌گويد:
هرگز دانشمندان
اسلام را در هيچ محفل و مجمعى به اندازه محفل
محمد بن علی (ع) از نظر علمى حقير و كوچك نديدم. من «حكم بن عتيبه» را كه در علم و فقه مشهور آفاق بود، ديدم كه در خدمت محمد باقر مانند كودكى در برابر استاد عاليمقام، زانوى ادب بر زمين زده شيفته و مجذوب كلام و شخصيت او گرديده بود.
آثار درخشان علمى پيشواى پنجم و شاگردان برجسته‌اى كه مكتب بزرگ وى تحويل
جامعه اسلامى داد، پيشگويى
پیامبر اسلام (ص) را عينيت بخشد. راوى اين پيشگويى «جابر بن
عبدالله انصاری » شخصيت معروف صدر
اسلام است.
جابر كه يكى از
یاران بزرگ
پیامبر اسلام (ص) و از علاقه‌مندان خاص خاندان
نبوت است، مى‌گويد:
روزى پيامبر به من فرمود: پس از من شخصى از خاندان مرا خواهى ديد كه اسمش اسم من و قيافه‌اش شبيه قيافه من خواهد بود. او درهاى دانش را به روى مردم خواهد گشود.
پیامبر هنگامى كه پيشگويى را فرمود كه هنوز حضرت باقر (ع) چشم به جهان نگشوده بود.
سال ها از اين جريان گذشت، زمان پيشواى چهارم رسيد. روزى جابر از كوچه‌هاى مدينه عبور مى‌كرد، چشمش به حضرت
باقر افتاد. وقتى دقت كرد، ديد نشانه هايى كه پيامبر فرموده بود، در او هست.
پرسيد: اسم تو چيست ؟
گفت: محمد بن
علی بن الحسین .
جابر بوسه بر پيشانى او زد و گفت: جدت
پیامبر به وسيله من به تو سلام رساند!
جابر از آن تاريخ، به پاس احترام پيامبر و به نشانه عظمت امام باقر (ع) هر روز دوبار به ديدار حضرت مى‌رفت، او در مسجد پيامبر ميان انبوه جمعيت مى‌نشست. در پاسخ بعضى از مغرضان كه از كار وى خرده‌گيرى مى‌كردند، پيشگويى
پیامبر اسلام را نقل مى‌كرد.
بر این اساس و با توجه به پیشگوئی پیامبر (ص)
حضرت ملقب به باقر گشت.
در پایان باید گفت: یکی از راه های اثبات مقام علمی امام باقر تعداد شاگردان آن حضرت است که
شیخ الطائفة ، ابو جعفر محمد بن حسن طوسی در کتاب
رجال خویش،
اصحاب و شاگردان امام باقر (ع) را که از آن حضرت نقل
حدیث کرده اند ۴۶۲ مرد و دو زن دانسته است.
ودر مجموع برای ارائه نموداری فهرست گونه از شاگردان امام باقر (ع)، نام گروهی از آنان را یادآور می شویم:
۱ ابان بن ابی عیاش فیروز، تابعی
۲ ابان بن تغلب ابو سعید البکری الجریری
۳ ابراهیم بن الأزرق الکوفی
۴ ابراهیم الجزیری (الجریری)
۵ ابراهیم بن جمیل، برادر طربال الکوفی
۶ ابراهیم بن حنان الأسدی الکوفی
۷ ابراهیم بن صالح الانماطی
۸ ابراهیم بن عبد الله الاحمری
۹ ابراهیم بن عبید أبو غرة الانصاری
۱۰ ابراهیم بن عمر الصنعانی الیمانی(۸)
سایت مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
