پدر امت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: پدر امت، حضرت ابراهیم علیه‌السلام، عجم، عرب، حضرت اسحاق علیه‌السلام، مؤمنان، بنی‌اسرائیل.
پرسش: برخی مفسران می‌گویند: «اکثر عجم از نسل حضرت اسحاق هستند» و علامه طباطبایی می‌گوید: «عموم مؤمنان از بنی‌اسرائیل هستند» دلایل این دیدگاه‌ها چیست؟
پاسخ:
آیه مورد نظر آیه ۷۸ از سوره حج است که خداوند متعال می‌فرماید: «
وَ جَاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ هُوَ اجْتَبَاكُمْ وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِّلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْرَاهِيمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمينَ مِن قَبْلُ وَفِي هَذَا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيدًا عَلَيْكُمْ وَتَكُونُوا شُهَدَاء عَلَى النَّاس...؛
و در راه خدا
جهاد کنید و
حق جهادش را ادا نمایید، او شما را برگزید و در
دین بر شما سختی قرار نداده است، این همان آیین پدرتان
ابراهیم است، او شما را در کتب پیشین و در این
کتاب آسمانی مسلمان نامید تا پیامبر شاهد و گواه بر شما باشد و شما گواهان بر مردم...».
علامه طبرسی صاحب تفسیر
مجمع‌البیان در ذیل آیه مذکور می‌گوید: «علت اینکه
حضرت ابراهیم علیه‌السلام را پدر همه نامیده، این است که احترامش بر همه مسلمانان
واجب است. هم‌چنان‌که احترام پدر بر فرزند واجب است.
صاحب
مجمع‌البیان در ادامه می‌آورد: «برخی می‌گویند
عرب از نسل
حضرت اسماعیل علیه‌السلام و بیشتر عجم از نسل فرزند دیگر حضرت ابراهیم ـ علیه‌السلام ـ یعنی حضرت اسحاق ـ علیه‌السلام ـ هستند و این دو نیز از فرزندان ابراهیم ـ علیه‌السلام ـ به شمار می‌آیند؛ پس در نتیجه پدر امت اسلام، می‌تواند حضرت ابراهیم ـ علیه‌السلام ـ باشد.
بنابراین علامه طبرسی (ره) خودش چنین نظری ندارد که عرب‌ها از نسل حضرت اسماعیل و بیشتر عجم‌ها از نسل حضرت
اسحاق هستند؛ بلکه تنها قول مذکور را نقل کرده است و نقل قول نیز دلیل بر پذیرش آن نیست، مرحوم طبرسی قبل از نقل قول مذکور نظر خودش را درباره آیه «ملة ابیکم و ملة ابراهیم» آورده و معتقد است که چون احترام حضرت ابراهیم بر همه مسلمانان واجب است، آن‌چنان‌که مثل یک پدر مسلمانان باید او را احترام کنند و افزون بر آن‌چه گذشت، شریعت
اسلام شریعتی است سهل و آسان، و
شریعت پدرشان حضرت ابراهیم ـ علیه‌السلام ـ حنیف است که در برابر
پروردگار خود تسلیم بود.
علامه طباطبایی نیز در
تفسیر آیه ۷۸، سوره حج می‌گوید: و اگر حضرت ابراهیم ـ علیه‌السلام ـ را پدر مسلمانان خوانده به این جهت است که او نخستین کسی است که برای خدا اسلام آورد؛ چنان‌که
قرآن کریم می‌فرماید:
«
إِذْ قالَ لَهُ رَبُّهُ أَسْلِمْ قالَ أَسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعالَمِینَ؛
در آن هنگام که پروردگارش به او گفت: اسلام بیاور! گفت: در برابر پروردگار جهانیان، تسلیم شدم.» و از آن حضرت حکایت شده که فرمود: «
فَمَنْ تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی؛
هر کس از من پی‌روی کند، از من است...» که از ترکیب این دو مورد به دست می‌آید که تمام مسلمانان در هر جا که باشند، فرزندان حضرت ابراهیم ـ علیه‌السلام ـ و از نسل او هستند.
علامه طباطبایی در سوره ابراهیم،
آیات ۳۵ تا ۴۱ نمی‌گوید که عموم
مؤمنان از بنی‌اسرائیل هستند، بلکه ایشان می‌گوید: «این آیات (۳۵ تا ۴۱) برای بار دوم
نعمت‌هایی را یادآور می‌شود و نخست نعمت‌هایی را که خداوند متعال بر عموم بندگان مؤمنش که همان بنی‌اسرائیل از نسل ابراهیم ـ علیه‌السلام ـ باشند، یادآوری می‌کند و سپس نعمت‌های دیگرش را که به نسل دیگر از حضرت ابراهیم ـ علیه‌السلام ـ (یعنی حضرت اسماعیل) ارزانی داشته، خاطرنشان می‌کند.
بنابراین مقصود مرحوم علامه طباطبایی از عموم بندگان
مؤمن خدا که در
آیات مذکور مورد خطاب هستند، همان پیروان حضرت
موسی علیه‌السلام و عموم بندگان مؤمن از بنی‌اسرائیل منظور است و در کلام علامه طباطبایی نیز شامل بندگان مؤمن از مسلمانان نمی‌شود، گرچه عموم مؤمنان از مسلمانان نیز از نسل حضرت ابراهیم ـ علیه‌السلام ـ هستند.
بنابراین به علت اینکه حضرت ابراهیم ـ علیه‌السلام ـ پدر معنوی و روحانی امت اسلام و تمام
پیروان ادیان ابراهیمی و مردم عصر
نزول قرآن می‌باشد، و همه آنها آن حضرت را بزرگ می‌شمردند و او را همانند یک پدر احترام می‌گذاشتند و از طرفی حضرت ابراهیم ـ علیه‌السلام ـ نخستین کسی بود که در برابر امر و فرمان خداوند متعال تسلیم بود؛ البته این تقدم رتبی می‌باشد؛ چنان‌که
قرآن مجید در
سوره بقره آیه ۱۳۱، بر این حقیقت تأکید کرده است.
دیگر آن‌که نسل پیامبر اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ به حضرت ابراهیم ـ علیه‌السلام ـ می‌رسد و حضرت ابراهیم ـ علیه‌السلام ـ پدر رسول اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ به حساب می‌آید و پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ نیز پدر امت اسلامی می‌باشد؛ از این جهت نیز می‌توان گفت که حضرت ابراهیم ـ علیه‌السلام ـ پدر امت اسلام اعم از عرب و عجم است. گرچه ممکن است برخی امت از نسل
حضرت اسماعیل علیه‌السلام و بعضی نیز از نسل اسحاق ـ علیه‌السلام ـ که فرزندان حضرت ابراهیم ـ علیه‌السلام ـ می‌باشند، محسوب می‌شوند، ولی مهم این است که حضرت ابراهیم ـ علیه‌السلام ـ پدر امت اسلامی است.
۱. محمد بن یعقوب کلینی،
اصول کافی، شرح ملا صالح مازندرانی، تهران. دارالکتب الاسلامیه، بی‌تا، ج ۵، ص ۱۶۳.
۲. شیخ صدوق،
علل شرایع، نجف، مکتبة الحیدریة، ۱۳۸۶ ق، ج ۱، ص ۱۲۷.
۳. مکارم شیرازی، ناصر،
تفسیر نمونه، تهران، دارالکتاب اسلامیه، ج ۱۴، ص۱۷۸.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «پدر امت اسلام»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۸/۲۱.
