معنای لقب محدث
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حضرت فاطمه،
محدث،
وحی،
تعبیر خواب،
تحدیث.
پرسش: با توجه به لقب حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) به «
محدث»، این واژه به چه معناست؟
پاسخ اجمالی: هر کلامی که از طریق شنیدن یا وحی، چه در خواب و چه بیداری به انسان برسد، به آن حدیث گویند. و همچنین تحدیث را به معنای نقل خبر، چه کم و چه زیاد، دانسته‌اند و به کسی که این کلام را دریافت کرده محدث گویند.
هر کلامی که از طریق شنیدن یا وحی، چه در خواب (وَ عَلَّمْتَنی مِنْ تَاْویلِ الْاَحادیثِ؛
مرا از علم تعبیر خواب‌ها آگاه ساختی.) و چه بیداری (فَلیَاتُوا بِحَدیثٍ مِثلِهِ؛
خداوند (عزّوجلّ) کتابش را «حدیث» می‌نامد.) به انسان برسد، به آن
حدیث گویند
و همچنین تحدیث را به معنای نقل خبر، چه کم و چه زیاد، دانسته‌اند و در موارد بسیاری نیز واژه «حدیث» که اسم است جانشین مصدرش، یعنی تحدیث می‌شود.
در
منابع حدیثی شیعه و
سنّی، تفسیرهای خاصی از تعبیر محدَّث بیان شده و این عنوان، مقامی متمایز از دیگر عنوان‌های مشابه معرفی شده است.
برید عجلی در روایتی می‌گوید:
«سَاَلتُ ابا عَبدِ اللّه (علیه‌السّلام) عَنِ الرَّسولِ وَ النَّبِیِّ وَ المُحَدَّثِ. قالَ: الرَّسولُ، الَّذی تَاتیهِ المَلائِکَةُ وَ تَبلُغُهُ عَنِ اللّه تَبارَکَ وَ تَعالی، وَ النَّبِیُّ، الَّذی یَری فی مَنامِهِ فَما رَای فَهُوَ کَما رَای وَ المُحَدَّثُ، الَّذی یَسمَعُ کَلامَ المَلائِکَةِ وَ یُنقَرُ فی اُذُنِهِ وَ یُنکَتُ فی قَلبِهِ؛
از
امام صادق (علیه‌السّلام) درباره
رسول و
نبیّ و محدَّث سؤال کردم. فرمود: رسول، کسی است که
فرشتگان بر او نازل می‌شوند و از سوی خداوند تبارک و تعالی به او
[وحی
] ابلاغ می‌کنند. نبیّ، کسی است که
[پیام الهی را
] در خواب می‌بیند و آنچه که
[در خواب
] می‌بیند، مانند دیدن در بیداری است. محدَّث، کسی است که کلام فرشتگان را می‌شنود و در گوش او نواخته می‌شود و در قلبش القا می‌گردد.»
این مضمون در بیش از یازده حدیث به تصریح بیان شده است؛ گذشته از احادیثی که تنها به ذکر معنای محدَّث پرداخته‌اند.
آنچه در روایت یاد شده و دیگر روایات به عنوان تبیین معنای تحدّث ذکر شده، در این نکته مشترک است که محدَّث کسی است که کلام فرشتگان را می‌شنود، اگر چه نحوه شنیدن و درک کردن معنا به شکل‌های مختلفی گفته شده است.
در بیان معنای رسول و شیوه رسالت نیز رفت و آمد فرشتگان و ابلاغ پیام خداوند به عنوان وجه ممیز آن از نبیّ و محدَّث شناخته شده است
نبوت را نیز افزون بر شنیدن سخن فرشته، به دیدن وی در خواب همچنان که در بیداری می‌بیند، مانند رؤیای
حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام) موصوف کرده‌اند و محدَّث، را به شنیدن کلام فرشته بدون دیدن وی، تفسیر کرده‌اند.
براساس آیات و روایات بسیار،
متکلمان شیعه بر این اعتقادند که آنچه بر رسول و نبی القا می‌شود،
وحی می‌نامند و وحی را به کلام پنهانی تفسیر می‌کنند؛ اما گاه در متون دینی به آنچه به قصد فهماندن مخاطب خاصی به صورت پنهان از دیگران باشد نیز وحی به همان معنای لغوی‌اش گفته می‌شود. هنگامی که وحی به
خداوند نسبت داده شود و از نوع کلام باشد، در اصطلاح آن را مختص رسولان الهی می‌دانند،
اما در مواردی نیز کسانی غیر از نبیّ و رسول، مطالبی را از اسرار غیب دریافته‌اند که پنهان از دیگران بوده است. چنان‌که
وحی به زنبور عسل «وَ اَوْحَی رَبُّکَ اِلَی النَّحْلِ اَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبَالِ بُیُوتًا وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا یَعْرِشُونَ»
نیز از جنس کلام بشری نبوده و نوعی الهام پنهانی بدون وجود تکلّم و گفتگو بوده است.
