• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

گناه ظاهری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: گناه ظاهری، گناه باطنی، اثم، گناه، فواحش، گناه اعضا، زنا.

پرسش: مراد از گناه ظاهری و باطنی از نظر قرآن چیست؟

پاسخ:



قرآن کریم می‌افزاید: «لا تَقْرَبُوا الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ...؛ و به کارهای زشت، چه علنی آن و چه پوشیده(اش) نزدیک مشوید».


«اِثم» در ریشه «اثم» به معنی گناه و چیزی که انسان را از کاری باز می‌دارد است و از آنجا که گناهان آدمی را از خیرات» باز می‌دارد، به آنها «اثم» گفته شده، و عصیان و معصیت هم از همین باب است.


واژة فواحش جمع فاحشه به معنی هرگونه رفتار و گفتاری است که زشتی آن بزرگ باشد.

در قرآن مجید نیز گاهی در همین معنی وسیع استعمال شده است؛ مانند: «الّذین یجتنبون کبائر الاثم و الفواحش... ؛ کسانی که از گناهان بزرگ و از اعمال زشت و قبیح اجتناب می‌کنند...».

تعبیر «فواحش» بعد از «کبائر الاثم» به اصطلاح از قبیل ذکر خاص (فواحش) بعد از عام (اثم) است و در حقیقت بعد از بیان اجتناب از همة گناهان بر روی گناهان زشت بیش‌تر تکیه شده است تا اهمیت آنها را برساند.


واژة ظاهر یعنی آشکار و آن‌چه با چشم دیده می‌شود (پیدا) و باطن یعنی ناپیدا و پنهان و آن‌چه خلاف ظاهر است.

در قرآن مجید هم آمده است که «وَ ذَرُوا ظاهِرَ الْإِثْمِ وَ باطِنَهُ... ؛ و گناه آشکار و پنهان را رها کنید.


اما این‌که گناه ظاهری و باطنی کدام است؟

۵.۱ - دیدگاه علامه طباطبایی

علامه طباطبایی در ذیل آیه ۱۲۰ از سوره انعام می‌فرماید: گرچه به حسب مضمون، آیه مطلق است، و از جمیع گناهان ظاهری و (آشکار) و باطنی (پنهان) نهی می‌کند، ولی از سیاق آیات قبل و بعد از آن استفاده می‌شود که (آیه) مربوط به خوردن گوشت حیوانی است که اسم و نام خدا به هنگام ذبح بر آن برده نشده که مصرف آن حرام است... (بنابراین) مراد از گناه ظاهری آن گناهی است که شومی (و ابدی) عاقبت و زشتی اثرش بر کسی پوشیده نیست؛ مانند: شرک، آشوبگری و ظلم؛ و مراد از گناه باطنی آن گناهی است که زشتیش همه کس فهم نیست؛ مانند: خوردن میته (مرده) خون و گوشت خوک. این قسم از گناه با تعلیم خدایی شناخته می‌شود و عقل نیز گاهی آن را درک می‌کند، این معنایی که ما برای گناه ظاهری و باطنی کردیم، معنایی است که ظاهر سیاق آن را افاده می‌کند.


دیدگاه برخی مفسران، بدین شرح است:

۶.۱ - اول

بعضی مفسران معانی دیگری برای آن کرده‌اند؛ از جمله گفته‌اند: ظاهر بودن گناه و باطن بودن آن به معنای علنی بودن و پنهانی بودن آن است.

۶.۲ - دوم

و نیز گفته‌اند: مقصود از گناه ظاهری، گناهانی که از اعضا و جوارح آدمی سر می‌زند، است و گناه باطنی، گناهان قلبی و درونی است.

۶.۳ - سوم

و نیز گفته‌اند: گناه ظاهری به معنای زنا و گناه باطنی روابط پنهانی نامشروع است و... .

در تفسیر نمونه آمده که «آیه یاد شده مفهوم وسیعی دارد که تمام این تفسیرهای یادشده را دربر می‌گیرد.
[۱۳] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۵، ص ۵۲۰ و ۵۲۱، چاپ سیزدهم، ۱۳۷۴ش، تهران، دارالکتب الاسلامیه.



