• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

انس

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


‌کلیدواژه: انس، انس با خدا، انقطاع الی الله، خلوت، ذکر، محبّت، عشق، دوستی.
پرسش: انس به چه معناست و مقابل انس چیست؟
پاسخ: اُنس در لغت به معنای آرام و قرار یافتن قلب بر اثر نزدیک شدن به چیزی است.
[۱] فیّومی، احمد؛ المصباح المنیر، قم، انتشارات هجرت، ۱۴۱۴ق، چ۲، ص۲۵.
[۲] مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‌، تهران، انتشارات وزارت ارشاد، ۱۴۱۶ق، چ اول، ج۱، ص۱۶۰.
و در مقابلش کلمه‌ی وحشت قرار دارد.
[۳] ابن‌اثیر، عزالدین علی؛ النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم، انتشارات اسماعیلیان، ۱۳۶۷ش، چ چهارم، ج۱، ص۷۵.


فهرست مندرجات

۱ - انس در اصطلاح
۲ - انس در احادیث
۳ - راه رسیدن به مقام اُنس
       ۳.۱ - طلب و خواستن
       ۳.۲ - محبت و دوستی
       ۳.۳ - ذکر و یاد خدا
۴ - راه‌های تقویت اُنس
       ۴.۱ - مناجات نیمه شب
       ۴.۲ - نماز
       ۴.۳ - اعتکاف
۵ - موانع راه
       ۵.۱ - دنیادوستی
       ۵.۲ - آلودگی به گناه
       ۵.۳ - موانع دیگر
۶ - آثار و ثمرات انس
       ۶.۱ - دوری از مردم و نزدیک به خدا
       ۶.۲ - آرامش و طمأنینه
       ۶.۳ - انبساط در نیایش
۷ - درجات انس
       ۷.۱ - انس قبل از فناء
       ۷.۲ - انس بعداز فناء
۸ - پانویس
۹ - منبع

اما در اصطلاح عرفان و اخلاق، مقصود از اُنس؛ شادی و سرور عاشق است از این‌که غرق تماشای یار گشته و محو تماشای اوست و در این حال، دل متوجه چیز دیگری نیست و آنچه می‌بیند جمال محبوب خویش است.
[۴] نراقی، احمد؛ معراج‌السعاده، تهران، انتشارات دهقان، ۱۳۷۴ش، ص۵۹۴.


مقام اُنس موقعیت و جایگاه ویژه‌ای است که رسیدن به آن مقام در توانایی هر کسی نیست؛ چراکه مستلزم تلاش، مجاهدت و اخلاص است.
هرکس خواهان اُنس با دیگری باشد، باید چنان عملکردی از خود نشان دهد که فرد مقابل به او اعتماد کامل نموده و رفتارهایش را مطابق میل خود یابد و این چیزی نیست که به آسانی قابل دست‌یابی باشد.
بسیار دیده شده است که دو نفر باهم دوست هستند، اما انسی با یکدیگر ندارند. از این رو هر دوستی نمی‌تواند لایق این مقام گردد.
امام علی(ع) می‌فرماید:
«خدا به حضرت موسی(ع) وحی کرد: هر کس، دوستی را دوست دارد به او اُنس می‌گیرد و هر کس به دوستی اُنس گرفت گفته‌ او را تصدیق می‌کند و به کردارش خوشنود می‌شود...ای موسی(ع) من تنها به محبّانم اختصاص دارم.»
[۵] دیلمی، حسن؛ ارشادالقلوب الی الصواب، قم، انتشارات شریف رضی، ۱۴۱۲ق، چ اول، ج۱، ص۱۰۰.

پاداش عظیم هم‌جواری با خداوند یگانه تنها برای کسانی است که او را از صمیم قلب دوست داشته باشند؛ به عبارت دیگر، دوستی آنها نه به خاطر ترس از عذاب خدا و نه به جهت رسیدن به پاداش است؛ بلکه تنها و تنها او را چون خداست دوست دارند. برای همین خداوند نیز پاداش چنین افرادی را اُنس با خود قرار می‌دهد.
هنگامی که رابطه‌ اُنس میان دو دوست برقرار شد، چنان به یک‌دیگر دل می‌بندند که جدایی و فراق را بدترین عذاب برای خود می‌دانند و بسیار دیده می‌شود که عاشقی به جهت دوری از معشوق خویش دیگر زندگی را برای خود بیهوده می‌بیند.
امیرمومنان(ع) در فرازی زیبا از دعای کمیل(ره)، به درگاه خداوند چنین عرض می‌دارد:
«آقا و سید و مولای من! گیرم که به عذابت صبر کردم، چگونه توانم بر فراقت شکیبایی ورزم؟»
[۶] سید بن طاووس، علی؛ الإقبال بالأعمال الحسنة، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۷ش، چ دوم، ص۷۰۸ «فرازی از دعای کمیل».


