کافران در عالم برزخ
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: کفار، غیر مسلمان، قبر، عالم برزخ، قیامت، مرگ، خیرات.
پرسش: حالت کفار و غیر مسلمان در قبر و عوالم بعد از مرگ چگونه است؟ آیا اهدای خیرات به حال آنها اثر دارد؟
پاسخ: براساس
آیات و
روایات، کافران خالص تا برپایی قیامت کبرا در
عذاب برزخی به سر می‌برند و گرفتار نتیجه
اعمال خود هستند. چنانچه انسان‌های
مؤمن در
بهشت برزخی متنعم به نعمت‌های الهی‌اند.
غیر
مسلمین و پیروان دیگر ادیان که تا قبل از ظهور
دین اسلام به دین آسمانی زمان خود متدین و صالح بوده‌اند، اهل نجات‌اند و اهدای
خیرات به حال آنها اثر دارد؛ اما آنهایی که پس از ظهور دین اسلام هم‌چنان به
ادیان سابق خود باقی ماندند، به دو دسته تقسیم می‌شوند: ۱. کسانی که ندای
اسلام را شنیدند، اما از روی عناد و
لجاجت انکار کردند، و بر
کفر خود باقی ماندند. ۲. کسانی که ندای اسلام به گوش آنها نرسید و نسبت به اسلام جاهل قاصر ماندند. اینها به حکم صریح
قرآن اهل عذاب نخواهند بود. بنابراین گروهی در
جهل خود مقصر نبوده‌اند، اعمال نیکشان و اهدای
ثواب و خیرات به
روح آنها ـ مخصوصاً که فرستنده پیرو دین حق باشد ـ اثر دارد.
در نتیجه اهدای خیرات به نیت کافر همانند اعمالش در حال
حیات است که فایده و بهره‌ای به حال او ندارد، مگر خدمتی به قصد او (کافر) انجام دهد و انگیزه‌اش تنها نیکی و
احسان به
خلق باشد و به خاطر
انسانیت انجام گیرد، نه
خودنمایی و انگیزه‌هایی از این قبیل که در این صورت به
کافر هم بهره‌ای می‌رسد.
آنچه از
آیات و
روایات استفاده می‌شود، این است که کافران خالص تا برپایی قیامت کبرا در عذاب برزخی به سر می‌برند و گرفتار نتیجه
اعمال خود هستند. چنانچه انسان‌های
مؤمن در
بهشت برزخی متنعم به نعمت‌های الهی‌اند.
قرآن مجید می‌فرماید: اینک (که در
عالم برزخ هستند)
عذاب آنها
آتش است که صبح و شام به آن عرضه می‌شوند ... .
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «
والْکَافِرُ یَنْتَقِلُ رُوحُهُ مِنْ جَسَدِهِ اِلَی مِثْلِهِ وَیُجْعَلُ فِی اَلنَّارِ فَیُعَذَّبُ بِهَا اِلَی یَوْمِ اَلْقِیَامَةِ؛ و کافر هم مانند
مسلمان روحش به بدن مثالی منتقل می‌شود و در عذاب به سر می‌برد تا
قیامت».
(«
فَالْمُؤْمِنُ یَنْتَقِلُ رُوحُهُ مِنْ جَسَدِهِ اِلَی مِثْلِ جَسَدِهِ فِی اَلصُّورَةِ فَیُجْعَلُ فِی جِنَة مِنْ جِنَانِ الدنیا یَتَنَعَّمُ فِیهَا اِلَی یَوْمِ اَلْمَآبِ وَاَلْکَافِرُ یَنْتَقِلُ رُوحُهُ مِنْ جَسَدِهِ اِلَی مِثْلِهِ وَیُجْعَلُ فِی اَلنَّارِ فَیُعَذَّبُ بِهَا اِلَی یَوْمِ اَلْقِیَامَةِ».
