مراقبه یوگا و ذن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مراقبه، یوگا، ذن، جاپا، تفکر، بودا، ریاضت.
پرسش: نظر شما در باره
مراقبه (meditation) یوگا-ذن، چیست؟
پاسخ:
(Meditation) در لغت به معنی مراقبه است. روش مراقبه و یا تعمق باطنی و درون بینی را در سال ۱۹۷۰ برنر معرفی کرده در این روش فرد به
تفکر در مورد شخصیت خود میپردازد و با این پرسش که من کیستم؟ مدت ها در گوشهای مینشیند و دربارهی خود و زندگی خود به فکر فرو میرود. اخیراً نویسندگان غربی با
الهام از مشرق زمین مراقبه را برای تمرین تمرکز و آرامش عمیق، برطرف کردن فشار روحی و تمرکز انرژی مورد توجه قرار دادهاند. در مراقبه سیر تفکر در درون
انسان همراه با
یاد خدا انجام میپذیرد، زیرا یاد خدا به خود آگاهی روحی، منجر میشود. یعنی مراقبه را همراهی فکر و ذکر می دانند که برای دستیابی به سطوح عمیقتر هوشیاری و خودآگاهی روحی انجام میشود و معمولاً از طریق تکرار یک کلمهی خاص به وجود می آید. به زعم دکتر بنسون
مراقبه مبتی بر چهار عنصر اساسی یعنی:۱. محیط آرام، ۲. تمرکز فکر بر یک موضوع شخصی، ۳. ذهنیت انفعالی ۴. حالت بدنی آرام، می باشد.
تفکر عمیق، تحت عناوین خلسهی عمیق، مدیتیشن و یا تعمق باطنی و درونی و غور در باطن مورد توجه قرار گرفته است. خلسهی عمیق به معنی منحصر کردن تمرکز حواس به درون است. مراقبه فرایندی است که ما را قادر میسازد تا به سطوح مختلف ذهن و حالت هوشیاری دسترسی پیدا کنیم. این حالت مانند کوک کردن یک ساز است برای نواختن. این روش به فرد این امکان را میدهد که زمینه یا حالتی درونی در خود خلق کند که در آن نه تنها طعم یک نیروی لذت بخش را میچشد، بلکه وارد یک نوع
معرفت شهودی میشود. هدف غایی تمام روشهای مراقبه کسب هوشیاری ناب می باشد.
مدعیان این روش می گویند تمرین مراقبه، ما را به سفر شگفت انگیز شکاف بین افکارمان میبرد، در آنجا فایدههای بسیاری از قبیل زندگی سالمتر و سرشار از آرامش بدون اضطراب، نگرانی و بدون خستگی وجود دارد. اما همهی اینها فایدههای حاشیهای هستند و مهمترین فایده برای مراقبه، ورود به شکاف بین افکار است.
برای مراقبه روش های مختلفی ارائه شده، یکی از آن روشها روش مراقبه «جاپا» است که یک استاد بزرگ هندی آن را بیان کرده است. «جاپا» به معنی تکرار مداوم نام خدا است. با این روش مراقبه می توان در شکاف بین افکار ماند، البته برای مدتی.
در
آئین بودایی هم روش بنیادی بودا شدن مراقبه است که در
مکتب ذن دو صورت برای آن طرح شده است ۱.
مراقبه تتاگته که در آن ذهن آلوده نشده لازم است. ۲. مراقبه به روش اساتید بودایی که نیازمند هیچ تلاش عقلانی در جهت دستیابی به درک ناگهانی و بلافاصلهی بودا ذهن نیست. گرچه فرد در هر حالی میتواند مراقبه داشته باشد، اما طریق معمول مراقبه در حال چهار زانو میباشد. اوج مراقبه ممکن است تدریجی یا ناگهانی باشد و فرقههای مختلف در این مورد روش های مختلف دارند تا
قوهی خیال را پرورش دهند مثل سؤالات عجیب و غریب یا روش صاعقه که در آن از تنبیه و کتک زدن برای بیدار کردن استفاده میشود.(مقاله نگرش نقادانه به ذن بودایی از دیدگاه توحید، مژگان سخایی، سایت پاسخگویی به مسایل دینی.)