کسی که طالب رسیدن به مقام اُنس است، می‌بایست که چند مرحله را پشت‌سر گزارد تا شایسته‌ این مقام گردد.

۳.۱ - طلب و خواستن

نخستین گام در این مسیر اراده و خواستن اُنس با خداست. در دو جای دعای شریف جوشن کبیر که شب‌های قدر آن را زمزمه می‌کنیم، نکته‌ای ‌بسیار کلیدی به عنوان پیش شرط اُنس با خدا و استمرار آن آمده است.
در یک فراز از دعا می‌فرماید: «ای آنکه تنها کسانی که خواستار اویند با او اُنس می‌گیرند»
[۷] قمی، عباس؛ مفاتیح الجنان، قم، انتشارات اسوه، (بی‌تا)، ص۹۲.
و در فراز دیگری از دعا آمده «ای انیس و همدم مریدان»
[۸] قمی، عباس؛ مفاتیح الجنان، ص۹۳.
؛ یعنی تا کسی خواستار ارتباط و هم‌نشینی با خدا نباشد نمی‌تواند به مقام اُنس دست یابد.

۳.۲ - محبت و دوستی

در گام بعد باید دانست که اُنس به خدا از آثار و ثمرات محبّت خداست و در حقیقت اُنس یکی از مقامات و جلوه‌های محبّت است.
[۹] غزالی، محمد؛ احیاء العلوم، بیروت، انتشارات دارالکتب العربی، (بی‌تا)، ج۱۴، ص۱۱۷.
تنها راه تحصیل محبت خدا، معرفت و شناخت و تقویت آن است و تقویت معرفت در صورتی واقع می‌شود که دل از سرگرمی‌های دنیا و علاقه‌مندی و توجه به آن پاک گردد و دوستی غیرخدا را از دل بیرون کند؛ چه آن که خدا در اندرون هیچ‌کسی دو قلب قرار نداده است.
[۱۰] احزاب/سوره۳۳، آیه۴.    
البته دوست داشتن دنیا و آنچه که در آن است، مذموم و ناپسند نیست؛ بلکه دلخوش و سرگرم بودن به این امور دنیوی و چیزی را ورای اینها ندیدن است که زشت و ناپسند است. در این صورت است که انسان فکر می‌کند، بجز آنچه که در دنیا است، چیزی ارزش دوست داشتن را ندارد.
[۱۱] مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۹ش، ج۲۲، ص۲۲۶.


۳.۳ - ذکر و یاد خدا

زمانی که در دل محبّت خدا جای گرفت، زبان و دل مشغول ذکر و یاد او می‌شود. ذکر و یاد محبوب از آثار و نتایج محبّت است و محبّ و عاشق همواره دوست دارد که از معشوق خود یاد کند. «و هر چه تذکر شدیدتر شود -خصوصاً در اوقات فراغت قلب- محبت افزون شود تا آن جا که حق تعالی‌ را از هر موجودی به خود رحیم‌تر و رئوف‌تر بیند، و حقیقت "أرْحَمُ الرّاحِمِینَ" را به نور بصیرت قلبی ببیند.»
[۱۲] خمینی، روح‌الله(ره)؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، موسسه نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۷ش، ص۲۰۴.

امیرمومنان علی‌(ع) می‌فرماید:
«هرگاه دیدی خدایت تو را با یادش مأنوس نموده، بدان که دوستت دارد.»
[۱۳] آمدی، عبدالواحد؛ تصنیف غررالحکم و دررالکلم، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۶۶، چ اول، ص۱۸۸.


