هدایت الهی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: هدایت الهی.
پرسش: از نظر
قرآن کریم راه تحصیل هدایت چیست؟
پاسخ: مراحل هدایت در انسان عبارت‌اند از: فطرت، هدایت تشریعی،
تقوا،
توبه.
در پاسخ باید نخست معنا و مفهوم «هدایت» را به‌خوبی بشناسیم.
هدایت در لغت به معنی ارشاد، راه‌نمایی و نشان دادن راه با لطف و مدارا و مهربانی می‌باشد.
هدایت در اصطلاح عبارت از تعیین
کمال مناسب یک شیء و راه رسیدن به آن است.
هدایت در آیات و
روایات به دو معنی آمده است: ارائه طریق (نشان دادن راه) و ایصال به مطلوب (رساندن به مقصد)
و نیز به معنی: فراهم ساختن مقدمات برای رسیدن به مقصد می‌باشد.
انواع هدایت عبارت‌اند از:
به معنی رساندن هر چیزی که در
عالم وجود دارد، به سرمنزل مقصود و
کمال نهایی آن مانند هدایت
زنبور عسل در خانه‌سازی و عصاره‌گیری از گل‌ها و میوه‌ها و پیمودن راهی که آفریدگارش تعیین نموده و در نتیجه تولید
عسل که
هدایت ویژه و به کمال رساندن آن می‌باشد.
این نوع از هدایت را
هدایت عامه و همگانی نیز می‌نامند.
این نوع از هدایت مخصوص
انسان است و به این معناست که
خداوند متعال، برای رساندن بشر به سرمنزل مقصود که همان ملاقات با
پروردگار متعال باشد، از هیچ‌گونه ارشاد و راه‌نمایی، دریغ نورزیده است. ساده‌اندیشان را به‌وسیله
تمثیل و مثال‌های زیبا و عده‌ای را به‌وسیله موعظه و
نصیحت و متفکران را از راه آموختن
حکمت و با عده‌ای نیز از طریق
جدال احسن، آنها را به‌سوی خویش دعوت فرموده است؛ همان‌طور که به پیامبرش صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «
ادع الی سبیل ربک بالحکمة و الموعظة الحسنة و جادلهم بالتی هی احسن؛ مردم را با
حکمت و موعظه نیکو و جدال احسن، به راه پروردگارت، دعوت کن».
هدایت دارای مراحلی است:
مرحله اول، مرحله
فطرت است.
مرحوم
علامه طباطبایی در ذیل آیه شریفه «
ذلک الکتاب لا ریب فیه هدی للمتقین» می‌نویسد: از این آیه به دست می‌آید که افراد متقی میان دو نوع هدایت قرار دارند: یکی هدایت اولیه‌ای که آن را به‌سوی صفت
تقوا سوق داد و دیگر هدایتی که خداوند بعد از احراز مقام تقوا به آنان ارزانی می‌دارد و از آن‌جایی که هدایت دوم به‌وسیله قرآن است، ناچار هدایت اول باید پیش از قرآن و به‌وسیله امر دیگری (فطرت) باشد.
این مرحله از هدایت شامل همه انسان‌ها می‌شود؛ و اگر کسی فطرت توحیدی خود را به سبب گناهانی مثل «
ظلم» و «
فسق» و «
کفر» خاموش نکرده باشد، هدایت تشریعی
قرآن کریم را می‌پذیرد.
مرحله دوم، هدایت تشریعی است؛ یعنی وقتی انسان با فطرت خدادادیش به‌سوی قرآن کریم روی آورد، و می‌تواند به او امر و نواهی آن پای‌بند شود.
مرحله بعدی هدایت آن است که
انسان با پای‌بندی به دستور‌هایی
قرآن مجید به صفت «تقوا» متصف شود، تقوا یک امر وجودی و تکوینی است که مترتب بر هدایت تشریعی قرآن کریم می‌باشد و اگر کسی به این مرحله برسد، خداوند مراحل بالاتر از
هدایت را به او عنایت می‌فرماید: «
وَ مَنْ یُؤْمِنْ بِاللَّهِ یَهْدِ قَلْبَهُ؛
هرکس به خدا
ایمان بیاورد، خداوند
قلب او را به‌سوی خودش هدایت می‌کند باز می‌فرماید: «
وَ یَزِیدُ اللَّهُ الَّذِینَ اهْتَدَوْا هُدیً»؛
خداوند بر هدایت کسانی که هدایت (تشریعی) را پذیرفتند، می‌افزاید».
چهارمین مرحله از هدایت الهی ویژه کسانی است که به‌سوی خدا،
توبه و پشیمانی داشته باشند؛ چنان‌که می‌فرماید: «
وَ یَهْدِی إِلَیْهِ مَنْ أَنابَ؛
خداوند هر کسی را که
انابه داشته باشد، هدایت می‌کند».
کسی که چند نوبت به‌سوی خدا بازگشت و این
پشیمانی در بازگشت به سمت
خدا برای او
ملکه شد و یک حالت خاص به نام انابه پیدا نمود و جزء
پیامبران شد، آن‌گاه از
فیض تکوینی ویژه‌ای برخوردار خواهد شد که دیگران به آن نائل نمی‌شوند: «
اللَّهُ یَجْتَبِی إِلَیْهِ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدِی إِلَیْهِ مَنْ یُنِیبُ».
۱.
هدایت در قرآن، آیة الله جوادی آملی، عبدالله،
۲.
هدایت و ضلالت در قرآن، کلام و فلسفه، منیژه سیار اطراش لنگرودی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «هدایت الهی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۲/۰۷.