اما درباره ی ذن بودایی باید گفت شکل مهایانهی بودایی که عمدتاً در ژاپن یافت میشود در کشورهای غربی هم رو به رشد است. پیروان مکتب ذن بر این باورند که وقتی از چیستی ذن میپرسی در حقیقت از
نفس خود میپرسی، زیرا ذن به تو میگوید که نفس تو چیست و بیان میکند که آن موجود غیر مادی و دست نایافتنی است، از ویژگیهای بارز ذن بیان عبارتهای متناقض است مثل، نیست هست، هست نیست، من تو هستم و تو من هستی... آموزهها و تعالیم ذن بر کلمات الهی و متون مقدس استوار نیست، بلکه به شکل خاصی و بیرون از تعالیم مقدس و از ذهن به ذهن است.
یوگا هم طریقی است باستانی برای شناخت و درک عمیق عملکرد جسم و ذهن که در قرن اخیر به دلیل اثرات غیر قابل انکار آن بر سلامت جسم و روان از استقبال جهانی برخوردار شده است. انجام تمرینات یوگا نیاز به امکانات و وسایل خاصی ندارد. البته یوگا به عنوان یکی از
مکاتب عرفانی رایج در هند هم شمرده میشود که مبتنی بر آداب
خویشتن داری و ورزشهای بدنی است که دارای زیر مجموعههای مختلفی میباشد. اهدافی که در یوگا دنبال میشود عبارت است از داشتن
اخلاق نیکو، آموختن
قوانین اجتماعی و
صلح و
دوستی با دیگران و پاکسازی ذهن و.... ذهن ما دائماً در ترافیک افکار گوناگون و تصمیمها و خواهشهای شخصی به سر میبرد، لذا برای اصلاح آن نیاز به مراقبه داریم.
با بررسی مختصر دربارهی مراقبه و ذن و یوگا میتوان این نتیجه را گرفت، اگرچه اینها تا حدی مفید واقع میشوند ولی قابل اطمینان و خالی از خطا نیستند، چون
جهان هستی مجموعهای به هم پیوسته است و قوانین حاکم بر نفس انسان بیرون از قوانین حاکم بر جهان تکوین نیست و قوانینی میتواند اطمینان بخش باشد که از منبع آگاه به جهان تکوین و تشریع نشأت گرفته باشد. بنابراین دستوراتی که از سوی
خداوند خالق تکوین توسط انبیای الاهی بدست بشر رسیده قابل اعتماد است لذا انسان وقتی منبع قابل اطمینان دینی را در اختیاردارد باید برای
تزکیه و
تهذیب و انجام مراقبه و احساس آرامش درونی به چیزهایی عمل کند که توسط
معصوم (علیهالسلام) آورده شده اسیت. در
عرفان اسلامی برترین ریاضتها برای نفس و ایجاد حکومت الهی در کشور وجود که همان عمل و توجه به حلال و حرام و اطاعت مطلقه از
مکتب اهل بیت (علیهمالسلام) است، بیان شده است. چنان که
حضرت علی (علیهالسلام) که
پدر عرفان اسلامی است، فرمودند: الشریعة ریاضة النفس (یعنی دین داشتن و متدین بودن بالاترین ریاضتها میباشد)
بزرگان علم مانند
ابن سینا نیز
عبادت را
ریاضت نفس معرفی میکند و میگوید: به وسیلهی عبادت میتوان
قوای نفس را رام کرد تا در هنگام توجه به حضرت حق مزاحمت ایجاد نکنند، بلکه همراهی نمایند.
و
مراقبه شرعی این است که مراقب نفس باشیم و کشیک آن را بکشیم تا کرداری انجام دهد که سرمایه و توشهای برای
جهان آخرت باشد.
علامه حسن زادهی آملی در این زمینه چنین می فرمایند: آنکه (هر کس) چند روزی از هرزه خوری و هرزه کاری و از گزاف و یاوه سرای بلکه زیاده گویی و خلاصه از مشتهیات و تعشقات حیوانی باز بدارد، می بیند که اقتضای تکوینی نفس این است که از ریاضت، ضیا و صفا می یابد و آثار او را نور و بهایی است، پس اگر ریاضت مطابق دستورالعمل انسان ساز اعنی منطق وحی (ان هذا القرآن یهدی للتی هی اقوم)
بوده باشد، اقتضای تکوینی نفس به کمال غایی و نهایی خود نایل آید.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «مراقبه یوگا و ذن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۹/۱۷.