کسی که به مقام اُنس رسیده خواهان خلوت‌گاهی است تا بتواند تنها و بی‌مزاحمت دیگران با معبود خویش راز و نیاز کند؛ اما نباید این خلوت‌گاه به گونه‌ای باشد که به کلّی ارتباط با دیگران قطع شود. ازاین‌رو دین اسلام برخی راه‌های صحیح خلوت و کناره‌گیری از دیگران را به مومنان آموخته که به پاره‌ای از این راه‌ها، اشاره می‌گردد:

۴.۱ - مناجات نیمه شب

بعضی از ساعت‌ها در شبانه روز، ساعت استراحت بسیاری از مردم است. برای همین می‌تواند خلوت‌گاه مناسبی برای دو دوست باشد. خداوند به حضرت موسی(ع) فرمود:
«دروغ می‌گوید هر که ادعای دوستی با من کند و چون شب فرا رسد به خواب رود و از من روی گرداند (که یاد من ننماید و از عبادت من غافل شود).»
[۱۴] دیلمی، حسن؛ ارشادالقلوب الی الصواب، ترجمه هدایت‌الله مسترحمی، تهران، انتشارات مصطفوی، ۳۴۹ش، چ سوم، ج۲، ص۱۹.

بهترین ساعاتی که برای خلوت با خداوند وجود دارد، ساعات میانی شب است که همه در خوابند و هیچ مزاحمی در میان نیست تا گفت و شنودهای دو دوست را بشنود. حال کیست که خدا را با تمام وجود دوست داشته باشد و شب را در خواب غفلت به سر برد و برای مناجات با حضرت رب‌العالمین از جای برنخیزد؟
هرکه چنین ساعاتی را غنیمت شمرد و از آن برای یاد محبوب بهره جوید، تمام وجودش مملوّ از عشق او می‌شود.

۴.۲ - نماز

نماز به عنوان مهم‌ترین عبادت در جهت یاد خداست و به عنوان خلوت‌گاه میان بنده و خالق یاد می‌شود. در آیه‌ای از قرآن دو ویژگی برجسته‌ی نماز این چنین بیان شده است:
«آنچه را از کتاب (آسمانی) به تو وحی شده تلاوت کن و نماز را برپا دار که نماز (انسان را) از زشتی‌ها و گناه باز می‌دارد و یاد خدا بزرگتر است و خداوند می‌داند شما چه کارهایی انجام می‌دهید!»
[۱۵] عنکبوت/سوره۲۹، آیه۴۵.    

«گویا فرموده است: نماز بگزار تا تو را از فحشاء و منکر باز بدارد، بلکه آنچه عاید تو می‌کند بیش از این حرف‌ها است، چون مهم‌تر از نهی از فحشاء و منکر این است که تو را به یاد خدا می‌اندازد و این مهم‌تر است، برای اینکه ذکر خدا بزرگترین خیری است که ممکن است به یک انسان برسد، چون ذکر خدا کلید همه‌ی خیرات است و نهی از فحشاء و منکرات نسبت به آن فایده‌ای (کوچک) و جزئی است.»
[۱۶] طباطبایی، محمدحسین؛ تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم، انتشارات جامعه مدرسین، ۱۳۷۴، چ پنجم، ج۱۶، ص۲۰۳.


۴.۳ - اعتکاف

یکی از زیباترین آموزه‌های دین اسلام جهت خلوت با خدا، مسئله‌ی اعتکاف است
[۱۷] بقره/سوره۲، آیه۱۸۷.    
که عبارت است از توقف در مساجد برای عبادت که حداقل آن سه روز است و شرط آن روزه داشتن و ترک بعضی دیگر از لذائذ است و سایر احکام آن در کتاب‌های فقهی ذکر شده است.
[۱۸] مکارم‌شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴، چ اول، ج۱، ص۶۵۳.    

اعتکاف، فرصت مناسبی است برای تصفیه‌ی روح و اُنس بیشتر با خالق یکتا. د رحقیقت اعتکاف به معنای بریدن از دنیا و پناهنده‌شدن به خداست.
عبادات دیگری نیز در این میان وجود دارند که هریک به نوعی خلوت‌گاه مقصود است؛ عبادتی مثل دعا که یک پُل ارتباطی میان خالق و مخلوق است و جزء شیرین‌ترین و دل‌نشین‌ترین عبادات محسوب می‌شود؛ البته در این مجال کوتاه فرصت پرداختن و توضیح درباره‌ یک‌یک آن عبادات نیست و به همین مقدار اکتفا می‌شود.

