پدران امت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: پدران امت، پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، امام علی (عليه‌السلام).
پرسش: در روایتی از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمده: من و
علی پدران این امت هستیم،
حدیث را مقداری توضیح دهید، آیا سند حدیث معتبر است؟
پاسخ: امت در
حدیث مذکور، معنی «پدر» و تفاوت آن را با پدر جسمانی کاملاً روشن می‌کند.
قرآن کریم پدریِ جسمانی پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) را نفی می‌کند.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند: «
اَنَا وَ عَلِی اَبَوَا هَذِهِ الْاُمَّه؛ من و علی پدران این امت هستیم».
این حدیث مشهور در مصادر
شیعه و سنی آمده است. در
بحار الانوار دو باب برای همین عنوان باز شده است.
و به جز
روایات وارده از
اهل سنت،
بیش از بیست حدیث از انواع
روایت (
مرسل و مسند) در آن گرد آمده است و بنا بر این
سند آن از تواتر معنایی برخوردار است (مراد از
تواتر آن است که تعداد
راویان در هر طبقه به اندازه‌ای برسد که از تبانی آن‌ها بر
کذب ایمن باشد و مراد از تواتر معنایی آن است که
الفاظ متن روایات با هم اختلاف‌هایی دارند؛ لیکن همه آن‌ها در دلالت بر معنای مورد نظر (همچون پدر امت بودن پیامبر و علی) مشترک هستند).
درباره معنی لغوی «اب» دو دیدگاه بیان می‌کنیم:
در کتب لغت
مجمع البحرین اب را «پدر» معنی کرده و گفته است:
عرب، گاهی به عمو هم پدر می‌گوید.
راغب اصفهانی با توجه به استعمال در موارد اضافه به اسم‌ها و وصف‌ها، مثل ابوالحرب، ابوالاضیاف، می‌گوید: «الاب الوالد، و یسمّی کل من کان سببا فی ایجاد شیء او اصلاحه او ظهوره ابا...؛
اب، پدر است و هر کس که سبب ایجاد یا اصلاح یا بروز چیزی باشد، پدر آن چیز خوانده می‌شود...».
سپس به همین حدیث اشاره می‌کند:
«
و روی انه (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) قال لعلیّ (عليه‌السلام) انا و انت ابوا هذه الامّة»؛ روایت شده که پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) به علی (عليه‌السلام) فرمود: «من و تو پدران این امتیم» و بعد می‌گوید: ابوالحرب به برافروزنده
جنگ، و ابوالاضیاف به رسیدگی‌کننده به امور میهمانان گفته می‌شود.
توضیح لغوی، نکات خوبی را بیان کرد؛ به ویژه این‌که بسیاری از اوقات مضافٌ‌الیه معنی مضاف را مقید به خود می‌کند. امت در
حدیث فوق، معنی «پدر» و تفاوت آن را با پدر جسمانی کاملاً روشن می‌کند.
قرآن کریم پدری جسمانی پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) را نفی می‌کند.
امت، نقطه شروعی در تکوّن خود دارد و باید کسی سنگ بنای امت را بنهد. درباره پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) و نقش اولیه ایشان در این تکوّن مطلب بسیار روشن است.
امیر مؤمنان (علیه‌السلام) درباره همین جلوداری می‌فرماید: کسی از من پیش‌تر و متقدم نیست، مگر
احمد.
مهم بیان پیامبر در نقش امیرالمؤمنین (عليه‌السلام) است.
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در این تعبیر محبت‌آمیز و سرشار از عطوفت ناگفته، اشاره می‌کنند که اگر علی (عليه‌السلام) در
لیلة المبیت نبود، اگر علی (عليه‌السلام) در
جنگ احد و خیبر و احزاب نبود، این امت واحده شکل نمی‌گرفت.
پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) می‌فرماید:
حق علی بر مسلمانان مانند حق پدر بر فرزندانش است.
این نکته اجتماعی و سیاسی در نقش پدری بر امت ظاهر می‌شود که در
آخرت هم به
شفاعت و... منتهی می‌شود. نکته‌های عاطفی و فردی دیگری هم در پدری پیامبر و امیرمؤمنان (عليه‌السلام) هست که به برخی اشاره می‌گردد.
پدری از چند جهت مورد کاربرد است که به برخی اشاره می‌شود:
می‌گویند فلانی پدر فلانی است، تا افراد و قبایل و نژادها و... شناسایی شوند. پیامبر و امیرمؤمنان (علیهما‌السلام) هم اسباب شناسایی مایند و ما در
دنیا و آخرت به وسیله ایشان شناخته می‌شویم.
بیانگر حقوقی است که
پدر و مادر و فرزندان بر یک‌دیگر دارند و نیز مسئولیت‌های متقابل، که پیداست که آن دو بزرگوار حق
اطاعت دارند و وظیفه
هدایت ما هم از طرف
خدای متعال به عهده ایشان است و ما هم در صورت انجام وظیفه پیروی استحقاق شفاعت و حمایت از سوی ایشان را پیدا می‌کنیم.
که بسیار پرواضح است، حتی بیش از پدر و مادر به ما عطوفت دارند و اَولی بالمؤمنین هستند.
از آن‌جا که ما بالفطرة، معنی پدر و مادری را می‌فهمیم و وظایفمان را به گردن می‌گیریم، این تعبیر کمک می‌کند که نحوه ارتباط
شخصیت خودمان را با پیامبر و
امامان بفهمیم و از نزدیک‌ترین راه (راه
فطرت) در برابر ایشان احساس وظیفه کنیم.
اساساً احترام و
احسان به پدر و مادر جسمانی، خود بهترین تمرین برای
اطاعت از پیامبر و
امام (علیهم‌السلام) است و حتی کوتاهی در امر پدر و مادر، باعث
غضب و ناراحتی ایشان می‌گردد و برای تقویت روحیه احسان به پدر و مادر تأمل در
سیره و گفتار
معصومان (علیهم‌السلام) لازم است.
۱. بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، ج۳۶، ص۵.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «پدران امت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۲/۲۱.