از امام صادق (علیه‌السلام)
روایت شده که فرمود: هنگامی که
ارواح کفار بر آتش برزخ عرضه می‌شوند می‌گویند:
پروردگارا! قیامت را برای ما نیاور، وعده
آتش را بر ما حتمی مفرما و آخر ما را به اول، ملحق مگردان.
امام موسی کاظم (علیه‌السلام) فرمودند: وقتی کافر بمیرد، هفتاد هزار
فرشته قهر عذاب
دوزخ او را تا قبرش همراهی می‌کنند و مرده کافر با صدایی که همه می‌شنوند ـ غیر از
جن و انس ـ می‌گوید: ای کاش دوباره به
دنیا برگردم تا کارهای نیک انجام دهم و از
مؤمنان شوم. ملکی می‌گوید: اگر باز هم برگردی، مخالفت می‌کنی؛ همین که وارد
قبر شد و مردم پراکنده شدند،
نکیر و منکر در ترسناک‌ترین
چهره بر او وارد می‌شوند، او را از جایش بلند می‌کنند و از خدا و پیامبرش سؤال می‌کنند؛ لکن موفق به جواب نمی‌شود؛
پس ضربتی بر او می‌زنند که تمام اهل
آسمان‌ها و زمین ـ غیر از
مشرکین ـ می‌شنوند ...
و سپس دری به سوی آتش به رویش گشوده می‌شود و حمیم
جهنم را بر او نازل می‌کنند و این معنای
کلام خداست که فرمود: «
وَاَمَّا اِنْ کَانَ مِنَ الْمُکَذِّبِینَ الضَّالِّینَ• فَنُزُلٌ مِنْ حَمِیمٍ (یعنی در قبر)
وَتَصْلِیَةُ جَحِیمٍ (یعنی در آخرت)».
امیرالمؤمنین، علی (علیه‌السلام) فرمودند: ...
خداوند بر کافر و دشمن خدا مارها و عقرب‌های
زمین را مسلط می‌کند.
و نیز فرمودند:
قبر یا باغی از
باغ‌های بهشت است (برای مؤمنان) یا حفره‌ای از حفره‌های
دوزخ است (برای کافران).
آیات و روایات زیادی در این مورد وجود دارد که به خاطر اختصار از نقل آنها صرف‌نظر می‌نماییم.
و اما قسمت دوم سؤال، آیا اهدای
خیرات به حال
مردگان از
اقوام و
ادیان دیگر و غیر
مسلمان اثر دارد یا خیر؟
مقدمتاً عرض می‌شود که غیر
مسلمین و پیروان دیگر ادیان که تا قبل از ظهور
دین اسلام به دین آسمانی زمان خود متدین و صالح بوده‌اند، اهل نجات‌اند و اهدای خیرات به حال آنها اثر دارد؛ به عنوان نمونه:
از
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نقل شده که روزی
حضرت عیسی از کنار قبری که صاحبش را
عذاب می‌کردند عبور کرد، بار دیگر که عبور کرد متوجه شد که دیگر صاحب قبر عذاب نمی‌شود. از خداوند
علت را پرسید، خداوند
وحی فرستاد که او را فرزند صالحی است که راهی را ترمیم و یتیمی را سرپرستی کرد؛ ازاین‌رو خداوند این پدر را
مغفرت کرد.
اما آنهایی که پس از ظهور دین اسلام هم‌چنان به ادیان سابق خود باقی ماندند، به طور کلی دو قسم می‌شوند:
کسانی که ندای
اسلام را شنیدند، اما از روی عناد و
لجاجت انکار کردند، و بر
کفر خود باقی ماندند، در
حق این گروه
قرآن کریم می‌فرماید: «
وَمَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْاِسْلَامِ دِینًا فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِینَ»؛
«و هر کس غیر از اسلام دینی برگزیند، هرگز از او پذیرفته نشود و او در
جهان دیگر از جمله زیان‌کاران خواهد بود».
نسبت دنیا و آخرت، نسبت بدن و روح یعنی نسبت ظاهر با
باطن است.