بر سر راه اُنس با خدا دو مانع بزرگ وجود دارد که عبور از آن دو در ابتدای امر سخت و دشوار می‌نماید؛ اما با کمی تلاش و کوشش به راحتی می‌توان از آن سد عبور کرد. این دو مانع عبارتند از:

۵.۱ - دنیادوستی

بزرگ‌ترین مانع در این مسیر دنیادوستی و جاگرفتن محبّت دنیا در دل است. به هر اندازه که اُنس با دنیا قوّت یابد، از اُنس با خدا کاسته می‌شود. از فرمایشات امام کاظم‌(ع) است که هر عالم و دانشمندی که فریفته‌ی دنیا باشد، خداوند حلاوت و شرینی محبت و مناجاتش را از دل او بیرون کند.
[۱۹] ابن‌شعبه‌حرانی، حسن؛ تحف العقول، قم، انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۰۴ق، چ دوم، ص۳۹۷.    

البته باید دانست در صورتی دل‌بستن به دنیا مانع رسیدن به اُنس با خداست که انسان تمام همّتش را مصروف رسیدن به امور دنیایی کند؛ اما هرگاه دنیا وسیله‌ای شود که با کمک آن بتوان به دستورات خدا عمل نمود، و رضای او را جلب کرد، تبدیل به بهترین وسیله برای ایجاد رابطه‌ای دوستانه با خدا می‌شود.
[۲۰] مصطفوی، سیدجواد؛ ترجمه اصول کافی، تهران، انتشارات کتاب‌فروشی اسلامی، (بی‌تا)، ج۴، ص۲، شرح حدیث اول از باب دوستی دنیا و حرص بر آن.


۵.۲ - آلودگی به گناه

از دیگر موانعی که بر سر راه اُنس با خدا قرار دارد، آلوده بودن روح و نفس به پلیدی‌هاست. تا نفس از صفات نکوهیده پاک نگردد، لایق مقام اُنس نخواهد بود؛
[۲۱] خمینی، روح‌الله‌(ره)؛ آداب الصلاة (آداب نماز)، انتشارات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، ۱۳۷۰، چ اول، ص۵۷.
چراکه مداومت بر ذکر که به عنوان مقدمه‌ی رسیدن به مقام اُنس است حاصل نمی‌شود مگر با تخلیه‌ نفس از صفات رذیله.
[۲۲] امین، سیده‌نصرت؛ مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران، انتشارات نهضت زنان مسلمان، ۱۳۶۱ش، ج۱۰، ص۳۴۹.


۵.۳ - موانع دیگر

در فرازی از دعای ابوحمزه ثمالی که در اعمال سحرهای ماه رمضان وارد شده، برخی دیگر از موانع برشمرده شده است.
[۲۳] قمی، عباس؛ مفاتیح الجنان، قم، انتشارات نبوغ، ۱۳۸۴، چ۱۸، ص۳۳۴-۳۳۵.

‌ج) کوتاهی در رعایت حقوق الهی
‌د) کفران نعمت
‌ه) دوری از هم‌نشینی با علما
‌و) غفلت از یاد خدا
‌ز) شرکت در مجالس لغو و بیهوده
‌ح) شرم نداشتن از خدا

‌

۶.۱ - دوری از مردم و نزدیک به خدا

انس به هم‌نشینی با محبوب کلّ هستی، موجب می‌شود که انسان تا مدّتی از هم‌صحبتی با دیگران در هراس و وحشت باشد.
امام حسن عسکری‌(ع) می‌فرماید:
«هرکه با خدا اُنس گرفت، در وحشت از مردم است و علامت اُنس با خدا هراس از مردم است.»
[۲۴] ابن‌فهدحلّی، احمد؛ عدة‌الداعی و نجاح‌الساعی، قم، انتشارات دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۰۷ق، چ اول، ص۲۰۸.


