منظور از یوم در آیه اکمال دین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: آیه اکمال،
امام علی (علیه‌السّلام)،
ولایت.
پرسش: آیا ممکن نیست «الیوم» در
آیه اکمال، اشاره به دوران و روزگار باشد نه روزی خاص که ولایت امام علی (علیه‌السّلام) اعلام شد؟
«الْیوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِن دِینِکُمْ فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْیوْمَ اَکمَلْتُ لَکمْ دِینَکمْ وَ اَتْمَمْتُ عَلَیکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکمُ الْاِسْلاَمَ دِیناً؛
امروز، کسانی که کافر شده‌اند، از
[کارشکنی در
] دین شما نومید گردیدند. پس، از ایشان مترسید و از من بترسید. امروز،
دین شما را برایتان کامل و
نعمت خود را بر شما تمام گردانیدم و
اسلام را برای شما، آیین برگزیدم.»
بنا به گفته
فخر رازی، در تفسیر
آیه مورد نظر، کلمه «الیوم» در این آیه، در معنای حقیقی خود به‌کار نرفته است؛ بلکه در معنای مجازی «دوران» و «روزگار»، استعمال شده است. بر اساس این نظریه،
آیه، ناظر به روز خاصّی نیست؛ بلکه از آغاز دوران عظمت اسلام و فرا رسیدن دوران ناامیدی
کفّار، خبر می‌دهد، بویژه که استعمال کلمه «روز» در این معنای مجازی، رایج است. وقتی گفته می‌شود: «دیروز، جوان بودم و امروز، پیر شدم»، یعنی دوران جوانی گذشت و دوران پیری، فرا رسیده است. (گفتنی است متاسّفانه برخی
مفسّران امامیه نیز با این سخن، همراه شده‌اند.)
کنار گذاشتن معنای حقیقی و پناه بردن به معنای مجازی، نیازمند
قرینه روشنی است؛ قرینه‌ای که ذهن مخاطب را از معنای اصلی منصرف کند و به معنای مجازی، ره‌نمون شود. در مثال یاد شده، قرینه مورد نیاز، معنای جوانی و پیری است که در طول بیست و چهار ساعت، از بین نرفته و به دست نمی‌آید. افزون بر این که جناب
فخر رازی بر
مجاز ادعایی خود، قرینه روشنی نیاورده است، روایات و نقل‌های تاریخی متعدّدی وجود دارد که نشان از به‌کار رفتن کلمه «الیوم» در معنای حقیقی خود، یعنی یک روز خاصّ است. این روز خاص، در پاره‌ای از احادیث، هجدهم
ذی‌حجّه سال دهم هجری
و در برخی احادیث، نهم ذی‌حجّه همان سال، یعنی
روز عرفه عنوان شده است.
اگر مراد از «الیوم»، روز خاصّی نباشد، باید طبق ظاهر آیه، عبارت: «الْیوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِن دِینِکُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْیوْمَ اَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ اَتْمَمْتُ عَلَیکُمْ نِعْمَتی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الْاِسْلَامَ دِینًا؛ امروز، کافران از
[زوال
] آیین شما، مأیوس شدند. بنا‌بر‌این، از آنها نترسید و از
[مخالفت
] من بترسید! امروز، دین شما را کامل کردم و
نعمت خود را بر شما، تمام نمودم و اسلام را آیین
[جاودان
] شما پذیرفتم.» را با توجّه به
سیاق آیات قبل و بعد که در باره
تحریم مردار،
خون،
گوشت خوک و... است، تفسیر نمود، چنان‌که
زمخشری، این کار را کرده است.
بنا‌بر‌این، باید گفت: بیان حکم تحریم مردار، خون، گوشت خوک و
قربانی بت‌ها، سبب ناامیدی کفّار و
اکمال دین شده است، در حالی که اوایل هجرت، در آیه ۱۷۳
سوره بقره «اِنَّمَا حَرَّمَ عَلَیکُمُ الْمَیتَةَ وَ الدَّمَ وَ لَحْمَ الْخِنزِیرِ وَ مَا اُهِلَّ بِهِ لِغَیْرِ اللّهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ بَاغٍ وَ لَا عَادٍ فَلَا اِثْمَ عَلَیهِ اِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیم«
، این حکم بیان شده بود. لذا می‌بایست یأس کفّار، پیش‌تر تحقق یافته باشد، نه در زمان نزول این آیه که اواخر عمر شریف
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است.
روایات فراوان
شیعه و شماری از روایات
اهل سنّت،
گویای نزول این آیه پس از نزول آیه اعلام ولایت امیر مؤمنان علی (علیه‌السّلام) است. لذا نمی‌توان آن را متناسب با سیاق، معنا نمود.
تمام روایات تفسیری ذیل عبارت «الْیوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِن دِینِکُمْ... رَضِیتُ لَکُمُ الْاِسْلَامَ دِینًا»، هیچ ارتباطی میان حکم تحریم مردار و خون و گوشت خوک و دیگر موارد مطرح شده در آیه با ناامیدی کافران از دین، و اکمال دین مطرح نکرده‌اند.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «منظور از یوم در آیه اکمال دین» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۵/۳.