بر این اساس
شیخ مفید تصریح می‌کند:
اگر چه
عقل نزول وحی بر غیر پیامبر را محال نمی‌داند ولی اجماع مسلمانان بر این است که پس از
پیامبر خاتم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)، وحی به معنایی که ذکر شد، بر کسی نازل نخواهد شد و هیچ اختلافی میان امامی مذهبان در این باره وجود ندارد.
در برخی منابع غیر مشهور اهل‌سنت، حدیثی از
ابوسعید خدری به طور
مرفوع از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل شده که در آن محدَّث و کیفیت تحدیث بیان شده است. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مقام پاسخ به سؤالی که در باره کیفیت تحدیث شد، فرمود: «تَتَکَلَّمُ الْمَلائِکَةُ عَلی لِسانِهِ؛ فرشتگان بر زبان او سخن می‌گویند».
عالمان لغت‌شناس و
محدثان اهل‌سنت به تفسیر این لفظ پرداخته و مراد از آن را معانی مختلفی دانسته‌اند. بیشتر اهل‌سنّت برآنند که مراد از محدَّث کسی است که به وی
الهام می‌شود
و برخی دیگر از ایشان، محدَّث را کسی می‌دانند که گمان صادق دارد و از ملا اعلی در جان او چیزی القا می‌شود؛ پس همچون کسی است که دیگری به او اخباری را رسانده است.
گروه سوم نیز بر این اعتقادند که محدَّث کسی است که بدون قصد و اختیار، صواب بر زبان او جاری شود.
و
ابن‌تین، تحدیث را به «
تفرّس» و نظر و دقت در امور تفسیر کرده است.
این توجیه‌ها و تفسیرها با مبنای لغوی مطابقت ندارند، از‌این‌رو، خلاف ظاهر احادیث شمرده می‌شوند. در روایات بسیاری واسطه این گفتگو، موضوع سؤال قرار گرفته و به صراحت جواب داده شده که فرشتگان این وساطت را به عهده دارند
و در برخی روایات به صراحت از
جبرئیل نام برده شده است.
در ایجا به چند نکته اشاره می‌شود:
در روایات ائمه اطهار (علیهم‌السلام)، شیوه‌های تحدیث این‌گونه بیان شده‌اند:
۱- احساس سنگینی در گوش؛ در برخی روایات این تعبیر تکرار شده است:
«یَبْعَثُ اللّه مَلَکاً یُوقِرُ فِی اُذُنِهِ؛ خداوند فرشته‌ای را می‌فرستد که در گوش او بریزد و ثابت کند.»
پس محدَّث کلمات را می‌شنود و آنها را درمی‌یابد.
۲- احساس صدا در گوش؛ در روایات دیگر این‌گونه بیان شده است: «یُنْکَتُ فِی اُذُنِهِ فَیَسْمَعُ طَنِیناً کَطَنِینِ الطَّسْتِ؛ صدایی در گوش او نواخته می‌شود، و طنینی می‌شنود همچون صدای [ریختن آب در] طشت.
۳- شنیدن کلام فرشتگان؛ در روایات بسیاری به صراحت بیان شده که محدَّث کلام فرشته را بی‌آنکه او را ببیند می‌شنود.
۴- الهام قلبی همراه با شنیدن صدا؛ در روایتی آمده است:
«تَصْریح عَلَی قَلْبِهِ فَیَسْمَعُ وَقْعاً کَوَقْعِ السِّلْسِلَةِ عَلَی الطَّسْتِ؛ برای قلب او آشکار می‌شود، پس صدایی می‌شنود همچون صدای خوردن زنجیر بر طشت.»
در این نوع، الهام قلبی همراهِ زمزمه کلامی، تحدیث و گفتگوی فرشتگان با محدَّث شمرده شده است
اینجا یک سؤال به ذهن می‌رسد که پس چگونه محدَّث درمی‌یابد این صدایی که می‌شنود، یا الهامی که به قلب او خطور می‌کند، یا هرگونه دیگر از تحدیث، گفتار فرشته با اوست؟
این سؤال را برخی اصحاب ائمه (علیهم‌السّلام) نیز از ایشان داشته‌اند و در جواب این‌گونه پاسخ شنیده‌اند که:
«انَّهُ یُعْطَی السَّکِینَةَ وَ الْوَقَارَ حَتَّی یَعْلَمَ اَنَّهُ مَلَکٌ؛
به او اطمینان قلبی
[بدون تزلزل و شک
] و آرامشی داده می‌شود تا اینکه درمی‌یابد آن
[آرامش دهنده
] فرشته است.»
و در روایت دیگر
امام باقر (علیه‌السّلام) یا
امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید:
«یُوَقَّعُ عِلْمُ ذَلِکَ حَتَّی یَعْرِفَهُ؛
علم به آن
[که از فرشته دریافت شده در قلب
] او ثابت می‌شود تا او شکّی در آن نکند.»
امام (علیه‌السّلام) در این روایت در ظاهر به حصول علم برای شخص محدَّث اشاره دارد. بدیهی است که علم و شهود امکان خطا را برنمی‌تابند.
سایت حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «معنای محدَّث» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۴/۱۰.