و شیخ اجل سعدی شیرازی چه زیبا این معنا را به تصویر کشیده است که:
از آنگه که یارم کس خویش خواند دگر با کـسم آشنـــایی نماند
به حقّش که تا حق جمـالـم نمود دگر هر چه دیدم خیالم نمود
به صــدقش چنان سر نهادم قدم که بینم جهان با وجودش عدم‌
دگر با کســـم بر نیــــاید نفــــس که با او نماند دگر جای کــــس‌

۶.۲ - آرامش و طمأنینه

نگرانی، اضطراب، ترس، فقر و کاستی‌ها از عوامل برهم زننده‌ی آرامش انسان‌ها می‌باشند و در این میان تنها وجود تکیه‌گاهی محکم و پابرجاست که مایه‌ی آرامش است. پشتیبانی که هم دانای به مسائل و مشکلات و راه‌کارها باشد و هم توانا بر رفع نیازها. چنین موجودی آیا جز خدای قادر، عالم و غنیّ می‌باشد؟
بنابراین تنها یاد او و تکیه بر اوست که روح و جان آدمی را به آرامش حقیقی می‌رساند.
[۲۵] رعد/سوره۱۳، آیه۲۸.    

امام حسن مجتبی(ع) در مناجاتش با خدا چنین راز و نیاز می‌کند: «ای کسی که وحشت‌کنندگان به او اُنس می‌گیرند»
[۲۶] ابن‌طاوس، علی؛ مهج‌الدعوات و منهج العبادات، قم، انتشارات دارالذخائر، ۱۴۱۱ق، چ اول، ص۱۴۳.


۶.۳ - انبساط در نیایش

از دیگر آثار اُنس که در اثر دوام و غلبه‌ این حالت پدید می‌آید، -در صورتی که نگرانی شوق و بیم دوری و حجاب، آن را بر هم نزند- نوعی انبساط خاطر و نشاط در گفتار و کردار و نیایش با خداوند است. در چنین حالی گاهی اوقات ممکن است که جملاتی بی‌پرده و بی‌پروا بر زبان بنده‌ی عاشق جاری شود که در نظر دیگران زشت بنماید. اما باید دانست که این حالت تنها اختصاص به مقام مونسین دارد و کسی که به این مقام راه نیافته اگر بخواهد در گفتار و کردار، خود را به آنها شبیه سازد، بی‌شک هلاک شده و در آستانه‌ی کفر قرار خواهد گرفت.
[۲۷] فیض کاشانی، محسن؛ راه روشن(ترجمه المحجة البیضاء)، ترجمه سیدمحمدصادق عارف، انتشارات آستان قدس، چ اول، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۱۰۲.




۷.۱ - انس قبل از فناء

نخستین مرتبه‌ اُنس با خدا این است که سالک در مقام کشف، شاهد صفات خداوندی شده و غرق مطالعه‌ صفات جمال و جلال حق می‌شود و محبّت خالق در قلب عاشق جای می‌گیرد و این محبّت آتشی در دل عاشق روشن می‌کند که هرچه غیرمحبوب است را می‌سوزاند و محبّت دیگران را از میان می‌برد و باطن او را پاک و مطهّر می‌سازد.
[۲۸] غزالی، محمد؛ مجموعة رسائل الامام الغزالی، بیروت، انتشارات دارالفکر، ۱۴۱۶ق، ص۱۲۲.


۷.۲ - انس بعداز فناء

این مقام مخصوص فانیان در ذات حقّ –جلّ و اعلی- می‌باشد. این مقام را نه می‌توان توصیف نمود و نه می‌توان حدّی برایش تعریف کرد و نه می‌توان به کنهش دست یافت؛ چراکه ذات حق را حدّی نیست؛ پس فانی در او نیز به بی‌نهایت می‌رسد.
[۲۹] انصاری، عبدالله؛ منازل السائرین، تصحیح محمد خواجوی، تهران، انتشارات دارالعلم، ۱۴۱۷، ص۸۶.