دنیا و آخرت دو
جهان کاملاً مجزا و منفصل از یکدیگر نیستند. دو
عالم، همانند ورق کتاب‌اند که دو صفحه دارد، یا همچون سکه‌ای که دو طرف دارد. زمینی که در
دنیا هست، همین
زمین با
چهره ملکوتی‌اش در آخرت پیدا می‌شود.
جمادات و
نباتات دنیا با وجهه ملکوتی‌شان در آخرت ظاهر می‌شوند، اساساً آخرت وجهه ملکوتی دنیاست. شرط اینکه یک
عمل وجهه ملکوتی و «علیینی» پیدا کند این است که با توجه به
خدا و برای صعود به ملکوت انجام گیرد، اگر کسی معتقد به
قیامت نباشد و توجه به خدا نداشته باشد، عمل او وجهه ملکوتی نخواهد داشت، تا عملی از راه
نیت و عقیده و
ایمان، صفا پیدا نکند، به ملکوت علیا نمی‌رسد. عملی به ملکوت علیا می‌رسد که روح داشته باشد، روح عمل همان بهره اخروی و ملکوتی آن است.
کسانی که ندای اسلام به گوش آنها نرسید و نسبت به اسلام
جاهل قاصر ماندند. اینها به حکم صریح قرآن
اهل عذاب نخواهند بود: «
وَمَا کُنَّا مُعَذِّبِینَ حَتَّی نَبْعَثَ رَسُولًا»
و در زمره مستضعفین شامل‌اند.
؛ (جهت مطالعه بیشتر پیرامون گروه مستضعفین به منبع زیر مراجعه شود:
)
شهید مطهری می‌فرماید: در‌عین‌حال جداً معتقد هستیم هرگاه عملی به منظور
احسان و خدمت به
خلق و به خاطر انسانیت انجام گیرد، در ردیف عملی که انگیزه‌اش فقط برای خودش هست نیست؛ البته خداوند چنین کسانی را بی‌اجر نمی‌گذارد. در برخی احادیث وارد شده است که مشرکانی نظیر حاتم با اینکه مشرک‌اند، به خاطر کارهای خیری که در دنیا انجام داده‌اند، معذب نخواهند بود و یا تخفیفی در عذاب آنها داده می‌شود. از روایات زیادی که در دست داریم، کاملاً می‌توان این مطلب را استفاده کرد.
ایشان بحث مفصلی در این رابطه دارند و شواهد زیادی بر مطلب نقل کرده‌اند.
خلاصه کلام اینکه این گروه که در جهل خود مقصر نبوده‌اند، اعمال نیکشان و اهدای
ثواب و
خیرات به
روح آنها ـ مخصوصاً که فرستنده پیرو دین حق باشد ـ اثر دارد؛ چنان‌که قرآن مجید می‌فرماید: «
هَلْ جَزَاءُ الْاِحْسَانِ اِلَّا الْاِحْسَانُ».
ذیل این
آیه، روایت جالبی نقل شده که تأثیر اعمال نیک این گروه را به‌خوبی ترسیم می‌کند.
پیرزن کافری برای
پرندگان در زمستان سرد دانه می‌پاشید، مدتی بعد او را در حرم
کعبه دیدند. پیرزن گفت: خداوندا! به
برکت یک مشت دانه،
نعمت اسلام را به من ارزانی داشت.
اهدای خیرات به نیت کافر همانند اعمالش در حال
حیات است که فایده و بهره‌ای به حال او ندارد، مگر خدمتی به قصد او (کافر) انجام دهد و انگیزه‌اش تنها نیکی و
احسان به خلق باشد و به خاطر
انسانیت انجام گیرد، نه
خودنمایی و انگیزه‌هایی از این قبیل که در این صورت به
کافر هم بهره‌ای می‌رسد.
عدل الهی از ص۲۸۹ تا آخر کتاب، استاد شهید مطهری.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «کافران در عالم برزخ»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۵/۲۷.