مراد از «فاحشة ظاهری» در آیة ۱۵۱ از سوره انعام که در ابتدای همین تحقیق آمد گناه علنی و مقصود از «فاحشه باطنی» گناه سرّی و روابط نامشروع برقرار کردن در پنهانی است.

۷.۱ - روایتی از امام سجاد

از حضرت امام سجاد علیه‌السلام نقل شده است که معنای «وَ لا تَقْرَبُوا الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ» فرمودند: «فواحش ظاهری و آشکار» مانند ازدواج با زن پدر و «فواحش باطنی و پنهان» مانند «زنا» است.

این روایت از باب تطبیق کلی بر مصداق است؛ یعنی یکی از مصادیق فواحش ظاهری «ازدواج با زن پدر» است و یکی از مصادیق فواحش باطنی «زنا» می‌باشد.

۷.۲ - روایتی از امام صادق

امام صادق علیه‌السلام درباره علت و منشأ حرمت گناهان ظاهری و باطنی فرمود: «ان الله تبارک و تعالی غیور یحب کل غیور و لغیرته حرم الفواحش ظاهرها و باطنها؛ خدای متعال بسیار غیرتمند است و انسان‌های غیرتی را دوست دارد و به خاطر غیرتش گناهان ظاهری (آشکار) و باطنی (پنهان) را حرام و ممنوع کرده است.» (تا جامعه سالم و در امنیت بماند).



۱. ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج ۶، ص ۱۵۵؛ ج ۱۵، ص ۱۵۷ و ج ۲۱ و ۲۰۴.
۲. شهید دستغیب، عبدالحسین، گناهان کبیره.
۳. قرائتی، محسن، تفسیر نور، قم، انتشارات در راه حق، چاپ پنجم، ۱۳۷۹، ج ۳، ص ۴۳۳ ـ ۴۳۰ و ج ۴، ص ۵۴ ـ ۵۳.


۱. انعام (۶)، آیه ۱۵۱.    
۲. اعراف (۷)، آیه ۳۳.    
۳. ابن منظور، لسان العرب، ج ۱۲، ص ۵، تعلیقة علی سیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۰۸ ه‌ ق.    
۴. راغب اصفهانی، معجم مفردات الفاظ القرآن، ص ۶۳، تصحیح ابراهیم شمس‌الدین، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۸ ه‌ ق.    
۵. راغب اصفهانی، معجم مفردات الفاظ القرآن، ص ۶۲۶، تصحیح ابراهیم شمس‌الدین، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۸ ه‌ ق.    
۶. شوری (۴۲)، آیه ۳۷.    
۷. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲۰، ص ۴۵۹، چاپ سیزدهم، ۱۳۷۴ش، تهران، دارالکتب الاسلامیه.    
۸. ابن منظور، لسان العرب، ج ۱۳، ص ۵۲، تعلیقة علی سیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۰۸ ه‌ ق.    
۹. انعام (۶)، آیه ۱۲۰.    
۱۰. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج ۷، ص ۴۵۸، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، تهران، دارالکتب الاسلامیه.    
۱۱. طبرسی، حسن بن فضل، مجمع‌البیان، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ اول، ۱۴۱۵ ه‌ ق، ج ۴، ص ۱۴۹.    
۱۲. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج ۷، ص ۴۵۸، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، تهران، دارالکتب الاسلامیه.    
۱۳. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۵، ص ۵۲۰ و ۵۲۱، چاپ سیزدهم، ۱۳۷۴ش، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
۱۴. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج ۷، ص ۵۱۷، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، تهران، دارالکتب الاسلامیه.    
۱۵. عیاشی، التفسیر (تفسیر عیاشی)، ج ۱، ص ۳۸۳، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، المکنیه العلمیه الاسلامیه.    
۱۶. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج ۷، ص ۵۳۰، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، تهران، دارالکتب الاسلامیه.    
۱۷. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج ۷، ص ۵۳۰، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، تهران، دارالکتب الاسلامیه.    
۱۸. عروسی حویزی، علی بن جمعه، تفسیر نورالثقلین، ج ۱، ص ۷۷۸ ۷۷۷، تصحیح و تعلیقه سید محمد هاشم رسولی محلاتی، قم، اسماعیلیان، ۱۳۷۳.    




سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «گناه ظاهری»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۱/۲۲.    



جعبه ابزار