۱. ↑ فیّومی، احمد؛ المصباح المنیر، قم، انتشارات هجرت، ۱۴۱۴ق، چ۲، ص۲۵.
۲. ↑ مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‌، تهران، انتشارات وزارت ارشاد، ۱۴۱۶ق، چ اول، ج۱، ص۱۶۰.
۳. ↑ ابن‌اثیر، عزالدین علی؛ النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم، انتشارات اسماعیلیان، ۱۳۶۷ش، چ چهارم، ج۱، ص۷۵.
۴. ↑ نراقی، احمد؛ معراج‌السعاده، تهران، انتشارات دهقان، ۱۳۷۴ش، ص۵۹۴.
۵. ↑ دیلمی، حسن؛ ارشادالقلوب الی الصواب، قم، انتشارات شریف رضی، ۱۴۱۲ق، چ اول، ج۱، ص۱۰۰.
۶. ↑ سید بن طاووس، علی؛ الإقبال بالأعمال الحسنة، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۷ش، چ دوم، ص۷۰۸ «فرازی از دعای کمیل».
۷. ↑ قمی، عباس؛ مفاتیح الجنان، قم، انتشارات اسوه، (بی‌تا)، ص۹۲.
۸. ↑ قمی، عباس؛ مفاتیح الجنان، ص۹۳.
۹. ↑ غزالی، محمد؛ احیاء العلوم، بیروت، انتشارات دارالکتب العربی، (بی‌تا)، ج۱۴، ص۱۱۷.
۱۰. ↑ احزاب/سوره۳۳، آیه۴.    
۱۱. ↑ مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۹ش، ج۲۲، ص۲۲۶.
۱۲. ↑ خمینی، روح‌الله(ره)؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، موسسه نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۷ش، ص۲۰۴.
۱۳. ↑ آمدی، عبدالواحد؛ تصنیف غررالحکم و دررالکلم، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۶۶، چ اول، ص۱۸۸.
۱۴. ↑ دیلمی، حسن؛ ارشادالقلوب الی الصواب، ترجمه هدایت‌الله مسترحمی، تهران، انتشارات مصطفوی، ۳۴۹ش، چ سوم، ج۲، ص۱۹.
۱۵. ↑ عنکبوت/سوره۲۹، آیه۴۵.    
۱۶. ↑ طباطبایی، محمدحسین؛ تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم، انتشارات جامعه مدرسین، ۱۳۷۴، چ پنجم، ج۱۶، ص۲۰۳.
۱۷. ↑ بقره/سوره۲، آیه۱۸۷.    
۱۸. ↑ مکارم‌شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴، چ اول، ج۱، ص۶۵۳.    
۱۹. ↑ ابن‌شعبه‌حرانی، حسن؛ تحف العقول، قم، انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۰۴ق، چ دوم، ص۳۹۷.    
۲۰. ↑ مصطفوی، سیدجواد؛ ترجمه اصول کافی، تهران، انتشارات کتاب‌فروشی اسلامی، (بی‌تا)، ج۴، ص۲، شرح حدیث اول از باب دوستی دنیا و حرص بر آن.
۲۱. ↑ خمینی، روح‌الله‌(ره)؛ آداب الصلاة (آداب نماز)، انتشارات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، ۱۳۷۰، چ اول، ص۵۷.
۲۲. ↑ امین، سیده‌نصرت؛ مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران، انتشارات نهضت زنان مسلمان، ۱۳۶۱ش، ج۱۰، ص۳۴۹.
۲۳. ↑ قمی، عباس؛ مفاتیح الجنان، قم، انتشارات نبوغ، ۱۳۸۴، چ۱۸، ص۳۳۴-۳۳۵.
۲۴. ↑ ابن‌فهدحلّی، احمد؛ عدة‌الداعی و نجاح‌الساعی، قم، انتشارات دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۰۷ق، چ اول، ص۲۰۸.
۲۵. ↑ رعد/سوره۱۳، آیه۲۸.    
۲۶. ↑ ابن‌طاوس، علی؛ مهج‌الدعوات و منهج العبادات، قم، انتشارات دارالذخائر، ۱۴۱۱ق، چ اول، ص۱۴۳.
۲۷. ↑ فیض کاشانی، محسن؛ راه روشن(ترجمه المحجة البیضاء)، ترجمه سیدمحمدصادق عارف، انتشارات آستان قدس، چ اول، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۱۰۲.
۲۸. ↑ غزالی، محمد؛ مجموعة رسائل الامام الغزالی، بیروت، انتشارات دارالفکر، ۱۴۱۶ق، ص۱۲۲.
۲۹. ↑ انصاری، عبدالله؛ منازل السائرین، تصحیح محمد خواجوی، تهران، انتشارات دارالعلم، ۱۴۱۷، ص۸۶.


سایت پژوهه.    


رده‌های این صفحه : اخلاق اسلامی
جعبه ابزار